Creation of Female Identity with Religious References in Patriarchal Culture and Discourse on Negative Feminine Disposition

Yıl 2022, , 137 - 157, 15.12.2022

Saadet Altay , Ahmet Erkol

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1179283

Öz

In history, the features that defined the male gender versus the female gender were largely accepted as good in contrast with the bad features of the female gender. This patriarchal way of thinking has existed as a dominant mode of thought throughout history and across many societies. In the last two centuries, objections have been raised against this dominant patriarchal thought and practice and struggle ensured. As a result, the subject at the center of the arts and sciences historically is in question as the women’s perspective came to be represented in diverse expressions of thought, from art to politics, from economics to the sciences. The concept of “patriarchal/male-dominated thought” has led to a re-evaluation of everything that is human.
There are no studies directly on this subject in the field of theology, and the existing ones are in the form of repeating what is available in Muslim culture. Studies on the subject are mainly in the field of anthropology and sociology. Therefore, the study of this topic in the field of Theology and especially Social Theology is an issue that should be taken into consideration. Because the studies in the field of Kalam are mainly in the form of either the repetition of the previous acquis or the understanding of what was written. For this reason, the approach of today's Muslim thought on this issue should be examined based on basic sources and presented to the world of thought. Within the scope of all these evaluations, in our study, first of all, the definition of human in the Qur'ān will be based on the simple definition of man and woman, without distinguishing between men and women. Because all kinds of evaluations that are not made on this basis are subjective or shaped by the influence of previous cultures and beliefs. Based on this reality, first of all, the concept of "fitrah" in the Qur'ān and the psychological and social reflections and meanings of this concept will be explored. Then, the concept of "female fıtrat (nature)" will be analyzed in Muslim culture, and how this concept shapes women's and social life and affects Muslim thought today. It is important to understand how concepts such as "feminism" and "gender" belonging to the modern period are discussed in the discipline of Social Kalam with an approach that centers the text of the Qur'ān.
Specifically, this paper will discuss how relevant past and present Kalāmī debates are for contemporary questions around gender and feminism and address whether a new approach to the subject is possible. This is a basic study to determine what kind of ideas or advice Islam or the Kalam Discipline offers on the issue of "Female Fıtrat (Nature)", as a fundamental question for all societies. Because this topic and discussion focus on the modern period, the theories of modern feminism will be used together with studies in the field of anthropology and sociology. Since the subject will be discussed in terms of the discipline of "Social Kalam", classical Kalâm sources will also be used in today's studies.

Anahtar Kelimeler

Social Kalâm, Patriarchal Thought, Fıtrat (Nature), Woman, Female Fıtrat (Nature).

Patriyarkal Kültürde Dini Referanslarla Kadın Kimliğinin Oluşturulması ve Olumsuz Kadın Fıtratına Dair Söyleme Eleştiri

