Mâverdî’nin Hilafet Nazariyesinin Siyaset Felsefesi Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 17, 85 - 99, 31.08.2017

Mustafa Özkan

Öz

Mâverdî Kur’ân, Hadis, Hulefâ-i Râşidîn Dönemi uygulamaları ve İslam
hukukçularının görüşleri çerçevesinde bir hilafet nazariyesi oluşturmuştur. Bu nazariyenin
amacı, hükmü, temel yapısı ve işleyişi onun Ahkâmü’s-Sultâniyye isimli eserinde detaylı bir şekilde
açıklanmaktadır. Makalemizde; Mâverdî’nin hilafet nazariyesinin dinî değeri/bağlayıcılığı,
temel unsurları, işleyişi ve tutarlılığı siyaset felsefesi açısından
değerlendirilmekte ve ana hatlarıyla şu tespitler yapılmaktadır: Müellifin,  hilafetin hükmü vacip olarak
değerlendirmesi, halifenin Kureyş kabilesinden olması gerektiği ve halefin
selefi ataması hususunda icmaın bulunduğu şeklindeki görüş/yaklaşımları
İslam’ın siyasetle ilgili temel prensiplerinin yanı sıra siyaset felsefesi
açısından problemli yaklaşımlardır. Ayrıca Mâverdî teoride dinin bir parçası
olarak gördüğü Dört Halife Dönemindeki hilafeti savunduğu halde, pratikte, saltanatla
yönetilen Abbasîler döneminde kadılkudatlık, halife müsteşarlığı ve diplomatlık
gibi üst düzey görevler üstlenmiştir. Bu durum ise bir çelişki oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mâverdî, hilafet, halife, Abbasîler, siyaset felsefesi

