Mâlikî Usûlcülere Göre Mütevâtir ve Âhâd Haberin Epistemolojik Değeri -Karâfî Örneği-

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 20, 247 - 267, 31.08.2018

Nurullah Agitoğlu

Öz

Mâlik b. Enes, ashâb döneminden itibaren Medine’de gelişen Hicaz fıkhı içerisinde birikim ve tecrübesini geliştirmiş ve kendisinden sonra gelenlere aktarmayı başarabilmiş önemli bir müçtehittir. O, öğrencileriyle beraber ehl-i re’y ve ehl-i hadis yaklaşımlarını içeren bir halka oluşturmuştur. Karâfî (ö. 684/1285) de önemli bir Mâlikî fakihi ve usûlcüsü olup eserlerinde Gazzâlî’ye (ö. 505/1111) ve Cüveynî’ye (ö. 478/1085) sıkça yaptığı atıflardan onun üzerinde bu iki âlimin ve dolayısıyla Bâkıllânî’nin (ö. 403/1013) etkisinin bulunduğu anlaşılmaktadır. Karâfî’ye en çok tesir eden fakih ise İzzeddin b. Abdüsselâm’dır (ö. 660/1262). Onun üzerinde Râzî’nin (ö. 606/1210) de belli bir tesiri mevcuttur. Karâfî, taassuptan uzak bir şekilde, meseleleri mezhepler arası mukayeseli olarak ele almış, bazen diğer mezhep imamlarının görüşlerini benimsemiştir. Bir mezhebe bağlı olması Karâfî’nin bağımsız ve orijinal bir ilmî şahsiyet olmasına mani olmamış, gerektiğinde kendi mezhebindeki bazı görüşlere, hatta birçok konuda görüşünü benimsediği İzzeddin b. Abdüsselâm’a karşı çıkmaktan da çekinmemiştir. Karâfî’nin fıkıh düşüncesinde temel kriter, ilke ve kurallara bağlılıktır. Kendi döneminde ve sonraki devirlerde bu kadar etkili olmayı başarmış bir âlim olarak Karâfî’nin çok sayıda eseri bulunmaktadır. Karâfî’nin fıkıh usûlü ile ilgili eserleri arasında kendi döneminde ve sonrasında oldukça etkili olmuş bir çalışması da Şerhu Tenkîhi’l-Füsûl adlı eseridir. Onun farklı görüşlerle zenginleştirdiği bu eseri, yine kendisine ait olan Tenkîhu’l-Füsûl’un şerhidir. Bu eserinde cedel tekniğini çok iyi kullanarak değişik görüş sahipleri ile tartışmaya girmekte, ayet ve hadis başta olmak üzere bol sayıda delil sunarak görüşlerini savunmaktadır. Bu şekilde taassuptan uzak ve geniş görüşlü bir usûlcü portresi çizmeyi başarmaktadır. Hem fıkıh usûlü hem de hadis usûlü konusu olan ‘haber’ meselesine fıkıh mezheplerinin bakışını tespit etmek önemlidir. Zira fıkıh ekollerinin haberlere karşı yaklaşımları, özellikle mütevâtir ve âhâd haber ile ilgili görüşleri, onların içtihat ve fetvalarına etki etmektedir. Bu bağlamda Mâliki  ezhebinin mütevâtir ve âhâd haberlere karşı tavrını tespit etmek amacıyla, önemli bir Mâlikî âlim olan Karâfî örnek olarak seçilmiştir. Karâfî’nin mütevâtir ve âhâd haber ile görüşlerini, bu iki haber türünün epistemolojik değeri hakkındaki yaklaşımını Şerhu Tenkîhi’l-Füsûl adlı eseri çerçevesinde ele alıp değerlendireceğiz.  