Öz

Tarihi süreçte kadın-erkeğe dair değerlendirmeler karşıtlıklar üzerinden temellendirilmiş, kadın cinsinin tanımlandığı özellikler kötü iken erkeğin tanımlandığı özellikler iyi olarak belirlenmiş ya da kabul edilmiştir. Erkek cinsinin oluşturduğu ya da tarihi süreçte sonradan oluşturulan bu patriarkal düşünce biçimi, sadece tarihin bir döneminde veya bazı toplumlarda değil, tarihin bütün dönemlerinde ve bütün toplumlarda etkin bir düşünce olarak var olmuştur. Yaklaşık olarak son iki yüzyıldır, egemen olan bu patriarkal düşünce ve uygulamaya karşı itirazlar yükselmiş, buna karşı mücadele verilmiş ve neticede günümüz için kadın varoluşuna dair ciddi bir değişim yaşanmıştır. Bu durum sanattan siyasete, iktisadi alandan bilim alanına her konuda yeni bir dönemi var etmiştir. Doğal olarak günümüz dünyasında tarihte olandan farklı olarak yeni bir literatür oluşmuştur. “Patriarkal/erkek egemen düşünce” olarak ifade edilen bu kavram, insan olana dair her şeyin yeniden tartışılmasını, değerlendirilmesini sağlamıştır.
Konuyla ilgili daha ziyade antropoloji ve sosyoloji alanında çalışmalar yapılmıştır. Dolayısıyla İlahiyat ve özellikle Sosyal Kelâm alanında bu konu başlığının çalışılması görülen bir eksiğin tamamlanması amacıyladır. Zira Kelâm alanında yapılan çalışmalar ağırlıklı olarak önceki müktesebatın ya tekrarı ya da yazılanların anlaşılması şeklindedir. Bu nedenle günümüz Müslüman düşüncesinin bu konuya dair yaklaşımın, temel kaynaklar esas alınarak incelenmesi ve düşünce dünyasına sunulması önemlidir. Yapılan değerlendirmeler muvacehesinde çalışmamızda, kadın erkek ayrımına girmeden yalın olarak insanın Kur’an’daki tanımlaması esas alınacaktır. Zira bu temel üzerinden yapılmayan her türlü yorumlama, sübjektif veya önceki kültür ve inançların etkisiyle biçimlenmiş değerlendirmeler olacaktır. Bu gerçeklikten hareketle, öncelikle Kur’an’da geçen “fıtrat” kavramı ve bu kavramın psikolojik ve sosyal yansıma ve anlamlarının neye tekabül ettiği anlaşılmaya çalışılacaktır. Daha sonra Müslüman kültüründe “kadın fıtratı” şeklinde belirginleşen kavramın tahlili yapılacak, bu kavramsallaştırmanın kadın yaşamını ve toplumsal olanı nasıl şekillendirdiği ve günümüz Müslüman düşüncesine nasıl etki ettiği üzerinde durulacaktır. Modern döneme ait “feminizm” ve “toplumsal cinsiyet” gibi kavramların ve bu çerçevede yürütülen tartışmaların, Kur’an ayetlerinin merkeze alındığı bir yaklaşımla Sosyal Kelâm disiplini açısından anlaşılmaya çalışılması alana katkı sağlayacaktır.
Bu makalede geçmişten bugüne konuyla ilgili Kelâm disiplini içerisinde yapılan değerlendirmelerin, günümüz sorunlarına ne kadar cevap olduğu tartışılacak ve yeni bir yaklaşımın mümkün olup olmadığı anlaşılmaya çalışılacaktır. Metin içerisinde belli başlıklar altında işlendiğinde, gerek İslam öncesi dönem ve gerekse İslam’ın gelişi sonrasında kadına dair düşünsel ve sosyal alanın ne kadar dramatik olduğu görülecektir. Bu nedenle bütün toplumlar için en temel bir sorun olan “kadın fıtratı” bahsinde İslam’ın veya Kelâm disiplininin nasıl bir çözüm önerdiğinin belirlenmesi önemlidir. Konu başlığı, modern döneme ait bir kavram ve tartışma olduğundan, ağırlıklı olarak antropoloji ve sosyoloji alanındaki çalışmalardan, modern dönem feminizme dair teorilerden istifade edilecek, ayrıca “Sosyal Kelâm” disiplini açısından değerlendirileceği için de klasik Kelâm kaynaklarından ve günümüz çalışmalarından yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Kelam, Patriyarkal Düşünce, Fıtrat, Kadın, Kadın Fıtratı

