The Hadith Expositors’ Approaches to the Prophet's Quarantine Advices Based on Tâ’ûn Narrations

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 25, 487 - 511, 15.12.2020

Abdulvasıf Eraslan

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.762005

Cited By: 2

Öz

As in the past, the disease phenomenon is keeping its actuality today as well. Among diseases, the contagious ones caused the death of hundreds of thousands of people in different periods of history. This situation is also valid for Islamic history. Diseases were also seen in some areas during the period of Prophet Muhammed. One of them, and perhaps the most important one, is the contagious disease called "tâʿûn". The Prophet (PBUH) has given various information and advice about it to help people avoid it. One of these advice today is called quarantine/isolation or curfew which means the prohibition of entry and exit to the area where the disease is located or isolating an infected person from the society. This subject is confirmed by many sound hadith narrations. Throughout the history of Islam, a considerable amount of knowledge on the subject has been gathered and thus an important amount of literature has been formed. Hadith commentaries have a significant role in this literature. In the approach of some muhaddith to the Nabawi advice, it can be seen that the Prophet's purpose regarding health was ignored. This study contains the narrations about the disease of tâ’ûn which has a contagious feature and approaches of hadith expositors to these narrations. In addition, attention was drawn to how Prophet's health-related advice was handled as a theological issue by revealing hadith criteria for expounding these narrations.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sharh, Contangious Disease, Plague, Quarantine

Tâʿûn Rivayetleri Çerçevesinde Hadis Şârihlerinin Hz. Peygamberin Karantina Tavsiyesine Yönelik Yaklaşımları

Öz

Hastalık olgusu geçmişte olduğu gibi günümüzde de güncelliğini korumaktadır. Bunların içerisinde bulaşıcılık özelliğini taşıyanlar, tarihin farklı devirlerinde yüzbinlerce insanın ölümüne sebep olmuştur. Bu durum İslam tarihi için de geçerlidir. Hz. Peygamber döneminde de bazı bölgelerde hastalıklar görülmüştür. Bunlardan biri ve belki de en önemlisi "tâʿûn" diye adlandırılan bulaşıcı hastalıktır. Hz. Peygamber, bu hastalık hakkında çeşitli bilgiler vermiş ve bundan korunmak için bazı tavsiyelerde bulunmuştur. Bu tavsiyelerden biri günümüzde karantina/izolasyon denilen; hastalığın bulunduğu yere giriş çıkışın yasaklanması veya hastalık taşıyıcısı olan kişinin toplumdan soyutlanması yöntemidir. Bu husus pek çok sahih hadis rivayetiyle sabittir. İslam tarihi boyunca konuyla alakalı ciddi bir bilgi birikimi meydana gelmiş ve bu sayede önemli bir literatür oluşmuştur. Bunlar içerisinde hadis şerhleri hatırı sayılır bir yere sahiptir. Bazı hadis şârihlerinin söz konusu bu rivayetlerdeki nebevî tavsiyeye yaklaşımında, Hz. Peygamber’in sağlık ile ilgili maksadının göz ardı edildiği hususu dikkatimizi çekmiştir. Bu çalışma bulaşıcı bir özellik gösteren tâʿûn hastalığına dair rivayetleri ve hadis şârihlerinin bunlara dair yaklaşımlarını içermektedir. Bununla birlikte şârihlerin bu rivayetleri şerh etme ölçütleri ortaya çıkarılarak sağlıkla alakalı bir tavsiyenin teolojik bir zeminde nasıl hayat bulduğuna da dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şerh, Bulaşıcı Hastalık, Tâʿûn, Karantina

