Bursalı Mehmed Tahir: Hayatı, Eserleri ve Bibliyografya Üzerine Düşünceleri

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 17, 101 - 118, 31.08.2017

Ahmet Yasin Tomakin

Öz

Bursalı
Mehmed Tahir (ö. 1925), Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde yetişmiş önemli
bir bibliyografya âlimidir. Bibliyografya ilmine önem verilmeyen bir dönemde
konu üzerine yoğunlaşmış ve bu ilmin önemini vurgulamaya çalışmıştır. Onu
geleneksel şekâik ve tezkire yazıcılığının sürdürücüsü olarak düşünmek
yanlış olur. Tahir Bey yaptığı uzun soluklu araştırma ve tetkiklerle bu
çalışmaların muhtevasına genişlik kazandırmış ve modern bilim anlayışına uygun
biçimde bibliyografya ilmini sağlam bir temele oturtmaya çalışmıştır. Bu makalede
Tahir Bey’in hayatı özetlenmekte, en son yapılan yayınları da kapsayacak
şekilde eserleri hakkındaki bilgiler güncellenmekte ve kendi yazılarından
hareketle bibliyografya ilmine dair düşünceleri ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, biyografi, bibliyografya

Kaynakça

• Akçura, Yusuf. Türk Yılı. İstanbul: Türk Ocakları Matbaası, 1928.
• Akşin, Sina. Jön Türkler ve İttihat ve Terakkî. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1987.
• Akün, Ömer Faruk. “Bursalı Mehmed Tahir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 452-461. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Akyürek, Ahmed Remzi. Miftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. İstanbul 1346/1928.
• Arıkan, Zeki. “Bursalı Mehmed Tahir bin Rifat, Aydın Vilâyetine Mensûb Meşâyih, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihîn ve Etibbânın Terâcim-i Ahvâli (Hazırlayan M. Akif Erdoğru), İzmir (Akademi Kitabevi) 1994, IX+123 s.”. Tarih ve Toplum, sy. 135 (1995): 60-61.
• Aydemir, Yaşar ve Abdülkadir Hayber. Makedonya Kütüphaneleri Türkçe Yazma Eserler Kataloğu. Ankara: Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı [TİKA], 2007.
• Banarlı, Nihad Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1971.
• Bleda, Midhat Şükrü. İmparatorluğun Çöküşü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1979.
• Bursalı Mehmed Tahir. Türklerin Ulûm ve Fünûna Hizmetleri. Dersaâdet: İkdam Matbaası, 1314 [1897].
• Bursalı Mehmed Tahir. Kibâr-ı Meşâyih ve Ulemâdan On İki Zâtın Terâcim-i Ahvâli. İstanbul: Kitâbhâne-i İslâm ve Askerî, 1316 [1898-1899].
• Bursalı Mehmed Tahir. Meşâyih-i Osmâniyye’den Sekiz Zâtın Terâcim-i Ahvâli. İstanbul: Kitâbhâne-i İslâm-İbrahim Hilmi, 1318 [1900-1901].
• Bursalı Mehmed Tahir. Ulemâ-i Osmâniyye’den Altı Zâtın Terceme-i Hâli. İstanbul: Hanımlara Mahsus Gazete Matbaası, 1321 [1903-1904].
• Bursalı Mehmed Tahir. Müverrihîn-i Osmâniyye’den Âlî ve Kâtip Çelebi’nin Terceme-i Hâlleri. Selânik: Hamîdiye Mekteb-i Sınâyi’ Matbaası, 1322 [1904-1905].
• Bursalı Mehmed Tahir. Aydın Vilâyetine Mensub Meşâyih, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihîn ve Etıbbânın Terâcim-i Ahvâli. İzmir: Keşişyan Matbaası, 1324 [1906-1907].
• Bursalı Mehmed Tahir. Delîlü’t-Tefâsîr: İlm-i Tefsîr ve Müfredât-ı Kur’ân’a Dair Ma’lûmât-ı İcmâliyye. İstanbul: Hilâl Matbaası, 1324 [1906-1907].
