İslam’a Göre Temel Eğitimin Zorunluluğu ve Genelliği Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 15, 187 - 205, 31.12.2016

Davut Okçu

Öz

Temel eğitim; toplumun bütün fertlerinin sahip olması gerekli olan asgari ve ortak bilgi, beceri ve davranışların kazandırılması demektir. Temel eğitim kademesi, bireylerin hayatlarında karşılaşacakları sorunları çözmede, kendisine ve topluma karşı temel görevlerini yerine getirmede yeterlik kazandırır. Bireysel ve toplumsal faydası itibariyle temel eğitim, eğitim kademelerinin en önemlisi ve temel taşı niteliğindedir. İslam eğitimcileri temel eğitim kademesini, farz-ı ayn bilgilerin öğretildiği kademe olarak değerlendirmişlerdir. Temel eğitimin müfredatını, kadın-erkek her Müslümanın İslam’ın emir
ve yasaklarına uygun yaşayabilmesini sağlayacak olan ‘farz-ı ayn bilgiler’ oluşturmaktadır. Bir Müslümanın farz-ı ayn olan ibadetleri yerine getirebilmek için okuma-yazma bilgisi ve hayat bilgisi; hesap bilgisi; yön ve zamanı tayin edebilecek coğrafya bilgisi; tarih bilgisi; ata binme, yüzme, güreş gibi beden eğitimi dersleri farz-ı ayn bilgiler arasında sayılmıştır.

Bireyin kendisine ve topluma karşı İslam dininin öngördüğü yükümlülükleri yerine getirebilmesi farz-ı ayn bilgilerin eğitim ve öğrenimi ile mümkündür. Farz-ı ayn hükmündeki temel bilgiler elde edilmeden İslam’ın ve imanın şartlarına uygun yaşamak mümkün değildir. Farz-ı ayn olarak nitelendirilen temel bilgilerin öğreniminin gerekli olduğu İslam dininin başta Kur’an ve Sünnet olmak üzere temel kaynaklarında bazen direkt bazen de dolaylı olarak yer almaktadır. Temel kaynaklarda önemine değinilmesine rağmen İslam devletleri günümüzde temel eğitim olarak isimlendirilen farz-ı ayn düzeyindeki bilgileri okullarda veya başka mekanlarda kazandırmayan velilere uygulanacak müeyyideler konusunu uzun süre çözüme kavuşturamamıştır.

İslam hukukçularının ekseriyeti, tarih boyunca farklı isimlerle anılan temel eğitim kurumlarına devam edip farz bilgileri öğrenmenin kadın erkek, zengin-fakir, beyaz-siyah, Arap-Acem bütün Müslümanlar için zorunluluğuna hükmetmişlerdir. Müslümanlar da uzun süre İslam dininin emir ve yasaklarını da içeren farz-ı ayn bilgileri çocuklarına öğretmekte tereddüt göstermemişlerdir. Bu çalışmamızda günümüzde yaygınlaşan ‘temel eğitim’ ifadesinin İslam dini açısından taşıdığı anlam, tarihçesi ve pratiğe yansıması incelenmiş; halkın temel eğitim okullarına sahiplenişi ve gerekçeleri izah edilmiştir. Büyük ölçüde sivil inisiyatif tarafından gerçekleştirilen temel eğitim faaliyetlerinde zaman zaman aksamalar olmuştur. Osmanlılardan önceki İslam devletlerinde özellikle kızların eğitimine gerekli hassasiyetin gösterilmediği doğrultusunda eleştiriler yapılmıştır. Tanzimat dönemine gelindiğinde okuma-yazması olmayanların oranının birtakım sosyal ve ekonomik nedenler yüzünden yükselişe geçtiği görülmüştür. Bu dönemde birçok konuda olduğu gibi temel eğitimin zorunlu hale getirilmesi konusunda da reformlar yapılmıştır. Çocuklarını farz-ı ayn bilgileri öğreten temel eğitim okullarına göndermeyen velilere müeyyide uygulanması ilk defa II. Mahmut zamanında yayınlanan fermanlarla (yasalarla) mümkün olabilmiştir. Tanzimatla birlikte temel eğitim devlet denetimine tabi ve zorunlu eğitim kademesi statüsüne kavuşmuştur.

