İhvân-ı Safâ’da Ontolojik Uyum-Teleolojik Bağlam

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 19, 27 - 59, 30.04.2018

Birgül Bozkurt

Öz

Bu
çalışmada temel amacımız İhvân-ı Safâ’da ontolojik uyumu teleolojik bağlamda
ele almak ve tartışmaktır. Uyum, büyük oranda sayılar, harfler ve müzik
konularında karşımıza çıkan oran, orantı ve harmoniyle kavramsal çerçevesini
bulmaktadır. Bu bağlamda öncelikle İhvân-ı Safâ’da oran, orantı ve bu kavramların
uyumla ilişkisini ortaya koymaya çalıştık. Ortaya çıkan uyum çerçevesini
Allah’ın varlıklara yerleştirmiş olduğu gaye, nizam, düzen ve amaç bağlamında
İhvân’dan örnek ve açıklamalarla göstermeye gayret ettik. İhvân-ı Safâ’da
ayüstü ve ayaltı âlemdeki tüm varlıklarda teleolojik bağlamda ontolojik bir
uyumun varlığı açık bir şekilde görülmektedir. Bu sonuç Pythagorasçı
temellerden kaynaklandığı gibi İslam’ın referanslarıyla da oldukça ilgilidir.
İhvân’da varlığın gizemlerine ulaşmak, sırlarını keşfetmek ya da hikmetini
anlamak için uyum konusunun anahtar bir görev üstlendiğini söylemek mümkündür.
Dolayısıyla bu çalışma, İhvân-ı Safâ’nın varlık alanındaki gaye, düzen, nizam
ve hikmeti, oran ve uyum üzerinden nasıl izah ettiğini gösterme ve bu çerçeveyle
varlığı anlama ve anlamlandırma çabalarını ortaya koyma girişiminde
bulunmaktadır.           

