Eş'ari Kelâmın Sistemleşmesine Katkıları Bakımından Ebû İshak el-İsferâyini

Yıl 2012, Cilt: 3 Sayı: 6, 7 - 28, 01.12.2012

Fadıl Ayğan

Öz

Eş’arilik, Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’den sonra öğrencileri ve onu takip eden âlimlerin kavramsal ve metodolojik katkılarıyla sistemleşmiştir. Ebû İshâk el-İsferâyînî, erken dönemde Bakıllânî ve İbn Fûrek ile birlikte bu ekolün sistemleşmesini sağlayan önemli âlimler arasında kabul edilmektedir. Kendisinden sonra Cüveynî, Gazzâlî ve Fahreddîn Râzî gibi kelamcıların, onun görüşlerine atıfta bulunmaları onun mezhep içerisindeki konumunu göstermektedir. Bu bağlamda kendisinden sonraki Eş’arî kelamcıları özellikle metodolojik olarak etkilemiştir. İsferâyînî’nin en önemli özelliği erken dönem Eş’arîliğin önemli imamlarından olmakla birlikte farklı görüşleri savunmuş olmasıdır. O bazı konularda mezhebin yaygın kanaatini terk ederek Matürîdî’ye uymuş veya Mutezilî düşünceyi benimsemiştir. Bu çalışmada İsferâyînî’nin kelam sisteminden hareketle Eş’ariliğin mezhepleşme sürecine katkıları incelenecektir. Bu bağlamda mezhep içerisindeki farklı görüşlerine temas edilecek, özellikle metodolojik yaklaşımları değerlendirilerek kendisinden sonraki kelamcılara etkisi tespit edilmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Ebû İshâk el-İsferâyinî, eş’arilik, kelam, metodoloji

Kaynakça

• el-Âlûsî Mahmud b. Abdullah, Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve seb’i’l-mesânî, Bey- rut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, t.y. Ayğan, Fadıl, “Muhammed b. Ca’fer es-Sanhâcî’nin Şerhu Akîdeti Ebî İshâk el-İsferâyînî Adlı Eserine Göre İsferâyînî’nin Kelâmî Görüşleri” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) M.Ü.S.B.E 2006. el-Bâkıllânî, Ebû Bekir b. Tayyib, et-Temhîd fi’r-red ale’l-Mülhideti ve’l-Muattılati ve’r
• Râfizeti ve’l-Havârici ve’l-Mu’tezileti, Kâhire: Daru’l-Fikri’l-Arabî, 1947. --------------, el-İnsâf fî mâ yecibu i’tikâduh ve lâ yecûzu’l-cehlu bih, thk. Muhammed
• Zâhid el-Kevseri, Kâhire 2000. el-Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Mevâkıf, Kum, 1907. el-Cüveynî, İmamu’l-Harameyn Rükneddin Abdülmelik, eş-Şâmil fi usûli’d-dîn, thk. Ali
• Sami en-Neşşar, İskenderiye 1979. ------------, el-Burhân fi usûli’l-fıkh, thk. Abdulazim ed-Dîb, Kâhire: Dâru’l-Ensâr, t.y. ------------, el-İrşâd ilâ kavâtıi’l-edille fî usûli’l-i’tikâd, thk. Muhammed Yusuf Musa,
• Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1950.
• Çelebi, Kâtip, Keşfü’z-zünûn, İstanbul 1941.
• Dağ, Mehmet, “İmamu’l-Harameyn el-Cüveynî’nin Âlem ve Allah Görüşü” (Yayınlanma- mış Doçentlik Tezi) Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1976.
• Düzgün, Şaban Ali, “Nesefî ve İslam Filozoflarına Göre Allah-Alem İlişkisi, Ankara: Akçağ Yayınları, 1998. el-Eş’arî Ebû’l-Hasan, Kitâbu’l-luma’ fi’r-red alâ ehli’z-zeyği ve’l-bida’, Kâhire 2010.
• Erdemci, Cemalettin, Kelâm İlmine Giriş, İstanbul: Dem Yayınları, 2009. el-Farisî, Abdulğafir b. İsmail, el-Halakatü’l-ûlâ min tarihi Nisâbûr, Kum 1403.
• Gündoğdu, Mehmet, “Ebû İshâk el-İsferâyînî ve Akaid Risalesi” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) M.Ü.S.B.E 1990.
• İbn Haldun, Abdurrahman, Mukaddime, thk. Abdüsselam eş-Şeddâdî, Beyrut: Dâru’l- Beydâ, 2005.
• İbn Hallikan, Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Vefeyâtü’l-a’yân, Beyrut 1978.
• İbn Kesir, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azîm, Riyad: Dâru Taybe, 1999. el-İsferâyînî, Ebû İshâk İbrahim b. Muhammed, el-Akide, Süleymaniye ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 1160. el-İsferâyînî, Ebû’l-Muzaffer Tâhir b. Muhammed, et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzu’l-fırkati’n- nâciye ani’l-fıraki’l-hâlikîn, Beyrut 1983.
• İzmirli, İsmail Hakkı, “Ebû Bekir Bâkıllânî”, Dâru’l-Fünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, İs- tanbul, 2/5-6 (1927), s. 137-172
• Karadaş, Cağfer, Bâkıllânî’ye Göre Allah ve Alem Tasavvuru, Bursa: Arasta Yayınları, 2003.
• Kuşeyrî, Ebû’l-Kâsım Abdulkerim b. Hevâzin, er-Risâle, Kahire:Dâru’l-Kütübi’l-Hâdise, Memiş, Murat, “Eş’ariliğe Yaptığı Katkılar Bakımından Ebû’l-Meâlî el-Cüveynî”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 7/1 (2009), s. 97-120. en-Nesefî, Ebû’l-Muîn, Tabsıratü’l-edille, thk. Hüseyin Atay, Ankara 2004. en-Nevevî, Yahya b. Şeref, Tehzîbu’l-esmâ ve’l-luğât, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Sanhâcî, Muhammed b. Ca’fer, Şerhu Akideti Ebî İshâk el-İsferâyînî, Süleymaniye ktp. Şehit Ali Paşa, nr. 1724. es-Sübkî, Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Ali, Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ, Kahire: Dâru Hicr,
• Topaloğlu, Bekir ve Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Türker, Ömer, “Eş’arîliğin Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”, İslâm Araştır- maları Dergisi, 19 (2008), s. 1-23. ---------,“Bir Tümdengelim Olarak Şâhitle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yön- teme Yönelttiği Eleştiriler”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 18 (2007), s. 1-25.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İbn Fûrek”, DİA, İstanbul 1999, XIX, 495-498.
• Yavuz, Salih Sabri, “İsferâyînî: Ebû İshâk” DİA, İstanbul 2000, XXII, 515-516.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed, Târihu’l-İslâm ve vefeyâtü’l- meşâhir ve’l-a’lâm, Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1987. ------------, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, Beyrut 1983.
• Zîriklî, Hayreddin, el-A’lâm, Kahire 1954.