İbn Cüzey’in et-Teshîl li ‘Ulûmi’t-Tenzîl Adlı Tefsîri’nin Mukaddimesinde Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usûlü Konuları

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 19, 7 - 26, 30.04.2018

Mehmet Bağış

Öz

Ebu’l-Kâsım
Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Cüzey el-Kelbî el-Gırnâtî (ö. 741/1340), et-Teshîl
li-‘ulûmi’t-tenzîl adlı tefsîrinde Taberî’nin (ö. 310/923) el-Câmi’u’l-beyân’ı,
İbn Atıyye’nin (ö. 541/1147) el-Muharraru’l-vecîz’i ve Zemahşerî’nin (ö.
538/1144) el-Keşşâf’ından istifâde etmiştir. İbârelerinin kısalığı,
tekrarlardan kaçınması ve gereksiz uzatmalara girmemesi yönüyle bu tefsir,
muhtasar tefsirlerden kabul edilmektedir. Bu tefsîri ön plana çıkaran
hususlardan biri de Kur’ân ilimleri ve tefsîr usûlü ile ilgili mühim bilgiler
ihtivâ eden iki mukaddimesinin bulunmasıdır. Bu mukaddimelerin ilkinde İbn
Cüzey, tefsîrinde takip edeceği metotları ayrıntılı bir şekilde izah etmiş;
Kur’ân’ın ana konuları, Kur’ân tarihi, müfessirlerin tabakaları ve ihtilaf
sebepleri gibi mevzular üzerinde durmuştur. Bunun dışında tefsir, kıraat,
nahiv, fesâhat, beyân, belâgat, ahkâm, kasas, tasavvuf, usûlü’d-dîn,
usûlü’l-fıkh, nâsih-mensûh, i’câzu’l-Kur’ân, fedâilü’l-Kur’ân vb. alanlarda
faydalı bilgiler vermiştir. Tefsîrin ikinci mukaddimesi ise bir lûgat kitabını
andırmaktadır. İbn Cüzey burada, Kur’ân’da birçok defa geçen; anlaşılması zor
veya manası müphem olan kelimeleri Arapça alfabetik sıraya göre açıklamıştır. 

