Kâd'i Abdulcabbâr 'da Allah 'ın İrâdesinin Sınırlandırılması

Yıl 2012, Cilt: 3 Sayı: 5, 107 - 126, 01.06.2012

Veysi Ünverdi

Öz

Allah’ın irâdesinin hangi fiillere taalluk ettiği konusu Kelam’da tartışma konularından birisidir. Bir yandan Allah’ın mutlak irâdesini savunan ve insanın irâdesini sınırlayan Eş’arî ve Maturidî doktrin, diğer yandan insanın irâde özgürlüğünü temellendirmek için Allah’ın irâdesini sadece iyi fiillerle sınırlı kabul eden ve kötü fiillerle birlikte tüm davranışları insana ait kabul eden Mutezilî ekol vardır. Kâdî Abdulcabbâr (v. 415/1024), insanın irâde ve davranış özgürlüğü için Allah’ın irâdesini sınırlı kabul edenlerin içerisinde yer almaktadır. O, Mutezilenin beş aslından birisi olan adalet ilkesi çerçevesinde, âdil olan Allah’tan şer ve zulüm gibi fiiller sâdır olamayacağını savunmuştur. Bu, Allah’ın sıfatlarına gölge düşürmez. Bilakis onun adaleti bu durumu gerektirir. Allah her türlü fiili yaratmaya kadir ise de, adaleti, rahmeti ve hikmeti gereği insana özgürlük alanı bırakır ve kendi irâdesini insanın irâdesinin başladığı yerle sınırlar

Anahtar Kelimeler

İrade, Kâdî Abdulcabbâr, Kelam, Allah, Mutezile

Kaynakça

• Abdulcabbâr, Kâdî, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, (tah. George C. Anawati), neş. el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, Kahire 1962.
• --Şerhu Usûli’l-Hamse, (tah. Dr. Abdulkerim Osman), neş. Mektebetu’l-Vehbe, Kahire 1408/1988.
• --el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn, (Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd/I için- de), (tah. Muhammed Ammara), Daru’l-Hilal, Kahire 1971.
• Abdulhamid, İrfan, İslâm’da İ’tikâdi Mezhebler ve Akâid Esas- ları, (çev. Saim Yeprem), Marifet Yay., İstanbul 1994.
• el-Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed, Usûli’d-Dîn, İstanbul 1346.
• el-Bakıllânî, el-Kâdî Ebu Bekr b. Tayyib, Kitâbu’t-Temhid, (neş. Richard McCarty), Daru’l-Fikri’l-Arabi, Kahire 1947.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Muvazzah İlm-i Kelâm, Bilmen Yayıne- vi, İstanbul 1972.
• el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Kitâbu Makâlât’il- İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, (tas. Helmut Rıtter), Daru’n- Neşr, Wiesbaden 1980.
• --Kitâbu’l-Luma, (neş. Richard Mac Carty), Beyrut 1952.
• --el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, neş. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
• Gazâlî, Ebû Hamîd, el-İktisâd fi’l-İtikâd, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1962.
• Gölcük, Şerafettin, Bakıllânî ve İnsanın Fiilleri, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
• Işık, Kemal, Mu’tezile’nin Doğuşu ve Kelâmi Görüşleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1967.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali Ahmed b. Said, el-Fasl fi’l- Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihâl, Bağdat tsz.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Kitâbu’t-Tevhîd, (thk. F. Huleyf), İstanbul 1979.
• Memiş, Murat, “İlahi İrâdenin Yaratılmışlığı Sorunu”, Cumhu- riyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII/1, 2009.
• en-Nesefî, Ebu’l-Mu’în Meymun b. Muhammed, Kitâbu’t- Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd, (tah. Cibullah Hasen Ahmed), Ka- hire 1989/1406.
• --Tabsıratü’l-Edille, (tah. Hüseyin Atay), Diyanet İşleri Baş- kanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• Subhî, Ahmed Mahmud, Fî İlmil’l-Kelâm, Dirâsetün Felsefiy- yetün li Ârâi’l-Fırakı’l-İslâmiyye fî Usûli’d-Dîn, Beyrut 1985.
• eş-Şehristânî, Ebu’l Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebî Bekr Ahmed, el-Milel ve’n-Nihâl, (tah. Abdülemir Ali Mehnâ-Ali Hasan Fâûr), Daru’l-Marife, Beyrut 1395.
• --Nihâyetü’l-İkdâm Fî İlmi’l-Kelâm, (tas. Alfred Guillaume), London 1934.
• et-Taftazânî, Sâduddin Mesûd b. Ömer, Şerhu’l-Makâsıd, (neş. İbrahim Şemseddin), Beyrut 2001.