• Bursalı Mehmed Tahir. Ahlak Kitaplarımız. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası, 1325 [1907-1908].
• Bursalı Mehmed Tahir. Müntehabât-ı Mesârî’ ve Ebyât. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası, 1328 [1910].
• Bursalı Mehmed Tahir. Hacı Bayram Velî. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası, 1329 [1911].
• Bursalı Mehmed Tahir. Terceme-i Hâl ve Fezâil-i Şeyh-i Ekber Muhyiddîn-i Arabî. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası, 1329 [1911].
• Bursalı Mehmed Tahir. Nazar-ı İslâm’da Fakr. İstanbul: Osmanlı Matbaası, 1330 [1911-1912].
• Bursalı Mehmed Tahir. Siyasete Müteallik Âsâr-ı İslâmiyye. İstanbul: Kader Matbaası, 1330 [1911-1912].
• Bursalı Mehmed Tahir. Kâtip Çelebi. İstanbul: Kanaat Matbaası, 1331 [1912-1913].
• Bursalı Mehmed Tahir. Mevlânâ eş-Şeyh İsmail Hakkı el-Celvetî (Kuddise Sırruh) Hazretlerinin Muhtasaran Terceme-i Hâlleriyle Matbû’ ve Gayr-ı Matbû’ Âsârını Hâvî Risâledir. İstanbul: Matbaa-i Bahriye, r. 1329 [1913].
• Bursalı Mehmed Tahir. Menâkıb-ı Harb. İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, 1333 [1914-1915].
• Bursalı Mehmed Tahir. Kırım Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Orhâhiye, r. 1335 [1919].
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333-1342 [1915-1924].
• Bursalı Mehmed Tahir. Menâkıb-ı Şeyh Seyyid Hâce Muhammed Nûru’l-Arabî Beyân-ı Melâmet ve Ahvâl-i Melâmiyye. İstanbul: H Yayınları, 2014.
• Bursalı Mehmed Tahir. “İlm-i Ahvâl-i Kütüb”. Hüdavendigâr Gazetesi: Kitap şelinde donanma özel sayısı içinde, 36-42. Bursa 1325 [1907-1908].
• Cebesoy, Ali Fuat. Sınıf Arkadaşım Atatürk. İsanbul: Temel Yayınları, 2000.
• Ceyhan, Adem. “Biyografi ve Bibliyografya Âlimi Bursalı Mehmed Tâhir Bey’in Eserleri”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8, sy. 2 (2010): 1-16.
• Cuhuriyet, sy. 25 (10 Rebîülâhir 1344/29 Teşrînievvel 1341/1925).
• Çelik, İsa. “Bursalı Mehmed Tahir’in Yorumuyla ‘Nazar-ı İslâm’da Fakr’”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 22 (2003): 187-207.
• Çiçek, Yakup. “Harîrîzade Mehmed Kemaleddin Efendi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7-10 (1989-1995): 407-484.
• Çiçek, Yakup. “Haririzade, Tibyanü Vesaili’l-Hakaik fi Beyani Selasili’t-Taraik’a Göre Bektaşilik”. I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu 07-09 Mayıs 2010 içinde. 1: 527-552. Çorum 2011.
• Çiçek, Yakup. “Harîrîzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 192-193. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Dağ, Hayal. “Bursalı Mehmed Tahir Bey’in Aydın Vilâyetine Mensub Meşâyih, Ulemâ, Şüerâ, Müverrıhîn ve Etıbbanın Terâcim-i Ahvâli (İnceleme, Çeviriyazı, Dizin)”. Bitirme tezi, Ege Üniversitesi, 1986-87.
• Deniz, Gürbüz. “Bir Osmanlı Aydını Bursalı Mehmet Tahir Bey ve Siyaset’e Müteallik Âsâr-ı İslamiye Adlı Risalesi”. İslâmî Araştırmalar 12, sy. 1 (1999): 58-64.
• Duru, Kazım Nami. İttihat ve Terakkî Hatıralarım. İstanbul: Sucuoğlu Matbaası, 1957.