Anahtar Kelimeler

İhvân-ı Safâ, oran, orantı, uyum, teleoloji, İslam felsefesi

Kaynakça

• Bozkurt, Ömer. “İhvân-ı Safâ’da Aritmetik, Geometri ve Felsefe İlişkileri”. Kaygı, sy.18, (2012): 123-152.
• Callatay, Godefroid de. Makers of the Muslim World Ikhwan al-Safâ a Brotherhood of Idealists on the Fringe of Orthodox Islam. Oxford: Oneworld Publications, 2005.
• Çetinkaya, Bayram Ali. Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri -İhvân-ı Safâ Modeli-. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Çetinkaya, Yalçın. İhvân-ı Safâ’da Müzik Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Eren, Mustafa. “İhvân-ı Safâ’nın Sanat Ontolojisi”. Bilig, sy.81 (2017): 1-26.
• Filiz, Şahin. İlk İslam Hümanistleri -İhvân-ı Safâ Topluluğu ve İnsan Felsefesi. Konya: Onbir Eylül Yayınları, 2002.
• İhvân-ı Safâ. “Akli Nefsanilerin/Nefis Akla Dair Olan Şeylerin Beşinci -İhvân-ı Safâ Risalelerinin Otuz Altıncı- Risalesi: Devirler ve Küresel Dönüşler Hakkında”. Çeviri: M. Fatih Demirci, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 3: 201-215. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. “Akli Nefsanilerin/Nefis Akla Dair Olan Şeylerin Üçüncü -İhvân-ı Safâ Risalelerinin Otuz Dördüncü- Risalesi: Filozofların ‘Âlem Büyük Bir İnsandır’ Şeklindeki Görüşünün Manası Hakkında”. Çeviri: Murat Demirkol, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 3: 171-183. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. “Akli Nefsanilerin/Nefis ve Akla Dair Olan Şeylerin Birinci -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Otuz ikinci- Risalesi: Pisagorculara Göre Varlıkların/Mevcutların Akli İlkeleri Hakkında”. Çeviri: Murat Demirkol, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 3: 145-159. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. “Akli Nefsanilerin/Nefis ve Akla Dair Olan Şeylerin İkinci -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Otuz üçüncü- Risalesi: İhvân-ı Safâ’ya Göre Akli İlkeler Hakkında”. Çeviri: Murat Demirkol, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 3: 61-169. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. “Akli Nefsanilerin/Nefis ve Akla Dair Olan Şeylerin Dokuzuncu -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Kırkıncı- Risalesi: Nedenler ve Nedenlilere Dair”. Çeviri: Ali Durusoy, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 3: 281-311. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. “Akli Risaleler, Ruhsal Birikimler ve İlahi Taşırmaların Anılması Hakkında”. İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 5: 181-275. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.
• İhvân-ı Safâ. “Cisimsel Doğal Bilimlerin Dokuzuncu (İhvân-ı Safâ Risaleler’inin Yirmi Üçüncü) Risalesi: Bedenin Oluşumuna Dair”. Çeviri: İsmail Çalışkan, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 2: 259-272. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• İhvân-ı Safâ. “Cisimsel Doğal Bilimlerin On Birinci (İhvân-ı Safâ Risalelerinin Yirmi Beşinci) Risalesi: Spermin Düştüğü Yere Dair”. Çeviri: İsmail Çalışkan, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 2: 289-315. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• İhvân-ı Safâ. “Cisimsel-Doğal Bilimlerin Altıncı (İhvân-ı Safâ Risalelerinin Yirminci) Risalesi: Tabiatın Mahiyetine Dair”. Çeviri: Enver Uysal, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 2: 103-117. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• İhvân-ı Safâ. “Cisimsel-Doğal Bilimlerin Dördüncü -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Onsekizinci- Risalesi: Meteorolojiye Dair”. Çeviri: Elmin Aliyev, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 2: 59-74. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• İhvân-ı Safâ. “Cisimsel-Doğal Bilimlerin On İkinci –İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Yirmi Altıncı- Risalesi: Filozofların ‘İnsan Küçük Bir Âlemdir’ Görüşüne Dair”. Çeviri: Abdullah Kahraman, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 2: 317-335. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• İhvân-ı Safâ. “Cisimsel-Doğal Bilimlerin Sekizinci -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Yirmi Sekizinci- Risalesi: Hayvanların ve Hayvan Türlerinin Yaratılış Şekline Dair”. Çeviri: Murat Demirkol, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 2: 139-258. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• İhvân-ı Safâ. “Cisimsel-Doğal Bilimlerin Yedinci -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Yirmi Birinci- Risalesi: Bitkilerin Cinslerine Dair”. Çeviri: Elmin Aliyev, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 2: 119-138. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• İhvân-ı Safâ. “İlahi ve Dini Yasalara Dair İlimlerin Onbirinci –İhvân Safâ Risalelerinin Elli İkinci- Risalesi: Sihir Büyü ve Göz Değmesinin Mahiyeti Hakkında”. Çeviri: Murat Demirkol, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 4: 212-319. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. “İlahi ve Dini Yasalara Dair İlimlerin Onuncu -İhvân-ı Safâ Risalelerinin Elli Birinci- Risalesi: Bütün Âlemin Düzeninin Niteliğine Dair”. Çeviri: Murat Demirkol, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 4: 205-212. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014).
