Cezîre Bölgesinde Yaşadığına İnanılan Peygamberler

Yıl 2014, Cilt: 5 Sayı: 10, 27 - 50, 18.05.2015

Hüseyin Güneş

Öz

Cezîre bölgesi, Fırat ve Dicle nehirlerinin beslediği verimli topraklara sahip olması ve kıtalararası geçiş güzergâhında bulunması hasebiyle tarihin en kadim medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Onun içindir ki bölgenin önemli şehirlerinden Urfa, Harran, Diyarbakır, Adıyaman ve Şırnak gibi yerlerde sayısız tarihî kalıntıya rastlandığı gibi çok sayıda peygamberin buralarda yaşadığı ve onlara nispet edilen kabirlerin veya makamların bulunduğuna inanılmakta; bölge halkı tarafından bu mekânlar ziyaret edilmektedir. Acaba söz konusu peygamberler ile onlara atfedilen kabir ve makamlarla ilgili inançların geçmişi ne kadar geriye gitmektedir? Bunların gerçeklik derecesi nedir? Makalede ilk dönem yazılı İslam tarihi kaynakları perspektifinde konu işlenecek ve sorunun cevabını bulma çabalarına katkı sağlamaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Peygamberler, Cezîre, Urfa, Diyarbakır

Prophets Believed to Live in the Jazirah Region

Öz

Jazirah region has hosted the most ancient civilizations of history because of having the Euphrates and Tigris rivers with fertile soil that nourishes and being in the transcontinental transit route. Therefore, in the region’s major cities such as Urfa, Harran, Diyarbakir, Adiyaman and Sirnak numerous historical ruins can be found; also believed that a number of prophets lived here and their graves or proportions are there. What is the history of this belief go back up? What is their degree of reality? From the perspective of written sources first period of Islamic history issues to be processed and will contribute to efforts to find the answer

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Prophets, Jazirah, Urfa, Diyarbakir

