Arap Dilinde İ‘lâl Kuralları ve Uygulamalı Örnekleri

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 22, 270 - 285, 15.06.2019

Selman Yeşil

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.539575

Öz

Fiil, Arap dilinde cümleyi oluşturan
temel unsurlardan biridir. Fiillerin ifade ettiği anlamlara göre kullanıldığı
kipleri ve çekim esnasında geçirdiği değişimleri ele alan bilim dalına ‘Sarf
ilmi’ denir. Arapçada kökeninde ‘illet harfleri’ olan elif (ا), vâv (و),
yâ (ي) harflerini barındıran ve ‘mu‘tel’
olarak isimlendirilen fiillerin çoğu i‘lâle/değişime uğramaktadır. Bu değişim,
özellikle Arapçayı sonradan öğrenenler için uygulanması zor bir hususu teşkil
ettiği gibi zihinlerde Arapça öğrenimi açısından aşılmaz bir engel olarak da görülmektedir.

Arapçada
fiillerdeki değişim iki ana bölümde incelenebilir. Birincisi genel ilkeler
çerçevesinde ve hemen hemen tüm örneklerde gelişen değişimlerdir. Bu tür
değişimlere ‘Sarfî/kıyâsî değişimler’ denilir. İkinci tür değişim ise
kurala dönüşmemiş ve lokal düzeyde kalmış değişimlerdir. Bu tür değişimlere de ‘Lugavî/
semâ‘î değişimler’ denilir. Çalışmada ilke olarak sarfî değişimler ele
alınacaktır. Fonetik uyumu amaçlayan değişimin Arap dilini sonradan öğrenenler
için bazı zorluklar barındırdığı da bir gerçektir. Ancak fiillerdeki değişimin
nedenleri ve hemen hemen tüm örneklerdeki yeknesaklığı göz önünde
bulundurulduğunda söz konusu değişimin tamamen belirli kurallar ekseninde
geliştiği görülecektir. Bu kuralların bilinmesiyle örneklerdeki değişimin
nedenleri de anlaşılacaktır. Bu amaçla çalışmamızda Arapça fiillerdeki i‘lâl kurallarının
perde arkası irdelenecek ve söz konusu kuralların geçerliliği örnekler ışığında
incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Sarf ilmi, İllet harfleri, Arap Dili ve Belagatı, İ‘lâl kuralları, Sahîh fiiller, Mu‘tel fiiller

Arabic Verb Inflection (İ‘lâl) Rules and Practical Examples

Öz

The verb is one of the basic
elements of the Arabic language. The study which focuses on modals and inflectional
suffixes according to the meaning of the verb is called “sarf”. Most of the
verbs including letters such as alif (ا),
vâv (و), yâ (ي)
in Arabic are called “mu‘tel” and these verbs undergo some change in sentences.
This change creates a major problem for beginner learners in Arabic in practice
and it gives the impression that learning Arabic is difficult and it is quite
hard to overcome this difficulty.

The
most change in the Arabic language is in verbs. It is a fact that this change,
which aims at phonetic adaptation, has difficulty for Arabic language learners.
However, if the causes of these changes in verbs are known with some specific
examples, it will be easily realized that these changes depend on some basic
rules and anyone aware of these rules may easily learn Arabic. In this regard,
this study deals with the rules of these changes in the light of examples for
each rule.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, İ‘lâl Rules, Sarf Science, Illet Letters, Saheeh Verbs, Mutel Verbs

Kaynakça

• Aswad, Husain. “Câhiliye Dönemi Belâgat Düşüncesinden Kesitler”. Mecelletü’t-turâsi’l-Arabî 116 (2009): 219-232.
• Birgivî, Muhammed b. Pir ‘Alî. Kifâyetu’l-muntehî ‘alâ Kifâyeti’l-mubtedî. y.y.: ts.
• Dahdâh, Antuvân. ‘Mu‘cemu’n-nahvi’l-Arabî. Nşr. Corc Mitrî ‘Abdulmesîh. Lübnan: 1996.
• Esmer, Râcî. el-Mu’cemu’l-mufassal fî ‘ilmi’l-‘Arabî. Nşr. İmîl Bedî‘ Ya‘kūb. Lübnan: Dâru’l-kutubi’l-Arabî, 1997.
• Hamelâvî, Ahmed b. Muhammed. Şeza’l-‘arf fî fenni’s-sarf. Thk. Nasrullah Abdurrahman. Riyad: Mektebetu’r-ruşd, ts.
• Hudarî, Muhammed b. Mustafâ b. Hasan. Hâşiyetu’l-Hudarî ‘alâ İbn ‘Akīl. 2 cilt. Kahire: ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Usmân. el-Hasâ’is, (I-III), thk. Muhammed ‘Alî en-Neccâr. 2. bs. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2003.
• İmîl Bedî’ Ya‘kūb. ‘Kāmûsu’l-mustalahâti’l-luğaviyye ve’l-edebiyye. Beyrut: Dâru’l-‘ilm, 1987.
• Kırkız, Mustafa. “Dilbilim Tekniği Açısından Arapçanın Korunmaya Alınışı”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/1 (2010): 317-333.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. Tasrîfu’l-ef‘âli ve’l-esmâ’. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-‘Arabî, 1987.
• Radiyuddîn, Muhammed b. Hasan el-Esterâbâdî. Şerhu’ş-Şâfiye. Nşr. Muhammed Muhyiddîn v.dğr. Beyrut: 1982.
• Sabbân, Muhammed b. ‘Alî. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Eşmûnî ‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları/Dâru kahraman li’n-neşri ve’t-tevzî’, 1984.
• Semânînî, ‘Umer b. Sâbit. Şerhu’t-tasrîf. Thk. İbrahîm b. Suleymân el-Bu‘aymî. Riyad: Mektebetu’r-ruşd, 1999.
• Taftâzânî, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. ‘Umer. Şerhu Sa’diddîn ‘alâ Tasrîfi’z-Zencânî. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi Yayınları, ts.