Son Dönem Osmanlı Şeyhlerinden Kenân Rifâî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 24, 98 - 128, 15.06.2020

Arzu Eylül Yalçınkaya

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.653398

Öz

Ken’ân Rifâî, 20. yüzyılın önemli sûfi şeyhlerinden birisidir. Tasavvufî
görüşlerinde tevhid ve aşk vurgusu öne çıkan şeyh Ken’ân Rifâî, meşrebinde sahv
unsuru galip gelen dengeli ve orta yolu takip etmiş bir sûfî portresi
çizmektedir. Söz konusu denge hâli, onun din ve tasavvuf anlayışında da
kendisini hissettirmektedir. Bu makalede, Osmanlı son dönem sûfî ve maârifçilerinden
Ken’ân Rifâî’nin hayatı ve tasavvuf anlayışı ortaya konulacaktır. Bunun için
öncelikle onun hayatı ve tasavvuf eğitiminin ayrıntıları hakkında bilgi
verilecektir. Şeyh Ken’ân Rifâî, 1869 yılında Selânik’te dünyaya geldi. Filibe
Hânedanı’na mensup olan Rifâî, 1876 Bulgar isyânı sırasında ailesi ile birlikte
İstanbul’a gelerek Fatih semtine yerleşti. Galatasaray Lisesi’nden
mezuniyetinin ardından, Bâbıâli’de görev aldıktan sonra, Maârif Nezâreti
bünyesindeki kurumlarda çalışmaya başladı. Balıkesir’de başlayan memuriyet
hayatı boyunca, Anadolu’dan Balkanlara, İstanbul’dan Medine’ye kadar birçok
vilayette Maârif müdürlüğü, idarecilik ve müfettişlik gibi vazifelerde bulunan
Ken’ân Rifâî, bu süre zarfında iki tarikattan seyr ü sülûkunu tamamladı.
Filibeli Ethem Efendi’den Kadiri icazeti ve Medine Şeyhü’l-Meşâyıhı Hamza
er-Rifâî’den, Rifâî icazeti alarak, 1908 yılından itibaren Fatih semtindeki
Ümmü Ken’ân Dergâhında resmi olarak şeyhlik görevine başladı. Meclis-i
Meşâyıh’a bağlı bir şeyh olarak on yedi yıl boyunca irşad faaliyetlerine devam
eden Rifâî, yazdığı eserler ve bestelediği ilahilerle tasavvuf literatürüne ve
tekke kültürüne önemli katkılarda bulundu. Ken'ân Rifâî, tekkelerin ilgası ile
ilgili kararı, Hakk'ın bir tecellisi olarak kabul ederek 1925 yılında tekke
faaliyetlerine son vermiştir. Ken’ân Rifâî Osmanlı Devleti’nin geleneksel ve
modern eğitim kurumlarında yetişmiş bir eğitimci ve mutasavvıftır. Onun hayatı
ve tasavvuf anlayışını incelemek, Osmanlı Devleti’nin son döneminde tasavvuf
hareketlerini anlamaya da imkân vermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Osmanlı Devleti, Ken’ân Rifâî, Maârif, Rifâîlik

Destekleyen Kurum

Üsküdar Üniversitesi Institue for Sufi Studies

A Late Ottoman Sheikh Kenan Rifai: His Life, Works and Understanding of Sufism

Öz

Sheikh Ken’ân Rifâî, who outstands the
unity and love in his Sufi views, draws a portrait of a Sufi that has a
conscious personality and following a balanced and middle way. This state of balance
makes itself felt in Rifâî's understanding of religion and Sufism. In this
article, I will examine the understanding of Sufism and life of Ken’ân Rifâî,
one of the Late Ottoman Sufis and educators. Ken’ân Rifâî, a member of Plovdiv
Dynasty, was born in Salonika, in 1867. During the Bulgarian ethnic rebellion
against the Ottoman Empire, Ken’ân Rifâî moved to Istanbul with his family in
1876. Having graduated from Galatasaray High School, he worked for a short time
at governmental offices of Sublime Porte. He then became a high-ranking
administrator and teacher under the Ministry of Education. He was appointed in
various cities of the Empire from Anatolia to the Balkans such as Balikesir,
Adana, Bitola, Kosovo, and Trabzon. Ken’ân Rifâî received his Qadiri license
from Sheikh Ethem Efendi and his Rifâî license from Sheikh Hamza Efendi. Upon
his return to Istanbul, he built a Sufi lodge adjacent to his mansion and
became an official sheikh registered in the Ottoman Council of the Sheikh in
1908. Ken’ân Rifâî continued to train his followers
for seventeen years. With his written work and compositions, he had a
significant contribution to the literature and culture of the Sufi tradition. He
closed his lodge in 1925 with the Republican ban of Sufi orders without any
opposition as he considered it as the will of God. Ken’ân Rifâî is an educator
and sheikh of the 20^th century. It is important to examine Rifâî's
life and understanding of Sufism in order to better reflect on the Late Ottoman
Sufi movements. 