Kaynakça

• Baytar, Abdürrezzak, Hilyetü’l-Beşer fî Târîhi’l-Karni’s-Sâlis Aşer, Dımaşk 1963.
• Bekrî, Abdullah b. Abdülaziz el-Endelüsî, Mu’cemü Mesta’cem min Esmâil Bilâd ve’l- Mevâzı’, I-IV, thk. Mustafa es-Sekkâ, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut ty. Bilge, Mahmut, Nûh (a.s.) ve Tufan, Ankara 1965.
• Demircan, Adnan, “Peygamberler Şehri Urfa”, Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dinî Ha- yat, Ankara 2011, s. 61-75.
• Diyarbakır Salnameleri, I-V, edit. A. Zeki İzgören, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yay., İstanbul 1999.
• Ekinci, Abdullah, “Türbeler ve Ziyaretgâhlar”, Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dinî Ha- yat, Ankara 2011, s. 167-173.
• _____, Abdullah, Ortaçağ’da Urfa, Gazi Kitapevi, Ankara 2006.
• Evliya Çelebi (1682), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, I-X, nşr. Ahmet Cevdet, İstanbul 1314.
• Gündüz, Şinasi, Anadolu’da Paganizm, Ankara Okulu Yay., Ankara 2012.
• Güneş, Hüseyin, İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Nûh Tufanı ve Cudi Dağı, İlahiyat yay., Ankara 2013.
• Harman, Ö. Faruk, “Ya’kûb”, DİA, İstanbul 2013, XLIII, 274-276.
• Herevî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr es-Sâih (611/1215), el-İşârât ila Ma’rifeti’z-Ziyârât, thk.
• Ali Ömer, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kahire 2002.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan (571/1175), Târîhu Medîneti Dımaşk, I-LXXV, thk.
• Ömer el-Amrâvî, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (597/1200), Fadâilü’l-Kuds, thk. Cebrail Sü- leyman, Dâru’l-Âfâk, Beyrut 1980.
• İbn Cübeyr, Muhammed b. Ahmed el-Endelüsî (614/1217), Rıhletü İbn Cübeyr, Dâru Sâdır, Beyrut ty.
• İbn Fadlallah el-Ömerî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddin Ahmed b. Yahya (749/1349), Mesâlikü’l
• Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr, I-XXVII, thk. Kamil Selman el-Cübûrî ve Mehdi en-Necm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2010,
• İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım en-Nasibî (367/977), Kitâbü Sûrati’l-Arz, Dâru Mektebeti’l-Hayat, Beyrut 1992.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer (774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, I-XXI, thk. Abdul- lah b. Abdülhamid et-Türkî, İmbabe 1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), el-Meârif, thk. Servet Ukkâşe, 4. bs., Kahire, 1981.
• İbn Sa’d, Muhammed (230/845), Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer, I-XI, Kahire 2001.
• İbn Şeddâd, İzzüddin Muhammed b. Ali (684/1285), el-A’lâku’l-Hatîra fî Zikri Ümerâi’ş
• Şâm ve’l-Cezîra, thk. Yahya Abbâre, Dımaşk 1978.
• İbnü’l-Fakîh, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed el-Hemedanî (289/902), Kitâbü’l-Büldân, thk. Yusuf Hâdî, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1996.
• İstahrî, Ebû İshâk İbrahim b. Muhammed (340/952), Mesâlikü’l-Memâlik, edit. M. J. De Goeje, Matbaatü Brill, Leiden 1927.
• Kartal, İdris, “Nûh’un Türbesi İdil’de (mi?)”, İdil Kültür, Sanat ve Edebiyat Dergisi, Mayıs 2007, s. 15-17.
• Kılıç, Emel, “Kültür Tarihimiz Açısından Ortaçağ’da Cizre”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri, edit. M. Nesim Doru, Ankara 2010, s. 395-410.
• Köksal, M. Asım, Peygamberler Tarihi, TDV Yay, Ankara 2012, II, ss. 279-281.
• Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed (390/1000), Ahsenü’t-Tekâsim fi Ma’rifeti’l
• Ekâlim, Matbaatü Brill, Leiden, 1877.
• Makdisî, Mutahhar b. Tahir (355/966), Kitâbü’l-Bed’ ve’t-Târîh, I-VI, thk. M.CL. Huart, Paris 1899.
• Maverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed (450/1058), en-Nüket ve’l-Uyûn, I-VI, thk. Seyyid b. Abdülmaksud, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye ve Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut ty.
• Melek, Ali ve Abdullah Demir, Dini Değerleri İle Diyarbakır, Diyarbakır İl Müftülüğü yay., Ankara 2009.
• Melek, Ali, “Diyarbakır’da Peygamber Makam ve Kabirleri”, Nebiler Sahabiler Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır 1, Diyarbakır 2010, s. .
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin (346/957), Ahbâru’z-Zamân, nşr. Abdullah es-Sâvî, Matbaatü A. A. Hanefî, Kahire 1938.
• ______, (346/957), Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher, I-IV, thk. Kemal Hasan Mer’î, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2005.
• Nâsır-ı Hüsrev (481/1088), Sefernâme, çev. Yahya el-Haşşâb, Dâru’l-Kütübi’l-Cedîd, Bey- rut 1983.
• Özkaya, Vecihi, Aytaç Coşkun ve Nevin Soyukaya, Körtik Tepe Uygarlığın Diyarbakır’daki İlk Adımları, İstanbul 2013.
• Şeyhu’r-Rabve, Şemsüddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Tâlib ed-Dımeşkî (727/1327),
• Nuhbetü’d-Dehr fî Acâibi’l-Berr ve’l-Bahr, nşr. A. F. Mehren, Academie Imperiale des Sci- ence, Petersburg 1865.
• Şırnak Kültür Envanteri, edit. Mehmet Top, Anıt Matbaa, Ankra 2010.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/922), Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, I-XXIV, thk. Ahmed M. Şakir, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2000.
• Tanyu, Hikmet, “Cûdî Dağı”, DİA, İstanbul 1993, VIII, 79-80.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer (284/897), Târîhu’l-Ya’kûbî, I-II, thk. Abdülemir Mehnâ, Müessesetü’l-A’lemî, Beyrut 1993.
• Yâkût, Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah el-Hamevî (626/1228), Mu’cemü’l-Büldân, I-V, Dâru Sâdır, Beyrut 1977.
• Yaşar, İ. Celalettin, Adıyaman İl ve İlçelerindeki Evliya Anlatıları, Gaziantep Üniversitesi SBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep 2010.
• Yaşın, Abdullah, “Cudi Dağı ve Nûh Tufanı”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri, edit. M. Nesim Doru, Ankara 2010, s. 47-52.
• ______, “Nûh’un Gemisi, Cudi ve Cizre”, Hz. Nûh’tan Günümüze Cizre Sempozyumu, edit. M. Sait Özervarlı, İstanbul 1999, s. 37-43.
• ______, Tarih, Kültür ve Cizre, Kent Işıkları, 2. bs., İstanbul 2011.
• Yıldız, M. Cengiz, “Eğil-Ergani Halkının Dilinde Medfun Peygamberler”, Nebiler Sahabiler Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır 1, Diyarbakır 2010.
• Yıldız, Selami, Peygamberler Diyarı Urfa, Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yay., Ankara 2006. http://www.bilinmeyendiyarbekir.com