• İhvân-ı Safâ. “İlahi ve Dini Yasalara Dair İlimlerin Sekizinci -İhvân-ı Safâ Risalelerinin Kırk Dokuzuncu- Risalesi: Ruhanilerin Hallerinin Niteliği Hakkında”. Çeviri: Murat Demirkol, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 4: 151-185. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. “Matematik İle İlgili Risaleler Hakkında”. Çeviri: Muhammet Fatih Kılıç, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 5: 13-83. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.
• İhvân-ı Safâ. “Matematik Kısmının Altıncı Risalesi: Ahlakın Islahı ve Nefsin Terbiyesinde Sayısal ve Geometrik Oran”. Çeviri: Ali Avcu,
• İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 1: 161-171. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012).
• İhvân-ı Safâ. “Matematik Kısmının Beşinci Risalesi: Musiki”. Çeviri: A. Hakkı Turabi, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 1: 129-160. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• İhvân-ı Safâ. “Matematik Kısmının Birinci Risalesi: Sayılar Hakkında”. Çeviri: Bayram Ali Çetinkaya, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 1: 31-50. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• İhvân-ı Safâ. “Matematik Kısmının İkinci Risalesi: Hendesede Geometri ve Mahiyeti”. Çeviri: Ömer Bozkurt, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 1: 51-79. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• İhvân-ı Safâ. “Matematik Kısmının Üçüncü Risalesi: Astronomi-Astroloji Astronomi Yani Astroloji ve Kürelerin (Gökcisimlerinin) Oluşumu Hakkındadır”. Çeviri: Elmin Aliyev, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 1: 81-110. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• İhvân-ı Safâ. “Matematik Kısmının Yedinci Risalesi: Bilimsel Sanatlar ve Amaçları Üzerine”. Çeviri: Enver Uysal, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 1: 173-186. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• İhvân-ı Safâ. “Tabiat İle İlgili Risaleler Hakkında”, Çevireni belli değil, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 5: 85-180. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.
• İhvân-ı Safâ. “Tabii-Cismani Şeylerin On Beşinci -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Yirmi Dokuzuncu- Risalesi: Ölümün ve Hayatın Hikmetine Dair”. Çeviri: Ömer Bozkurt, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 3: 39-53. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. “Tabii-Cismani Şeylerin On Yedinci -İhvân-ı Safâ Risaleleri’nin Otuz Birinci- Risalesi: Dillerin, Yazı Şekillerinin ve İbarelerin Farklı Olmasının Sebeplerine Dair”. Çeviri: Ali Avcu, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 3: 81-144. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• İhvân-ı Safâ. Matematik Kısmının Dördüncü Risalesi: Coğrafya”. Çeviri: Ali Avcu, İhvân-ı Safâ Risaleleri içinde, editör: Abdullah Kahraman, 1: 111-128. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• İhvânu’s-Safâ. “er-Risâletu’l-hâmise mine’l-kısmi’r-riyadî fi’l-mûsikî”. Resâilu İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l-Vefâ içinde, 1: 183-241. Beyrut: Daru Sadr-Daru Beyrut, 1957.
• İhvânu’s-Safâ. “er-Risâletu’s-sâdise mine’l-kısmi’r-riyadî fi’n-nisbeti’l-adediyyeti ve’l-hendesiyyeti fi tehzîbi’n-nefsi ve ıslâhi’l-ahlâki”. Resâilu İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l-Vefâ içinde, 1: 242-257. Beyrut: Daru Sadr-Daru Beyrut, 1957.
• İhvânu’s-Safâ. “er-Risâletu’s-sâlise mine’l-kısmi’r-riyadî el-mevsumetu bi’l-asturunumiya fi ilmi’n-nucûmi ve terkîbi’l-eflâkî”. Resâilu İhvâni’s-Safâ ve Hullâni’l-Vefâ içinde, 1: 114-157. Beyrut: Daru Sadr-Daru Beyrut, 1957.
• Koçhan, Metin ve Muhammet Fatih Kılıç. “Matematik, İhvân-ı Safâ Felsefesinin Dayandığı Aksiyomatik Zemin Midir?”. Artuklu Akademi (2017/4): 77-95.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam ve Bilim. Çeviri: İlhan Kutluer. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Netton, Ian Richard. Muslim Neoplatonists an Introduction to the Thought of the Brethren of Purity (Ikhwan al-Safâ). Edinburg: Edinburgh University Press, 1991.
• Sinjab, Nısreen Adbdul Hafız. “Beauty in Classical Islamic Thought: The Aesthetics of Proportionality and Harmony According to Ikhwan al-Safâ (The Brethren of Purity) and Ibn Haytham (Alhazen)”. Yüksek lisans tezi, The American University of Beirut, 2013.
• Uysal, Enver. İhvân-ı Safâ Felsefesinde Tanrı ve Âlem. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
• Wright, Owen. “Music and Musicology in the Rasail Ikhwan al-Safâ”. Epistles of the Brethren of Purity: The Ikhwan al-Safâ and Their Rasail içinde, editör: Nader el-Bizri, 214-247. Oxford: Oxford University Press, The Inctitudeof Ismaili Studies, 2008.