Anahtar Kelimeler

İbn Cüzey, et-Teshîl, mukaddime, ulûmu’l-Kur’ân, tefsîr usûlü

Kaynakça

• Abduh er-Râcih. Tatbîkü’s-Sarfî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyyeti, 2009.
• Abdülmüte’âl es-Sa’îdî. Buğyetü’l-Îzâh li-Telhîsi’l Miftâh. Kâhire: Mektebetü’l- Âdâb, 1999/2000.
• Ahmet Cevdet Paşa. Belâgat-ı Osmâniyye. Haz. Turgut Karabey, Mehmet Atalay. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Bağış, Mehmet. “Beydâvî Tefsîri’nin Ulûmu’l-Kur’ân ve Tefsir Usûlü Açısından Tahlîli”. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2017.
• Beyhâkî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn b. Ali. Sünenü’l-Beyhâkî el-Kübrâ. Tahkik: Muhammed Abdülkâdir ‘Ata. 10 cilt. Mekke: Mektebetü Dâru’l-Bâz, 1414/1994.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. 2 cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 426-427. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Bolelli, Nusrettin. Belâgat/Arap Edebiyâtı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîh-u Buhârî. Tahkik: Muhammed Züheyr b. Nâsır. Şerh: Mustafa Dîb el-Buğâ. 9 cilt. Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Bulut, Ali. “Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi”. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2009).
• Cârim, Ali; Emîn, Mustafa. el Belâğatü’l-Vâzıha. Beyrut: Dâru’l-Fikr, tsz.,
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf Ali b. Muhammed. et-T’arîfât. Tahkik: Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2007/1428.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân İlimleri ve Kur’an-ı Kerîm Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• Çetiner, Bedreddin. “Ahkâmü’l-Kur’ân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 551-552. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Çuhadar, Mustafa, “Fesahat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 423-424. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân. Sünenü’d-Dârimî, Tahkik: Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 4 cilt. Suûdi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 2000/1412.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2010.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Duman, M. Zeki. Uygulamalı Tefsir Usulü ve Tefsir Tarihi. Kayseri: Erciyes Üni. Yayınları, 1992.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Tahkik: Mustafa Abdulkâdir ‘Ata. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990/1411.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed el-Ğırnâtî. et-Teshîl li ‘Ulûmi’t-Tenzîl. Tahkik: Abdullâh el-Hâlidî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, tsz.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mukrim. Lisânu’l-‘Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 1414.
• Kaya, Remzi, “Kur’an-ı Kerim Kıssaları ve Düşündürdükleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11, sy. 2 (2002): 31-58.
• Kılıç, Hulusi, “Belâgat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 380-381. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Komisyon (İbrahim Mustafa, Ahmed Hasan, ez-Zeyyât, Hâmid Abdülkadir, M. Ali en-Neccâr). Mu‘cemu’l-Vesît. 2 cilt. Kâhire: Dâru’d-D’avâ, tsz.
• Mennâ’ el-Kattân. Mebâhis fî Ulûmu’l-Kur’ân. Dimeşk: Müessetü’r-Risâleti Nâşirûn, 2011.
• Muhammed Safâ Şeyh İbrahim Hakkî, Ulûmu’l-Kur’ân min Hilâli Mukaddimâti’t-Tefâsîr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1425/2004.
• Müsâid b. Süleymân b. Nâsır et-Tayyâr. Şerhu Mukaddimeti’t-Teshîl lî ‘Ulûmi’t-Tenzîl. Dâru İbnü’l-Cevzî, 1431.
• Müslim b. Haccâc, Ebu’l-Hasan el-Kuşeyrî. Sahîh-u Müslim. Tahkik: Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, tsz.
• Okumuş, Mesut. “Ulûmu’l-Kur’ân (Kur’ân İlimleri)”, Tefsîr El Kitabı içinde, ed. Mehmet Akif Koç. 331-370. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Özdemir, Mehmet, “Müvelledûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 228-229. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özel, Ahmet. “İbn Cüzey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 406-407. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özel, Mustafa. Kur’ân ve Tefsir Terimleri sözlüğü. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2016.
• Pak, Zekeriya, “Rivayet Ağırlıklı Tefsirler”, Tefsîr El Kitabı içinde, ed. Mehmet Akif Koç. 175-186. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Râğıb, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed el-Isfahânî. el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, Tahkik: Safvân Adnân ed-Davdî, Dimeşk: Dâru’l-Kalem; Beyrut: Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Se’âlibî, Ebû zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. Cevâhirû-l-Hisân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Tahkik: Muhammed Ali Muavviz; Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arab, 1418.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Dürrû’l-Mensûr. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, tsz.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kurân, Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 cilt. Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-‘Ammetü li’l-Kütüb, 1394/1974.
• Şeyhzâde el-Kôcevî, Muhammed b. Muslıhiddîn Mustafa. Hâşiyetü Şeyhzâde ale Tefsîri’l-Kâdi Beydâvî. Tahkik: Muhammed Abdülkâdir Şâhin. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Kebîr, Tahkik: Hamdi b. Abdülmecîd es-Selefî. 25 cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994/1415.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd Ebû Câfer. Câmi’u’l-Beyân. Tahkik: Ahmed Muhammed Şâkir. Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. Mevsûatü Keşşâfi Istılâhati’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm. Tahkik: Ali Dahrûc. 2 cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.
• Ünal, Mehmet. “Kur’ân’ın İç Düzeni”, Tefsîr El Kitabı içinde, ed. Mehmet Akif Koç. 107-118. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Ünal, Mehmet. “Kur’ân’ın Fonetik Naklinin Tarihi (Kıraat İlmi ve Kısa Tarihi)”, Tefsîr El Kitabı içinde, ed. Mehmet Akif Koç. 61-100. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İ’câzü’l-Kur’ân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 403-406. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed b. Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-Arûs. 40 cilt. Dâru’l-Hidâye, tsz.
• Zehebî. Muhammed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. 3 cilt. Kâhire: Mektebetü Vehbe, tsz.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh, b. Bahâdır. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Tahkik: Muhammed ebu’l-Fadl İbrahim. 4 cilt. Dâru İhyâi Kütübi’l-‘Arabiyye, 1376/1957.
• Zübeyrî, Ali Muhammed. İbn Cüzey ve Menhecühü fi’t-Tefsîr. 2 cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1987.
• Zürkânî, Muhammed Abdü’l-Azîm. Menâhilü’l-İrfân. Tahkik: Ahmed İsâ el-Ma’sarâvî, 2 cilt. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2010.