• Ergin, Osman. Muallim M. Cevdet’in Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi. İstanbul: İstanbul Belediyesi, 1937.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Melâmîlik ve Melâmîler. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1931.
• İnan, Afet. “Atatürk’ü Dinlerken: Vatan ve Hürriyet”. TTK Belleten, 2 (1937): 289-298.
• İnan, Afet. “Atatürk’ü Dinlerken: Mukaddes Tabanca”. TTK Belleten, 3-4 (1937): 605-617.
• Kılıç, Atabey. “Bursalı Mehmed Tahir Bin Rifat, Aydın Vilâyetine Mensûb Meşâyıh, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihîn ve Etıbbânın Terâcim-i Ahvâli [(Hazırlayan M. Akif Erdoğru), Akademi Kitabevi, İzmir 1994, XI+125 s.] Hakkında”. Türk Kültürü İncelemeleri (The Journal of Cultural Studies), sy. 14 (2006): 185-192.
• Kızıldoğan, Hüsrev Sami. “Vatan ve Hürriyet=İttihat ve Terakkî”. TTK Belleten, 3-4 (1937): 619-625.
• Kocatürk, Vasfi Mahir. Türk Edebiyatı Tarihi: Başalangıcından Bugüne Kadar Türk Edebiyatı Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. Ankara: Edebiyat Yayınevi, 1964.
• Korkmaz, Fatma. Bursalı Mehmed Tahir’in Hayatı ve Eserleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, 2003.
• Köprülü, Mehmed Fuad. “Bursalı Tahir Bey”. Türk Yurdu 46 (1329/1913): 408-409.
• Köprülü, Mehmed Fuad. “Kâtip Çelebi”. Tasvîr-i Efkâr, sy. 781 (3 Receb 1331/26 Mayıs 1329/8 Haziran 1913).
• Kuran, Ahmed Bedevî. İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Tan Matbaası, 1945.
• Kuran, Ahmed Bedevî. İnkılâp Tarihimiz ve İttihat ve Terakkî. İstanbul 1948.
• Levend, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1973.
• Muallim Vahyî. Müslümanlık ve Türklüğü Yükseltmeye Çalışanlardan Brûsalı Tahir Bey. İstanbul: Matbaa-i Orhâniye, 1334 [1915-1916].
• Özgen, Mehmet Kasım. “Bursalı Mehmet Tahir’in Ahlak Kitaplarımız Adlı Eseri”. Bilimname 18, sy. 1 (2010): 251-264.
• Pakalın, Mehmed Zeki. “Bibliyografya Tarihine Bir Bakış”. Akademi 1, sy. 13 (1946): 28.
• Ramsaur, Ernest Edmondson. The Young Turks: Prelude to the Revolution of 1908. Princeton: Princeton University Press, 1957.
• Severcan, Şefaettin. “Bursalı Mehmet Tahir Efendi ve Siyasete Müteallik Asar-ı İslamiyyesi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 4 (1990): 585-595.
• Tatcı, Mustafa ve Burak Anılır. “Bursalı Mehmed Tahir Bey”. Menâkıb-ı Şeyh Seyyid Hâce Muhammed Nûru’l-Arabî Beyân-ı Melâmet ve Ahvâl-i Melâmiyye içinde, XV-XXVII. İstanbul: H. Yayınları, 2014.
• Tevetoğlu, Fethi. Ömer Naci. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları, 1973.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partiler. 3 cilt. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1984-1989.
• Yalman, Ahmed Emin. “Büyük Millet Meclisi Reisi ve Başkumandan Mustafa Kemal Paşa ile Bir Müakat”. Vakit, sy. 1468 (10 Kanunusânî 1922). Aktaran: Faik Reşit Unat. “Atatürk’ün İkinci Meşrutiyet İnkılâbının Hazırlanmasındaki Rolüne Ait Bir Belge”. TTK Belleten, 102 (1962): 339-349.
• Yavuz, Ali Fikri ve İsmail Özen. “Bursalı Mehmed Tahir Bey’in Hayatı”, Osmanlı Müellifleri içinde. 1: 1-17. İstanbul: Meral Yay., ts.