Usûl Adlı Eseri Bağlamında Hanefî Usûlcü Pezdevî’ye Göre Sünnet ve Haberin Çeşitleri

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 16, 7 - 25, 30.04.2017

Nurullah Agitoğlu

Öz

Hicri V. Asır, Debûsî, Serahsî ve Pezdevî gibi önemli usûl âlimlerinin
yaşadığı bir dönem olarak Hanefî fıkıh doktrininin klasik şekil ve muhtevasını
kazanmasına sahne olmuştur. Hanefi mezhebinde Serahsî ve Pezdevî ile birlikte
klasik usûl geleneği teşekkül dönemini tamamlamıştır. Özellikle Pezdevî’nin Usûl’ünün
kendinden sonraki birçok çalışmayı konu, kapsam ve sistematik açıdan büyük
oranda etkilediği vurgulanmıştır. Pezdevî’nin Hanefî fıkıh usûlündeki ağırlığı
ve etkinliği göze çarpmaktadır. Pezdevî, Serahsî’nin çağdaşı olup Halvânî’nin mektebinde
Serahsî’ye arkadaşlık etmiştir. Pezdevî, tefsir ve hadis alanında zamanının
önemli âlimlerinden birisi sayılmıştır. Kaynaklarda
kendine has bir yöntem ve yaklaşım sahibi olarak nitelenen ve eserlerinde son
derece sistematik bir yol izleyen Pezdevî’nin özellikle Usûl adlı eseri
hem başvuru kaynağı hem ders kitabı olarak yaygın biçimde kullanılmıştır. Hanefî/fukaha
metoduna göre yazılan fıkıh usûlü eserlerinin en önemlilerinden sayılan kitabın
başarısının uzun bir ilmî geleneği taçlandırmasından kaynaklandığı ifade
edilmiştir. Sünnet bahsi Pezdevî’nin eserinde
önemli bir yer işgal etmektedir. Pezdevî fıkıh usûlü konularını altında
topladığı dört bölümden ikincisine, sünnet başlığını tercih etmiştir. Diğerleri
genelde haber başlığını tercih etmişlerdir. Bu çalışmada Pezdevî’nin Usûl
adlı eserinde sünnet ve haberin çeşitlerine yaklaşımı tespit edilip değerlendirilecektir.
Çalışma içerisinde onun, sünnet ve haber konularını eserinde akıcı bir üslup ve
âdeta ders kitabı formatında işlediği açıkça görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Pezdevî, fıkıh usûlü, sünnet, haber

