Klasik Bir Kavramın Modern Dönemde Dönüşümü: Said Nursî’nin Mehdî Tasavvuru

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 23, 555 - 578, 15.12.2019

Habip Demir

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.610309

Öz

Kurtarıcı beklentisi, bütün din ve inanç
sistemlerinde kendisine yer bulabilmiş ortak inanışlardan birisidir. İsimleri
ve nitelikleri farklı olsa da kıyametin kopmasına yakın bir zamanda insanlığı
kurtaracak olan ve adına “Mehdî” denen kişinin zuhuru, İslam düşünce
geleneğinde tarih boyunca tartışmalı bir konu haline gelmiştir. Şiî eğilimli
çevrelerde başlayan ve tarihi süreçte sistemli hale gelen Mehdî inanışı, Ehl-i
Sünnet çevreleri tarafından da hadis merkezli olarak temellendirilmeye
çalışılmıştır. Daha çok sıkıntılı ve buhranlı günlerin vazgeçilmez bir inanışı
olarak gündeme gelen Mehdî arayışı, modern dönemlerde farklı boyutlarıyla
yeniden gündeme gelerek dönüşüme uğramıştır. Bu bağlamda 20. asrın etkili
şahsiyetlerinden ve geleneksel bir altyapıya sahip olan Said Nursî’nin
Risalelerinde konuya yapılan atıflar, onun etki gücü düşünüldüğünde önemle
üzerinde durulmayı gerektirmektedir. Onun eserleri incelendiğinde, Mehdîye
benzer özellikleri olan ve her asırda gelecek müceddid kavramı yanında
âhirzamanda ortaya çıkacak büyük Mehdî kavramına da değindiği görülecektir. Bundan
daha da önemlisi modern dönemin getirdiği bazı zorlukların ve ihtiyaçların
farkına vararak Mehdî düşüncesini, klasik kaynaklarda savunulduğunun aksine bir
“şahıs”tan alarak “şahs-ı manevi” adıyla kendi cemaatine vermesidir.
Çalışmamız, Said Nursî’nin Mehdî tasavvuruna getirdiği yeni yaklaşımı
sorgulamakta ve bunun arka planında yer alan faktörler üzerine
yoğunlaşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Said Nursî, Mehdî, Mesih, Risale-i Nur

Transformation of a Classical Concept in The Modern Period: Said Nursî's Mahdi Thought

Öz

The
expectation of a savior is one of the common beliefs that has found a place for
itself in all religious and belief systems. Although their names and attributes
are different, the appearance of the person called “Mahdi”, who will save
humanity in the near end of the apocalypse, has also become a controversial
topic in the Islamic tradition of thought throughout history. The belief of
Mahdi, which started in Shia-leaning circles and became systematic in the
historical process, has also been tried to be based on Hadith-centered by Ahl
al-Sunnah circles. The search for Mahdi, which came into the agenda as an
indispensable belief of the troubled and depressed days, has been transformed
in modern times by coming back to the agenda in different dimensions. The references
made to this subject in the treatises of Said Nursî, one of the influential
figures of the 20. century and having a traditional background, require
considerable attention when considering his power of influence. When his works
are examined, it will be seen that besides the concept of mujaddid, which has
similar characteristics to the Mahdi and will come in every century, he also
touches on the great Mahdi concept that will emerge in the End Times. Even more
important is the realization of some of the difficulties and needs of the
modern era, the Mahdi thought, contrary to the classical sources are defended
by a "person" from the " spiritual personal" name is given
to his community. Our study questions Said Nursi's new approach to Mahdi's
imagination and focuses on the factors behind it.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Said Nursî, Mahdi, Messiah, Risale-i Nur

