Sahabe Tefsirinde Fıkhi Yönelim

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 23, 487 - 507, 15.12.2019

Ahmet Gül

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.622365

Öz

Hz.
Peygamber hayattayken sahabe dinî konulardaki aklına takılan sorularına cevap
bulmakta zorlanmamaktaydı. Dinî konularda Hz. Peygamber’e arz etme imkânı
bulamadıkları soruları kendi ictihadlarına göre de çözüme kavuşturdukları
bilinmektedir. Bu durum genelde Hz. Peygamber’in takririnden geçen, onayladığı
hususlar olarak göze çarpmaktadır. Daha sonraki dönemlerde sahabenin Hz.
Peygamber hayattayken ictihadda bulunup bulunmadığı konusu tartışılsa da sahabe
ictihadlarına bu dönemde nadiren de olsa rastlanmaktadır. Hz. Peygamberin
vefatından sonra İslam devletinin sınırlarının genişlemesiyle birlikte, İslam’a
dâhil olan yeni halkların soru ve sorunlarına cevap ve çözüm sadedinde Kitap ve
sünnetten hüküm çıkarma ameliyesi ivme kazanmıştır. Bu da sahabe tefsirinde
çeşitli yönelimlere zemin hazırlamıştır. Sahabe, Kur’ân’ı tefsir ederken
genelde fıkhi ve luğavi olmak üzere iki yönelime sahip olmuştur. Fıkhi yönelim
fıkhi tefsirin ayrıca İslam hukukunun usul ve füruunun temelini
oluşturmaktadır. Luğavi yönelim ise Kur’ân’ın daha doğru anlaşılmasını
sağlayacak dilsel verileri içermekte, nüzûl dönemindeki filolojik bağlamın
anlaşılmasına katkı sunmaktadır. Bu yönelimleri, sahabi tefsirinin başat
özellikleri olarak görmek mümkündür. Bu makalede sahabenin tefsirdeki fıkhi
yönelimi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Sahabe, Kur’ân, fıkh, ictihad, ukûbat

Fiqh (Islamic Law) Tendency in Tafsir of Sahabah

Öz

When
the Prophet was alive, Sahabah had no difficulty finding answers to his
questions on religious issues. It is known that they solved the answers they
could not find on religious issues according to their own Ijtihad. This
situation usually it stands out as the points which the Prophet approves of,
which are passed on in his account. In later periods, the subject of Ijtihad
was discussed while the Prophet was Alîve, the Ijtihad of the sahabah was
rarely encountered during this period. With the expansion of the borders of the
Islamic State with the death of the Prophet, the task of extracting judgment
from the book and the Sunnah in order to answer and solve the questions and
problems of the new peoples who are included in Islam has gained momentum. This
provided the basis for various orientations in the commentary of the Sahabah.
Sahabah had two tendency when interpreting the Qur'an. These can be classified
as fiqh and linguistic (lughavi) tendency. Fiqh tendency is the basis of the
procedure and furu of fiqh Tafsir and Islamic law. Linguistic tendency, on the
other hand, contains linguistic data that will provide a more accurate
understanding of the Qur'an and contributes to the understanding of the Qur'an.
It is possible to see these tendencies as the main characteristics of sahabi
exegesis. This article will focus on the Fiqh (Islamic Law) Tendency of the
sahabah.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Sahabah, Qur’an, fiqh, ijtihad, uqubat (punishment)