Kaynakça

• Ali Abdurrazık. İslam’da İktidarın Temelleri. Çeviren: Ömer Rıza Doğrul. İstanbul 1995.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Siyasal Hayat”. İslam İlmihali. 2 cilt. Ankara 2014.
• Arnold, Thomas Walker. İntışar-ı İslam Tarihî. Çeviren: Hasan Gündüzler. Ankara 1971.
• Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebî Süfyan. Ankara 2001.
• Aydın, Mustafa. İlk Dönem Müslüman Toplumun Şekillenişi. İstanbul 1991.
• Azimli, Mehmet. Halifelik Tarihine Giriş. Konya 2012.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/892). Ensâbu’l-Eşrâf. 13 cilt. Beyrut 1996.
• Bozkurt, Nahide. Abbasîler. İstanbul 2013.
• Bozkurt, Nahide. Oluşum Sürecinde Abbasî İhtilali. Ankara 1999.
• Câbirî, Muhammed Âbid. İslam’da Siyasal Akıl. Çeviren: Vecdi Akyüz. İstanbul 1997.
• Canikli, İlyas. “Hilafet Kavramıyla İlgili Hadislerin Tetkiki”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2004.
• Çağatay, Neşet. İslam Öncesi Arap Tarihî ve Cahiliye Çağı. Ankara 1971.
• Duri, Abülaziz. İlk Dönem İslam Tarihî. Çeviren: Hayrettin Yücesoy. İstanbul I991.
• Ebû Ya’la el-Ferra, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ. el-Ahkâmu’s-Sultâniyye. Beyrut 1983.
• Ebû Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe. Çeviren: Osman Keskioğlu. Ankara 1997.
• Ebu’l-Fida, İmamuddin İsmail (ö. 732/1331). el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer. 2 cilt. Beyrut, 1967.
• Erkal, Mehmet. “Ahkâmu’s-Sultâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 555-556. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Eymen Fuad es-Seyyid. “Fâtımîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12: 228-237. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Fayda, Mustafa. “Hulefâ-i Râşidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18: 324-338. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Gibb, Hamilton Alexander Roskeen. Studies on the Civilization of Islam. Princeton: New Jersey, 1982.
• Halîfe b. Hayyât (ö. 240/852). Târîhu Halîfe b. Hayyât. Riyad, 1985.
• Hamidullah, Muhammed. İlk İslam Devleti. Çeviren: İhsan Süreyya Sırma. İstanbul 1992.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Müesseselerine Giriş. Çeviren: İhsan Süreyya Sırma. İstanbul 2007.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. Çeviren: Salih Tuğ. 2 cilt. İstanbul 1980.
• Hasan, Hasan İbrahim. en-Nüzûmu’l-İslamiyye. Kahire 1970.
• Hasan, Hasan İbrahim. Siyasî, Dinî, Kültürel-Sosyal İslam Tarihi. Çeviren: Sadrettin Gümüş ve İsmail Yiğit. 6 cilt. İstanbul 1985.
• Hatipoğlu, Mehmet Said. “Hz. Peygamberin Vefatından Emevîlerin Sonuna Kadar Siyasî İçtimaî Hadiselerle Hadis Münasebetleri”. Doçentlik tezi, Ankara Üniversitesi, 1967.
• Hatipoğlu, Mehmet Said. “İslam’da İlk Siyasî Kavmiyetçilik: Hilafetin Kureyşliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (1978): 172-185.
• Huriye T. Mücahit. Farabi’den Abduh’a Siyasî Düşünce. Çeviren: Vecdi Akyüz. İstanbul 1995.
• İbn A’sem, Ebû Muhammed Ahmed (ö. 314/926). el-Fütûh. Beyrut 1986.
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed (ö. 327/939). el-İkdul-Ferîd. 7 cilt. Beyrut 1965.
• İbn Haldun (ö. 808/1406). Mukaddime. Çeviren: Zakir Kadiri Ugan. 3 cilt. İstanbul 1996-1997.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ (ö. 746/1345). el-Bidâye ve’n-Nihâye. 14 cilt. Beyrut 1978.
• İbnü’l-Esîr, İzzuddin Ebu’l-Hasan (ö. 630/1232). el-Kâmil fi’t-Târih. 9 cilt. Kahire 1348.
• Kalllek, Cangiz. “Mâverdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 180-186. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Karaman, Hayrettin. “Asr-ı Saadet’te Resûlullah’ın Davranışlarının Bağlayıcılığı”. Asr-ı Sadette İslam. İstanbul 1995.
• Kazıcı, Ziya. İslam Müesseseleri Tarihi. İstanbul 1994.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Kadir-Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Malcolm H. Kerr. Islamic Reform: The Political and Theories of Muhammad Abduh and Rashid Rıda. London 1966.
• Merçil, Erdoğan. “Büvehîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6: 496-500. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Mevdûdî, Ebû A’lâ. İslam’da Hükümet. Çeviren: Ali Genceli. İstanbul 1967.
• Muhammed Abdülkadir Ebû Fâris. el-Kadî Ebû Yalâ el-Ferrâ ve Kitâbühû el-Ahkâmü’s- Sultâniyye. Beyrut 1983.
• Muhammed Tavit Tanci. “İslam’da Hilafet ve Mezheplerin Doğuşu”. Çeviren: Ethem Ruhi Fığlalı. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1994): 439-483.
• Mümtaz Ahmet. İslam Siyaset Teorisi ve Sorunları. Çeviren: Halim Sırçalı. İstanbul 1997.
• Nebhân, Muhammed Faruk. İslam Anayasa ve İdare Hukukunun Genel Esasları. Çeviren: Servet Armağan. İstanbul 1980.
• Özaydın, Abdülkerim. “Kâim-Biemrillah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 210-211. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özkan, Mustafa. Emevîler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi. Ankara 2015.
• Özkan, Mustafa. “Emevî İktidarının İşleyişinde Biat Kavramına Yüklenen Anlam ve Biatın Fonksiyonu”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2008): 113-128.
• Özkan, Mustafa. Dört Halife ve Emevîler Döneminde Din-Devlet İlişkisi. Ankara 2015.
• Özsoy, Ömer ve İlhami Güler. Konularına Göre Kur’ân. Ankara 1998.
• Rayyis, Ziyauddin. İslam’da Siyasî Düşünce Tarihi. Çeviren: İbrahim Sarmış. İstanbul 1995.
• Reşit Rıza. Hilafet. Çeviren: Mehmet Çelen. İstanbul 2010.
• Rosenthal, E. I. J. Political Thought in Medieval Islam. Cambridge 1958.
• Sarıçam, İbrahim ve Seyfettin Erşahin. İslam Medeniyeti Tarihi. Ankara 2008.
• Sarıçam, İbrahim. “Fâtımîler”. İslam Tarihi. Ankara 2012.
• Sarıçam, İbrahim. “Sosyal ve Kültürel Hayat”. İslam Tarihi. Ankara 2012.
• Seyyid Bey. Hilafetin Mahiyet-i Şer’iyyesi. Ankara 1924.
• Suyûtî. Târîhu’l-Hulefâ. Kahire, 1952.
• Şinnavî, Fehmi. Hilafet: Modern Arap Düşüncesinin Eleştirisi. Çeviren: Sadık Ömeroğlu. İstanbul 1995.
• Şinnavî, Fehmi. Siyasal İslam’a Doğru. Çeviren: İlyas Aslan. İstanbul 1998.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Umem ve’l-Muluk. 11 cilt. Beyrut, ts.
• Taha Hüseyin. el-Fitnetü’l-Kübra. Kahire, ts.
• Uludağ, Süleyman. Din-Siyaset İlişkileri. İstanbul 1998.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer (ö. 207/822). Futûhu’ş-Şam. Beyrut, ts.
• Vecdi, Akyüz. Kur’ân’da Siyasî Kavramlar. İstanbul 1998.
• Ya’kûbî, Ebû Ya’kûb b. Ca’fer b. Vehb (ö. 297/897). Tarih. 2 cilt. Necef, ts.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbasîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 31-35. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1374). Târîhu’l-İslam ve’l-Vefeyat. 22 cilt. Beyrut 1998.