Anahtar Kelimeler

Sufism (Tasawwuf), Ottoman Empire, Kenan Rifai, Education, Rifaiyya

Kaynakça

• Araz, Nezihe. Anadolu Evliyaları. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1988.
• Ayverdi, Sâmiha vd. Ken’an Rifâî ve Yirminci Asrın Işığında Müslümanlık. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2003.
• Ayverdi, Sâmiha. Dost. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2017.
• Binark, İsmet. Dost Kapısı: Ezel ve Ebed Arasında Ke’nan (Rifâî) Büyükaksoy. İstanbul: Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2005.
• Büyükaksoy, Kazım. Ken’ân Rifâî’nin Mesnevi Hatıraları. haz. Arzu Eylül Yalçınkaya. İstanbul: Nefes Yayıncılık, 2013.
• BOA, Osmanlı Arşivi. DH.SAİD., 58.23.
• BOA, Osmanlı Arşivi. DH.SAİD., 72.405.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İDH., 1221.95580.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İ..MF., 6.58.
• BOA, Osmanlı Arşivi. MF.MKT., 159.125.
• BOA, Osmanlı Arşivi. MF.MKT., 173.110.
• BOA, Osmanlı Arşivi. MF.MKT., 562.36.
• BOA, Osmanlı Arşivi. MF.MKT., 842.23.
• BOA, Osmanlı Arşivi. MF.MKT., 905.49.
• BOA, Osmanlı Arşivi. MF.MKT., 1067.13.
• Ceylan, Can. Yirmi Birinci Yüzyıl Türkiyesi’nde Tarikat Hayatı ve Tasavvuf Anlayışı: Rifâî Şeyhi Ken’ân Rifâî’nin Günümüzdeki Takipçilerinin Sanatsal, Kültürel ve Siyâsi Faaliyet ve Tavırları. İstanbul: Yeditepe Üniveritesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Demirci, Mehmet. Ken’an Rifâî Yazıları. İstanbul: Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2016.
• Demirci, Mehmet. “Ken’ân Rifâî’nin Mânevî Dünyâsı”. Bir Yirminci Yüzyıl Münevveri Ken’ân Rifâî Sempozyumu Bildiri Kitabı. ed. Fulya Bayraktar. 61-68. İstanbul: Cenan Eğitim Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2015.
• Demirdaş, Öncel. “Riyazet Eğitimi ile Gerçekleşen Manevî Olgunluk”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/1 (2011), 79-90.
• Doğan, İsmail. “Eğitimci Ali Suâvi (1839-1878) ve Galatasaray Lisesi’ndeki Uygulamaları”. Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu. 515-538. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.
• Ertürk, Gürbüz. “Ümmü Ken’an Dergâhı”. Rahmet Kapısı: Uluslararası Kenan Rifâî Sempozyumu. 153-159. İstanbul: Nefes Yayınları, 2017.
• Fortna, Benjamin C. Mekteb-i Hümâyûn, Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim. çev. Pelin Siral. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Işın, Ekrem. “Rifaîlik”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 6/325-330. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1994.
• İgüs, Esmâ. II. Abdühamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Kara, Mustafa. Din-Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Kodoman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
• Küçük, Osman Nuri. “Kenan Rifâî’nin Şerîat ve Din Anlayışı”. Rahmet Kapısı Uluslararası Ken’an Rifâî Sempozyumu. 45-67. İstanbul: Nefes Yayınları, 2017.
• Özdamar, Mustafa. Celâl Hoca. İstanbul: Marifet Yayınları, 1993.
• Rifâi, Ken’ân. Muktezâyı Hayat. İstanbul: Karabet Matbaası, 1308/1891.
• Rifâî, Ken’an. Sohbetler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2000.
• Rifâî, Ken’ân. Şerhli Mesnevî-i Şerîf. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2000.
• Rifâî, Ken’ân. İlâhiyât-ı Ken’ân: İlâhî ve Manzûmeler. haz. Mustafa Tahralı. İstanbul: Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2013.
• Rifâî, Ken’ân. İlâhiyât-ı Ken’ân: Notalarıyla Bestelenmiş İlâhiler. haz. Yusuf Ömürlü. İstanbul: Cenân Eğitim ve Kültür Vakfı Neşriyâtı, 2013.
• Rifâî, Ken’ân. Ebu’l-alemeyn Seyyid Ahmed er-Rifâî. haz. Mustafa Tahralı. İstanbul: Cenân Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2015.
• Rifâî, Ken’ân. Rehber-i Sâlikîn, Sâliklerin Rehberi. haz. Mustafa Tahralı. İstanbul: Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2018.
• Rifâî, Ken’ân. Tuhfe-i Ken’ân: Armağan. haz. Mustafa Tahralı. İstanbul: Cenân Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2019.
• Sargut, Cemâlnur. Kenan Rifâî ile Aşka Yolculuk. drl. Sadık Yalsızuçanlar. İstanbul: Nefes Yayınları, 2014.
• Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Alî b. Muhammedet-Tûsî. el-Lüma’ İslâm Tasavvufu, Tasavvufla İlgili Sorular ve Cevaplar. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
• Şahin, Kâmil. “19. ve 20. Yüzyılda Adana İslam Sıbyan Mektepleri Üzerinde Gözlemler”. II. Uluslararası Karacaoğlan-Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu. 445-456. Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi, 1993.
• Şişman, Adnan. “Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/323-326. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Tahralı, Mustafa. “Ken’ân Rifâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/254-255. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Tekeli, İlhan. “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Eğitim Kurumlarının Gelişimi”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. 3/657. İstanbul: İletişim Yayınları, 1983.
• Uludağ, Süleyman. “Riyâzet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/143-144. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Yalçınkaya, Arzu Eylül. Ken’an Rifâî’nin Mesnevî Sohbetleri: Üçüncü Cilt İkinci Defter. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Yüksel, Aydın. “Ümmü Ken’ân Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 6/111-112. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1994.