Kaynakça

• Ağırman,Cemal. “Müksirûn”.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.31/532-533. Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Arslan, Z. Şeyma. Fıtrat Kavramı Çerçevesinde Eğitimde ‘İnsanın Neliği’ Sorusu.İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Barlas, Asma. Beliveing Women in Islam Unreading Patriarchal Interpretations of the Qur’an, Austin: University of Texas Press, 2019.
• Berger, John. Görme Biçimleri, çev.Yurdanur Salman, İstanbul:Metis Yayınları, 2009. Berktay, Fatmagül. Tarihin Cinsiyeti, İstanbul: Metis Yayınları, 4.Basım, 2012.
• Chodorow, Nancy J. Duyguların Gücü. çev. Jale Özata Dirlikyapan, İstanbul: Metis yayınları,2007 . Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitabu’t-ta’rifat.Beyrut:Dru’l-Kutubi’l İlmiyye,1995.
• Çiftçi, Adil. Fazlurrahman ile İslam’ı Yeniden Yaşamak.Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2000.
• De Beauvior,Simone. Kadın İkinci Cins Bağımsızlığa Doğru.çev.Bertan Onaran İstanbul: Payel Yayınları, 8.Basım,1993.
• Derveze, İzzet. et-Tefsiru’l-hadis, 5.cilt. İstanbul:Ekin Yayınları, 1998.
• Descartes, Rene. Metod Üzerine Konuşma.çev. Mehmet Karasan.İstanbul: Milli Eğitim Basımevi,1986.
• Ergin, Betül. Construction of Womanhood Through Fıtrat, The case of Female Preachers in Turkey. Ankara: Middle East Technical University, The Department Of Gender and Women’s Studies, Master Thesis,2020.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk Ankara; İşaret Yayınları,1999.
• Fârâbî, Medinetü’l-fâzıla. çev. Nazif Danışman, İstanbul;MEB Yayınları,1990.
• Farukî, İsmail. İslam, çev. Osman Tunç, İstanbul:Risale Yayınları, 1987.
• Fazlurrahman, Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparsalan Açıkgenç, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. 2.cilt.Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1983.
• Foucault, Michel. Cinselliğin Tarihi.çev. Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 4.Basım 2012.
• Frankl, Viktor E. İnsanın Anlam Arayışı. çev. Selçuk Budak, İstanbul: Okyanus Yayınları, 2014.
• Garaudy, Roger. 20. Yüzyıl Biyografisi. çev. Ahmet Zeki Ünal, İstanbul: Fecr Yayınevi, 1989.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İḥyâ’ü ‘ulûmi’d-dîn. çev. Ahmed Serdaroğlu, İstanbul:Bedir Yayınları,1973.
• Gilligan,Carol. Kadının Farklı Sesi.çev.Duygu Dinçer-Fulden Arısan-Merve Elma. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2017. Greer, Germain. İğdiş Edilmiş Kadınlar. çev.Mefkure Bayatlı, İstanbul: Pencere Yayınları,1996.
• Güç, Ayşe. “İslamcı Feminizm: Müslüman Kadınların Birey Olma Çabaları,” Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17/2, 2008, 649-673.
• Hekman, Susan J. Toplumsal Cinsiyet ve Bilgi. çev.Bekir Balkız-Ümit Tatlıcan.İstanbul:Say Yayınları,2016.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr mine’t-tefsîr. Tûnus: Dâru Suhnûn, 1997. İbn Kesîr, Tefsîrü’l-ķur’âni’l-̒ azîm. 1.cilt.İstanbul: Daru Kahraman, 1985. İbn Tufeyl, Hayy bin Yakzan, çev. M. Şerafeddin Yaltkaya/Babanzade Reşid, hazırlayan: N. Ahmet Özalp, İstanbul: YKY, 1996. İllin, M.- Segal E. İnsan Nasıl insan Oldu?. çev.Ahmet Zekerya..İstanbul: Say Yayınları,19. Basım,2018.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredât. 1.cilt. Mekke:Mektebetû Nezzar Mustafa el-Baz,bs.
• Kadî Abdulcabbâr, Şerḥu’l uṣûli’l-ḥamse. thk: Abdulkerim Osman, Kahire; Mektebetu Vehbe, 1992.
• Kök, Aysun. Hadislerde Kadın ve Fıtrat. Kahramanmaraş:Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kurt, Yaşar. “Kur’an’da Fıtrat Kavramı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5/2 (2005).
• Kutsal Kitap(İstnabul:Kitab-ı Mukaddes Şirketi) 2003.
• Llyold, Genevieve. Erkek Akıl. çev.Muttalip Özcan.İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım,2015.
• Mâtürîdî, Ebu Mansûr. Kitabu’t-Tevhid.çev. Bekir Topaloğlu, Ankara: İsam Yayınları, 2002.
• Mâtürîdî, Ebu Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân,6.cilt.thk. Ali Haydar Ulusoy-Bekir Topaloğlu.İstanbul: Mizan Yayınevi, 2008.
• Mernissi, Fatıma.Peçenin ötesi.çev.Mine Küpçü. İstanbul:Yayınevi Yayıncılık,1995.
• Mill, John Stuart. Kadınların Köleleştirilmesi. çev.Ahmet Özcan. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları. 2017.
• Millet, Kate. Cinsel Politika. çev. Seçkin Selvi, İstanbul: Payel Yayınları, 3.Basım, 2011.
• Mukâtil b. Süleyman b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. 3.cilt.Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Râzî, Fahreddin .Tefsîrü’l-kebîr. tahk. İbrahim Şemseddin- Ahmed Şemseddin, Beyrut; Daru’l Kutub Al-İlmiyye, 4. Basım. 2013-1434.
• Russ, Jacgueline. Avrupa Düşüncesinin Serüveni, çev. Özcan Doğan.İstanbul: Doğu Batı Yayınarı, 2011.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetu’t-Tefâsîr, 1.cilt.İstanbul: Der-Seadet,ts.
• Simmel,Georg. Kadınlar Cinsellik ve Sevgi, çev. Onur Kuzgun. İstanbul: Pinhan Yayıncılık,2016.
• Stone, Merlin. Tanrılar Kadınken, çev. Nilgün Şarman. İstanbul: Payel Yayınları, 2000.
• Taberî, Ebû Ca̒fer Muhamed b. Cerîr. Câmi'u’l-beyân ‘an te'vîli âyi’l-Ķur’ân, thk. Abdullah b. AbdulmuhsinTürkî.16.cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri.Ankara:Kitabiyat,2000.
• Ünal,Tuğba. “Ontolojik Statü Açısından Kadın” Düşüncede Müslüman Kadın.ed. Fatma Betül Köse. 39-52. İstanbul:Ensar Yayınları, 2021.
• Wedûd, Amina. Kur’ân ve Kadın, çev.Nazife Şişman. İstanbul:İz Yayıncılık, 2005.
• Wollstonecraft, Mary. Kadın haklarının Müdafaası.çev. Kevser Erol.İstanbul:Doruk Yayınları,2012.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili, sad.İsmail Karaçam-Emin Işık-Nusrettin Bolelli vd. 6.cilt.İstanbul: Azim Dağıtım.
• Zemahşerî, el-Keşşaf anʿ ḥaḳā ̒̒̒̒iḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ̒uyûni’l eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vil, thk: Abdurrezzak el-Mehdi.2.cilt.Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1997.
• Zerkeşî, Hz. Aişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. haz. Bünyamin Erul.Ankara:Kitâbiyât Yayınları, 2000.