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad. el-Mu’cemu’l-Mufehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim. Kahire: Daru’l Kutubi’l-Mısriyye, 1364/1945.
• Akgündüz, Ahmet. “Füru”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Arangül, Muammer. “Kirin Zekâta Nisbeti ve Bunun Fıkhî Yansımaları”. Bilimname 38 (Ekim 2019): 593-638.
• Arangül, Muammer. İmam Şafii’nin İmam Malik Eleştirisi. Konya: Hikmetevi Yayınları, 2017.
• Arpa, Abdulmuttalip. Kur’ân’da Ezdâd. Ankara: Gece Kitaplığı, 2014.
• Atmaca, Gökhan. Hz. Ömer’in Kur’ân Anlayışı ve Tefsir İlmine Katkıları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Aybakan, Bilal. “Fürû‘Fıkıh Sistematiği Üzerine”. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 31 (2006/2): 5-32.
• Bağdadî, Ahmed b. Ali b. Sabit Hatib. el-Fâkıh ve’l- Mutefakkih. Riyad: Daru İbnu’l-Cevzi, 1996.
• Bardakoğlu, Ali. “Cezâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları,1993.
• Beğavî, Huseyn b. Mes’ud. Meâlîmu’t-Tenzîl. Thk. Muhammed Abdullah – Usman Cum’a- Süleyman Muslim. Riyad: Daru Taybe, 1989.
• Beşer, Faruk. “Bir Bilgi Türü Olarak Fıkıh ve Diğer Disiplinlerle İlişkisi”. Usul: İslâm Araştırmaları (Ocak-Haziran 2006): 33-62.
• Boynukalın, Mehmet. “Umre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Cessâs, Ebu Bekr Ahmed b. Ali. Ahkâmu’l-Kur’ân. Thk. Muhammed es-Sadık Femhavi. Beyrut: Daru İhyai Turasi’l-Arabi, 1992.
• Cezerî, Abdurrahman. el-Fıkhu ala Mezâhibi’l-Erbaa. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. el-Musnedu’l-Cami’. Beyrut: Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2013.
• Elmalılı M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, ts.
• Endelusî, Ebu Hayyan Muhammed b. Yusuf. Bahru’l-Muhît. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcud- Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• Funeysan, Suud b. Abdullah. Merviyyatu Ummu’l-Mu’minin Aişe fi’t-Tefsir. Riyad: Mektebetu’t-Tevbe, 1992.
• Gezgin, Ali Galip. Özgün Bir Kur’ân Yorumu: Hz. Ömer Örneği. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Gül, Ahmet. “Sahabe Tefsirinde Luğavi Yönelim”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/15 (Aralık 2016): 175-186.
• Hazin, Alauddin Ali b. Muhammed. Lubâbu’t-Te’vil fi Meâni’t-Tenzil. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Atıyye el-Endelusî, Abdulhak b. Ğalib. el-Muharreru’l-Vecîz fi Tefsiri Kitabi’l-Azîz. Thk. Abdusselam Abduşşafi Muhammed. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Said. Ashabu’l-Futya mine’s-Sahâbeti ve’t-Tabiîn. Thk. Seyyid Kesrevi Hasen. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Kesir, İsmail. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim. Thk. Sami b. Muhammed Seleme. Riyad: Daru Taybe, 1999.
• İbnu’l- Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyub. İ’lâmu’l-Muvakkiîn an Rabbi’l-Âlemin. Cidde: Daru İbn Cevzi, 1423/2002.
• İbnu’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zadu’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: Mektebu’l-İslami, 1984.
• İlkiya el-Herrasî, İmaduddin b. Muhammed et-Taberi. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye. 1983.
• Kadı Beydavî, Nasiruddin Abdullah b. Umar b. Muhammed. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vil. Beyrut: Daru İhyai Turasi’l-Arabi, ts.
• Kal’acî, Muhammed Revvas. Mevsuatu Fıkhu Umar b. Hattab. Beyrut: Daru’n-Nefais, 1989.
• Koca, Ferhat. “Müşterek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Kurtubi, Şemsuddin Ebi Abdillah Muhammed b. Ahmed. el Câmi’ li Ahkâmi’-l Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 2006.
• Memduhoğlu, Adnan. Sahabenin İctihad Anlayışı. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2008.
• Molla Husrev. Miratu’l-Usul. Dersaadet: Şirket-i Sahafiye-i Usmaniyye, 1321/1903.
• Razî, Fahruddin Muhammed b. Umar. Mefâtihu’l-Ğayb. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1981.
• Sabunî, Muhammed Ali. Revâiu’l- Beyân Tefsîru Ayâti’l-Ahkâm mine’l-Kur’ân. Dımaşk: Mektebetu’l-Gazzalî, 1980.
• Suyuti, Celaluddin. ed-Durru’l-Mensûr fi’t-Tefsîr bi’l-Me’sûr. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki. Kahire: Hicr, 2003.
• Şafii, Muhammed b. İdris. el-Umm. Thk. Rıf’at Fevzi Abdulmuttalib. Mansura: Daru’l-Vefa, 2001.
• Taberî, Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-Beyân an Te’vili Ayi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Turki. Kahire: Hicr, 2001.
• Tahavî, Ahmed b. Muhammed b. Seleme. Ahkâmu’l-Kur’âni’l-Kerim. Thk. Saduddin Ünal. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Türcan, Selim-Gezer, Süleyman. “Fıkhi Tefsir Geleneği”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar I. Ed. Mehmet Akif Koç-İsmail Albayrak. 185-204. Ankara: Otto Yayınları, 2013.