Anahtar Kelimeler

Zorunlu temel eğitim, farz-ı ayn bilgiler, farz-ı kifaye bilgiler

Kaynakça

• Acluni, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-Hafa, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1988.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem A Yayınları, Ankara, 1982.
• Askalani, Muhammed b. Hacer, Fethu’l-Bari bi Şerhi’l-Buhari, Mısır, 1959.
• Askalani, Muhammed b. Hacer, Tehzibu’t-Tehzib, Beyrut, 1991.
• Ayasbeyoğlu, Nevzat, İslamiyetin Eğitimimize Getirdiği Yenilikler, MEB Yayınları, İstanbul, 1991.
• Bayraktar, M. Faruk, İslam Eğitiminde Öğretmen- Öğrenci Münasebetleri, MAÜİFAV Yayınları, İstanbul, 1984.
• Bayraktar, M. Faruk, “İslam’a Göre Kadının Eğitim-Öğretimi”, İslam’da Aile ve Çocuk Terbiyesi Sempozyumu, İstanbul, 1996.
• Beşer, Faruk, Kadının Çalışması, Sosyal Güvenliği ve İslam, İstanbul, 1991.
• Buhari Ebu Abdillah Muhammed İbnu İsmail, el-Camiu’s-Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul,1981.
• Bumin, Kürşat, Batı’da Devlet ve Çocuk, İstanbul 1983.
• Cessas, Ebu Bekir Ahmed b. Ali er-Razi, Ahkamu’l-Kur’an, Beyrut, 1993.
• Cevat, Mahmut, Maarif-i Umumiye Nezaret-i Tarihçe-i Teşkilat-ı, İstanbul, 1338.
• Çelebi, Evliya, Seyahatnameden Seçmeler, MEB Yayınları, İstanbul, 1990.
• Ebu Davud, Süleyman İbnu’l-Eşa’s es-Sicistani el-Ezdi, es-Sünen (Tahkik: Muhammed Muhyiddin Abdulhamit), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Gazzali, Muhammed Ebu Hamid, İhyau Ulımi’d-Din (Çev. Ali Arslan), İstanbul, 1992.
• Gözütok, Şakir, Hz. Peygamber (sav) Döneminde Kadın Eğitimi ve Öğretimi, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu, Çorum, 2007.
• Heysemi, Ali b. Ebi Bekir, Mecmeu’z-Zevaid ve Menbau’l-Fevaid, Beyrut, 1967.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail, Tefsiru Kur’ani’l-Azim, Daru’l-Kur’ani’l-Kerim, Beyrut, 1971.
• İbn Mace, Ebu Abdillah Muhammed, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• İbn Sa’d, Ebu Abdillah Muhammed, et-Tabakatu’l-Kübra, Daru’s-Sadr, Beyrut, ty.
• Kabisi, İbn Halef, İslam’da Öğretmen ve Öğrenci Münasebetlerine Dair Geniş Risale (Çev. Süleyman Ateş), Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, 1995.
• Kasani, Alauddin Ebubekir b. Mesud, Bediu’s-Sanai’ fi Tertibi’ş-Şerai’, Beyrut, 1974.
• Kettani, Muhammed Abdulhay, Hz. Peygamber’in Yönetimi (Çev: Ahmet Özel), İz Yayınları, İstanbul, 1991.
• Koçer Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, MEB Yayınları, İstanbul, 1991.
• Konyalı Mehmet Vehbi, Hülasatu’l-Beyan, İstanbul ty.
• Kurtubi, Ebu Abdillah Muhammed İbnu Ahmet Ebu Bekr el-Ensari, el-Cami’ li Ahkami’lKur’an, ty.
• Mahmut, Abdulhalim, Müslüman Kadının Şahsiyeti, Kültür ve Daveti (Çev. Veysel BulutMustafa Nuhoğlu), İstanbul, 1996.
• Mursi, Muhammed Munir, et-Terbiyetu’l-İslamiyye, Kahire, 1993.
• Münavi, Şemsuddin Muhammed Zeynuddin, Feyzu’l-Kadir Şerhu Camiu’s-Sağir, Beyrut, 1972.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn, Sunenu Müslim (Tahkik: M. Fuat Abdulbaki), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Nesai, Ebu AbdirrahmanAhmet b. Şuayb b. Ali, es-Sunen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Öymen, Hıfzurrahman Raşit, “İslamiyette Öğretim ve Eğitim Hareketleri”, AÜİF Dergisi, Ankara, 1963.
• Öymen, Hıfzurrahman Raşit, Türkiye’nin Ana Eğitim Problemleri I, Ankara, 1965.
• Savaş, Rıza, Hz. Muhammed Devrinde Kadın, İstanbul, 1991.
• Suyuti, Celaleddin Abdurrahman Ebu Bekir, ed-Durru’l-Mensur, ty.
• Şafii, Muhammed b. İdris, er-Risale, Beyrut, ty.
• Şener, Abdullah Naim, Talimu’l-Müteallim, İstanbul, 1979.
• Telidi, Abdullah, el-Mer’etu’l-Müteberrice, Beyrut, 1997.
• Tirmizi, Ebu İsa Muhammed, el-Camiu’s-Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Topaloğlu, Bekir, İslam’da Kadın, İstanbul, 1966.
• Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, 1979.
• https://www.unicef.org/turkey/pr/_geb.html.