Anahtar Kelimeler

Malikiler, usûl, Karâfî, mütevâtir, âhâd

Kaynakça

• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. 4 cilt. Riyad: Dâru’s-Samîî, 2003.
• Âmidî, Seyfeddin. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. 4 cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, ts.
• Apaydın, H. Yunus. “Karâfî, Şehâbeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 394-395. İstanbul: TDV Yay., 2001.
• Apaydın, H. Yunus. “Mütevatir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 208. İstanbul: TDV Yay., 2006.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. 4 cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1987.
• Cezâirî, Tahir b. Salih b. Ahmed. Tevcîhu’n-Nazar ilâ Ûsûli’l-Eser. Mısır: Cemaliye matbaası, 1910.
• Dakar, Abdulganî. el-İmâm Mâlik bin Enes İmâmu Dâri’l-Hicre. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1998.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Amel-i Ehl-İ Medîne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 21. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. Sünen. 4 cilt. Mısır: Dâru’l-kitabi’l-Arabî, ts.
• Ebu’l-Huseyn el-Basrî el-Mutezilî. el-Mu’temed fî usûli’l-Fıkh. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-Arabî, 1403.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vahid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 439. İstanbul: TDV Yay., 1997.
• Gürkan, Menderes. “Karâfî’nin Fıkıh Usulü Görüşleri”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1990.
• Hansu, Hüseyin. Mütevatir Haber –Bilgi Değeri ve İslam Düşüncesindeki Yeri-. Van: Bilge Adamlar Yay., 2008.
• İbn Abdilberr el-Endelusî. el-İntikâ’ fî Fezâili’l-Eimmeti’s-Selâseti’l-Fukahâ’. Haleb: Mektebetü’l-matbûatai’l-İslâmiye, 1997.
• İbn Ferhûn el-Mâlikî. ed-Dîbâcu’l-Müzheb fî Ma’rifeti Ulemâi A’yâni’l-Mezheb. Tk. Muhammed el-Ahmedî Ebû’n-nur. 2 cilt. Kahire: Dâru’t-turâs, ts.
• İbn Hacer. Nuhbetu’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser. Tk. Abdulhamid b. Salih b. Kasım. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2006.
• İbn Neccâr, Muhammed b. Ahmed. Şerhu’l-Kevkebi’l-Munîr. 4 cilt. Tk. Muhammed -Zuhaylî, Nezih Hammad. Suud: Vizâretu’l-evkâfi’s-suudiyye, 1993.
• Kâdî İyâz. Tertîbü’l-Medârik ve Takrîbü’l-Mesâlik li Ma’rifeti A’lâmi Mezhebi Mâlik. Tahkik: Muhammed Tâvît et-Tancî. 8 cilt. Mağrib: Vizâretu’l-evkâf, 1983.
• Karâfî, Ahmed b. İdris b. Abdurrahman. el-Furûk. 4 cilt. Kuveyt: Dâru’n-nevâdir, 2010.
• Karâfî, Ahmed b. İdris b. Abdurrahman. Şerhu Tenkîhi’l-Füsûl fî İhtisâri’l-Mahsûl fî’l-Usûl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2004.
• Kâtip Çelebi, Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Kaya, Eyyüp Said. “Mâliki Mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 519. Ankara: TDV Yay., 2003.
• Koçinkağ, Mansur. Erken Dönem İslam Hukuk Düşüncesinde Rey ve Hadis. İstanbul: Rağbet Yay., 2018.
• Koçyiğit, Talat. “Âhâd Haberlerin Değeri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (1966): 125-142.
• Lâmişî, Ebü’s-Senâ’ Mahmud b. Zeyd. Kitâb fî Usûli’l-Fıkıh. Tk. Abdulmecid Türkî. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1995.
• Muslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh. Tk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 5 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. el-Müctebâ mine’s-Sünen. 8 cilt. Haleb: Mektebetu’l-matbuati’l-İslamiye, 1986.
• Özel, Ahmet. “Mâlik b. Enes”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 506. Ankara: TDV Yay., 2003.
• Pezdevî, Fahru’l-İslam Ali b. Muhammed. Usûlu’l-Pezdevî (Kenzu’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl). Karaçi: Mir Muhammed Kütüphanesi Yay., ts.
• Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer. Kavâtıu’l-Edille fî’l-Usûl. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1999.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlu’s-Serahsî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebibekr. Tedribu’r-Râvî. Tk. Abdulvehhab Abdullatif. 2 cilt. Riyad: Mektebetu’r-Riyâdi’l-hadîse, ts.
• Şâşî, Nizamuddin. Usûlu’ş-Şâşî. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, ts.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa. el-Muvafakat fî Usuli’l-Fıkh. Tk. Abdullah Draz. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-ma’rife, ts.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. Sünen. Tahkik: Ahmed Muhammed Şakir. 4 cilt., Beyrut: Dâru ihyai’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Tûfî, Necmeddin Ebu’r-Rabî. Şerhu Muhtasari’r-Ravda. Tk. Abdullah b. Abdulmuhsin etTürkî. 3 cilt. Suudi Arabistan: ts.
• Vekîlî, es-Sağîr b. Abdisselam. el-İmâmu’ş-Şihâb el-Karâfî Halkatu Vasl Beyne’l-Maşrık ve’l-Mağrib fî Mezhebi Mâlik fî’l-Karni’s-Sâbi’. 2 cilt. Mağrib 1996.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Haber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 348. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Zehebî, Şemseddin Ebu Abdillah. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavut. 23 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.