Kaynakça

• A’zamî, Muhammed Mustafa. ed-Dirâsât fî’l-hadîsi’n-Nebevî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1980.
• Abdulganî Abdulhâlık. Hücciyyetü’s-sünne. Mısır: Dâru’l-vefa, t.y.
• Abdulmecîd et-Türkmânî. Dirasât fî usûli’l-hadîs alâ menheci’l-Hanefiyye. Karaçi: 2009.
• Abdülazîz el-Buhârî. Keşfü'l-esrâr. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-İslâmî, t.y.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. 4 cilt. Riyad: Dâru’s-samiî, 2003.
• Apaydın, H. Yunus. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 14: 355-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Apaydın, H. Yunus. “Meşhur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 368-371. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Apaydın, H. Yunus. “Mütevatir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 208-211. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Atar, Fahrettin. “Abdulaziz el-Buhârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 186-187. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Aytekin, Arif. “Babertî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 377-378. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Babertî, Ekmeluddin Muhammed b. Mahmud. et-Takrîr li usûli Fahri’l-İslam el-Bezdevî. thk. Abdusselam Subhî Hâmid. Kuveyt 2005.
• Bardakoğlu, Ali. “Hanefi Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Başoğlu, Tuncay. “Hicrî Beşinci Asırda Fıkıh”. İLAM Araştırma Dergisi 3, sy. 2 (1998): 113-141.
• Bedir, Murteza. Fıkıh Mezhep ve Sünnet: Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi. İstanbul 2004.
• Bedir, Murteza. “Nesefî, Ebu’l-Berekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 567-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bedir, Murteza. “Usûlu’s-Serahsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 221-222. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bedir, Murteza ve Ferhat Koca. “Pezdevi, Ebü’l-Usr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 264-266. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Cezâirî, Tâhir b. Sâlih b. Ahmed. Tevcihu'n-nazar ilâ ûsûli'I-eser. Mısır: Cemaliye matbaası, 1910.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa. Takvîmu’l-edille fî Usûli’l-Fıkıh. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2001.
• Demir, Serkan. “Hanefi Mezhebi Fıkıh Usûlünde Sünnet Anlayışı”. Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
• Ebû Zehv, Muhammed. Hadis ve Hadisçiler. trc. Selman Başaran ve M. Ali Sönmez. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Erkmen, Sebahattin. “Hanefî ve Şâfiî Usûlcülerin Sünnet Anlayışı (Debûsî ve Sem’ânî Örneği)”. Yüksek Lisans tezi, Hitit Üniversitesi, 2013.
• Hacıoğlu, Nejla. “Cassâs’a Göre Haber-i Vâhidin Kabul Şartları ve Reddini Gerektiren Sebepler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 23 (2014): 351-369.
• İbn Âbidîn Muhammed Emin. Reddu’l-muhtar ale’d-durri’l-muhtar şerh tenvîri’l-ebsâr. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd ve Ali Muhammed Muavvad. 14 cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 2003.
• İbn Hacer. Nuhbetu'l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Abdulhamid b. Salih b. Kasım. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• Kâsım b. Kutluboğa. Tâcu’t-terâcim. thk. Muhammed b. Hayr Ramazan Yusuf. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1992.
• Kâtip Çelebi. Keşfu’z-zunûn an esâmî’l-kütübi ve’l-fünûn. 2 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, t.y.
• Kavakçı, Yusuf Ziya. “el-Bezdevî Ebu’l-Usr Ali b. Muhammed”, İslam Medeniyeti 3, sy. 28 (1973): 40-42.
• Koca, Ferhat. “Menâru’l-Envâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 118-119. Ankara: TDV Yayınları, 2004. Koçyiğit, Talat. Hadîs Istılahları. Ankara: AÜİF Yayınları, 1980.
• Koçyiğit, Talat. “Âhâd Haberlerin Değeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (1966): 125-142.
• Kozalı, Abdurrahîm. “Şerhu Usûli’l-Pezdevî Üzerine Bazı Mülahazalar”. Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu (18-20 Kasım 2011 Bursa) –Bildiriler içinde, 285-303. Bursa 2013.
• Lâmişî, Ebü’s-senâ’ Mahmud b. Zeyd. Kitâb fî usûli’l-fıkıh. thk. Abdulmecid Türki. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslamî, 1995. Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdulhay. el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcumi’l-hanefiyye. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
• Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ali b. Muhammed. Usûlu’l-Pezdevî (Kenzu’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl). Karaçi: Mir Muhammed Kütüphanesi Yayınları, t.y.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlu’s-Serahsî. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Seyyid Hüseyin Ahmed Eşrefî. “Kitabu’l-fevâid alâ Usûli’l-Bezdevî”. Doktora tezi, Ummu’l-Kura Üniversitesi, 1430.
• Sibâî, Mustafa. es-Sunne ve mekanetuha fi’t-teşrii’l-islami. Riyad: el-Mektebetu’l-İslâmî 1998.
• Tûfî, Necmeddin Ebu’r-Rabî. Şerhu Muhtasari’r-Ravda. tkh. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 3 cilt. Suudi Arabistan, t.y.
• Tuzcu, Recep. Hanefî Usûlünde Hadis - Debûsî Örneği. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Türcan, Talip. “Haber-i vâhidlerin Hadd Cezaları Bakımından Kaynak Olma Değeri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 15, sy. 4 (2002): 573-582.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Ahsîkesî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 181. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yaran, Rahmi. “Siğnakî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 164-166. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yiğit, Metin. “İlk Dönem Hanefi Kaynaklarına Göre Ebu Hanife’nin Usul Anlayışında Sünnet”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 19 (2012): 69-114.
• Zeydan Abdulkerîm. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1997.