Kaynakça

• Atalan, Mehmet. “Şii Kaynaklarda Muhammed b. Hasan el-Mehdî’nin Tarihi ve Menkabevi Kişiliği”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2002): 95-112.
• Bakkal, Ali. “Said Nursî’nin Mehdîlikle İlgili Görüşleri”. Uluslararası Mehdîlik Sempozyumu (Sivas, 29-30 Eylül 2017). Ed. Mehmet Tıraşçı - Hasan Özalp - Maruf Çakır. 287-303. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Bediüzzaman Said Nursî. Emirdağ Lahikası I. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Bediüzzaman Said Nursî. “Hutbe-i Şâmiye”. İlk Dönem Eserleri. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Bediüzzaman Said Nursî. Mektubât. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Bediüzzaman Said Nursî. “Münâzarât”. İlk Dönem Eserleri. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Bediüzzaman Said Nursî. Sikke-i Tasdik-i Gaybî. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Bediüzzaman Said Nursî. Sözler. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Bediüzzaman Said Nursî. Şualar. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Bediüzzaman Said Nursî. Târihçe-i Hayat. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Mehdîlik Meselesi Hakkında Mütâlaalarım”. Beklenen Kurtarıcı İnancı (İstanbul, 22 Ekim 2016). Ed. Yusuf Şevki Yavuz. 431-437. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Coşkun, Ali. Mehdîlik Fenomeni. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Döğen, Şaban. “Mehdî Üzerine”. Köprü 51 (1995).
• Döğen, Şaban. “Risale-i Nur’da Mehdîlik”. Erişim: 05.09.2019 http://www.sorularlarisale.com/index.php?s=article&aid=2574
• ed-Dûrî, Abdülaziz. “Abbasi Propagandası Sürecinde ve Abbasiler’de Mehdî Tasavvuru”. Trc. M. Bahaüddin Varol. İstem 2/3 (2004): 219-231.
• el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen. İlk Dönem İslam Mezhepleri. Trc. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası. 2. Baskı. İstanbul: Ağaç Kitabevi, 2008.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Mesih ve Mehdî İnancı Üzerine (Mezhepler Tarihi Açısından Bir Bakış)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/1 (1982): 179-214.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü. Konya: Vadi Yayınları, 1998.
• Güneş, Hüseyin. “İslam Tarihinin İlk Mehdîsi: Muhammed b. Hanefiyye”. Uluslararası Mehdîlik Sempozyumu (Sivas, 29-30 Eylül 2017). Ed. Mehmet Tıraşçı - Hasan Özalp - Maruf Çakır. 135-158. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Hakyemez, Cemil. “Mehdî Düşüncesinin İtikadileşmesi Üzerine”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2004): 127-144.
• İbn Haldun. Mukaddime. Trc. Halil Kendirli. Ankara: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 3. Baskı. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İlhan, Avni. “Kütübü Sittedeki Hadislere Göre Mehdîlik”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/ (1992): 101-124.
• İlhan, Avni. Mehdîlik. İstanbul: Beyan Yayınları, 1993.
• Kesik, Derya Yörük. Said Nursî’nin Risalelerinde Mehdîlik Telakkisi. Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi, 2007.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. “Hz. İsa’yı Gökten İndiren Hadislerin Tenkidi”. İslamiyat 3/4 (2000): 147-169.
• Köse, Ali. Milenyum Tarikatları. İstanbul: Truva Yayıncılık, 2006.
• Kutlu, Sönmez. “Beklenen Kurtarıcı İnanışına Dayalı Siyasi ve Dini Hareketlerde Mehdîlik Tipolojileri”. Beklenen Kurtarıcı İnancı (İstanbul, 22 Ekim 2016). Ed. Yusuf Şevki Yavuz. 291-352. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Kutluay, İbrahim. “İmamiyye Şiası Hadis Literatüründe Mehdîye Dair Rivayetlerin Sünni Kaynaklarla Mukayesesi: Mehdî Telakkisi Ehl-i Sünnet’e Şia’dan mı Geçti?”. Uluslararası Mehdîlik Sempozyumu (Sivas, 29-30 Eylül 2017). Ed. Mehmet Tıraşçı - Hasan Özalp - Maruf Çakır. 399-435. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Öz, Mustafa. İmamiyye Şiasında Onikinci İmam ve Mehdî İnancı. İstanbul: M.Ü.İ.F.V. Yayınları, 1995.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. “Buda Dininde Mehdî İnancı ve Buda’dan Bir Rivayet”. Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4 (1980): 77-90.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. “Mecusi Dininde Mehdî İnancı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1986): 1-7.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. “Mehdî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28: 369-371. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• Sarıtoprak, Zeki. “Bediüzzaman Said Nursîye göre Mehdîlik Meselesi”. 3. Uluslararası Bediüzzaman Said Nursî Sempozyumu (İstanbul, 24-26 Eylül 1995). Ed. Veli Sırım. İstanbul: Yeni Asya Yayınları, 1996.
• Sarıtoprak, Zeki. “Ehl-i Sünnet İnancına Göre Mehdîlik Meselesi”. Erişim: 05.09.2019 http://www.enfal.de/mesele5.htm.
• Taftazanî. Kelam İlmi ve İslam Akaidi (Şerhu’l-Akaid). Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1999.
• Topaloğlu, Fatih. “Şia’da Mehdî İnancının Oluşumunda Fars Kültürünün Etkisi”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları 5/2 (2012): 109-148.
• Vloten, Gerlof Van. Emevi Devrinde Arap Hakimiyeti, Şia ve Mesih Akideleri Üzerine Araştırmalar. Trc. M. Said Hatiboğlu. Ankara: A.Ü.İ.F. Yayınları, 1986.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları Trc. Taha Parla. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1993.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İslam İnancında Mehdî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28: 371-374. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• Yılmaz, Orhan. “Mehdî İnancına Kaynaklık Teşkil Eden Hadislerin Değerlendirilmesi”. Turkish Studies 12/2 (2017): 265-282.
• Yücel, Ahmet. “Mehdî Hadislerinin Temel Hadis Kaynaklarındaki Anlamı”. Beklenen Kurtarıcı İnancı (İstanbul, 22 Ekim 2016). Ed. Yusuf Şevki Yavuz. 141-173. Kuramer Yayıncılık, 2017.