Tefsir Metinlerinde Mütenebbî

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 9 - 46, 30.11.2023

Adnan Arslan , Mustafa Kaya , Ayşenur Sözgen , Serhat Yaçin , Mesut Çınar

https://doi.org/10.56477/sirat.1304793

Öz

Kur’ân âyetleri tefsir edilirken bilhassa dilsel izahlarda Arap şiirinin referans alınması gerektiği hususunda fikir birliği bulunmaktadır İlk tefsir faaliyetlerinden itibaren Câhiliye şiirinden muhdes şairlerin şiirlerine kadar yapılan istişhâdların Kur’ân mesajının doğru anlaşılmasında katkı sunacağı düşünülmüştür. Müvellet/muhdes şairlerin şiirleri ise haklı birtakım gerekçelerden dolayı lugavî istişhâdların dışında tutulmuştur. Ancak muhdes şairlerin şiirlerine karşı bu yaklaşım onların şiirlerinin tefsirlerde yer almayışı anlamına gelmemektedir. Günümüze kadar pek çok müfessirin bu kategorideki şairlerin şiirleriyle tefsirlerine anlamsal derinlik kazandırdığı görülür. Bu çalışmada dilsel açıklamalarda şiirleriyle istişhâdı makbul görülmeyen muhdes şairlerden olan Mütenebbî’nin (ö. 354/965) tefsir metinlerindeki varlığı incelenmiştir. Pek çok tefsirde şiirlerine atıfta bulunulan Mütenebbî’nin tefsir ilmine nasıl bir katkı sunduğu bu çalışmanın amacını teşkil etmektedir. Görüldüğü kadarıyla Mütenebbî hikemî/felsefi beyitleriyle müfessirlerin dikkatini çekmiş ve kimi âyetlerin izahında onun sözleri referans alınmıştır. Bu açıdan şairin, her ne kadar tefsir alanından uzak olsa da ortaya koyduğu tespit ve gözlemleriyle Kur’ân âyetlerinin daha iyi anlaşılmasında katkı sunduğu müşahede edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belâgatı, Mütenebbî, Tefsir, İstişhâd, Hikmet.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavûd. 50 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Ali, Lawand. Tefsirde Nahiv Kaideleriyle İlgili Şiirle İstişhad (Beydavi'nin Envaru't-Tenzil ve Esraru't-Te'vil Adlı Eseri Örneğinde). Mardin: Artuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbü’ṣ-Ṣınâʿateyn: el-kitâbe ve’ş-şiʿr, thk. Alî Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: el-Mektebetu’l-´Unsuriyye, 1419.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmiʿ li-aḫlâḳı’r-râvî’. thk. Muhammed et-Tahhân 2 Cilt. Riyad: Mektebeu’l-Maârif, 1444.
• Bikāî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûḥu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bustânî, Butrus b. Bûlus. Udebâu’l-Arab fi’l-a´suri’l-Abbâsiyye. İngiltere: Muessesetu Hindâvî, 2017. Cân, Ahmed Saîd. “ez-Zemahşerî ve mevkıfuhû mine’l-istişhâd bi-şi´ri’l-muvelledîn”. Mecelltu Îdâh 30 (2015), 277-290.
• Ciblî, Ahmed b. Ebû Bekir. el-Bustân fî iʿrâbi müşkilâti’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Abdurrahmân el-Cundî. 5 Cilt. Arabistan: Merkezu’l-Melik Faysal li’l-Buhûs, 1439/2018.