Kaynakça

• Aba, Veli. "Tıbb-ı Nebevî Bağlamında İlâhî Şifânın Kaynağı ve Değeri Üzerine Teolojik Değerlendirmeler". Akademik Siyer Dergisi 1 (Ocak 2020), 112-139.
• Aba, Veli. Tıbb-ı Nebevî -Kaynağı ve Bağlayıcılığı-. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Ahmed b. Hanbel, Ahmed. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arneût vd. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1999.
• Alevî, Muhammedü’l-Emîn b. Abdillâh el-Eremî. el-Kevâkibu’l-vehhâc şerḥu Ṣaḥîḥi Msülim. 26 Cilt. Byrut: Dâru’l-Minhâc, 1430/2009.
• Atmaca, Veli. "Hadislerde Geçen Şifalı Yöntemler ve İlaç Adları". Hadis Tetkikleri Dergisi 9/1 (2011), 67-94.
• Atmaca, Veli. "Hadisler Çerçevesinde Tıbb-ı Nebevvi’nin İnanç Boyutu Üzerine". Hadis Tetkikleri Dergisi 9/2 (2011), 35-53.
• Atmaca, Veli. "Hadislerde Geçen Hastalık Adları", Hadis Tetkikleri Dergisi 8/2 (2010) 25-67.
• Atmaca, Veli. "Hadislerde Hastalık ve Sağlık Anlamında Kullanılan Genel Kavramlar". Hadis Tetkileri Dergisi 8/1 (2010), 83-105.
• Aynî, Ebû Muhammed b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Hüseyin el-Hanefî Bedruddîn. el-ʿUmdetu’l-ḳârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, ts.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Saʿd b. Eyûb b. Vâris el-Endülüsî. el-Münteḳâ şerḥu Muvaṭṭa. 7 Cilt. Mısır: Matbaatu’s-Seâde, 1332/1914.
• Bağdâdî, İsmâîl b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm el-Bâbânî. Îżâḥu’l-meknûn fî’z-zeyli alâ Keşfi’z- ẓunûn. tas. Muhammed Şerefuddîn. Beyru: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-ʿArabiyye, ts.
• Basrî, er-Rabî’ b. Habîb b. ‘Amr el-Ezdî. el-Câmiu’s-sahih. drl. Ebu Yakup el-Vârcelânî. Beyrut: Daru’l-feth, ts.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık b. Hallâd b. Abdillâh el-Atekî. Müsnedu’l-Bezzâr. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullâh, Âdil b. Sa’d, Sabrî Abdulhâlık. Medinetu’l- Münevvere: Mektebetu’l-İlmi ve’l-Hikemi, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Câhız, Ebû Osmân ʿAmr b. Bahr. el-Ḥayevân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Câhız, Ebû Osmân ʿAmr b. Bahr. er-Resâilu’s-siyâse. Beyrût: Dâru’l-Hilâl, ts.
• Câhız, Ebû Osmân ʿAmr b. Bahr. ʿUyûnu’l-aḫbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Dölek, Adem. "Mikroplar Cinlerin Bir Nevʿi mi?: Bir Hadisle İlgili Yorumun Eleştirisi". Hadis Tetkikleri Dergisi 3/1 (2005), 107-118.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah b. Ahmed b. İshâk b. Mûsâ b. Mehrân el-Esbehânî. et-Ṭıbbu’n-nebevi. thk. Mustafâ Hıdır Dönmez et-Türkî. b.y.: Dâru İbn Hazm, 2006.
• Hatâbi, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm b. el-Hatâbi. Meʿâlimu’s-sünen. Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• Herevî, Ebu’l-Hüseyin Nruddîn el-Mollâ el-Kârî. Mirḳâtu’l-mefâtîḥ şerhu Mişkâti’l-Meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1422/2002.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah Muhammed b. Abdilberr b. Asım. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Ata’, Muhammed Ali Muavvid. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah Muhammed b. Abdilberr b. Asım. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭâ min’l-meʿânî ve’l-âsâr. thk. Mustafâ b. Ahmed el-Alevî, Muhammed Abdulkerim el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâretu’l-Umûmi’l-Evkâfi ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387/1967.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasan Ali b. Halef b. Abdilmelik. Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-ʿAskalânî. Bezlü’l-mâʿûn fî fażli’’ṭ-ṭâʿûn. thk. Ahmed ʿUsâm Abdulkadir el-Kâtib. Riyâd: Dâru’lʿAsime, 1406/1986.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-ʿAskalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379/1959.
• İbn Kayyim el-Cevzî, Muhammed b. Abî Bekir b. Eyyûb b. Sa’d Şemsuddîn İbn Kayyim. et-Ṭıbbu’n-nebevi. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdillah b. Müslim. Te’vîlu’l-muḫtelifi’l-ḥadis. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmi, 2. Basım, 1419/1999.
• İbn Râhuye, Ebû Yaʿkûb İshâk b. İbrâhîm el-Mervezî. Müsned. thk. Abdulğafûr b. Abdilhak. 5 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Hak, 1412/1991.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Farac Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Keşfu’l-müşkil min hadîsi’ṣaḥîḥeyn. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, ts.
• Kâdî Iyâz, Ebü’l-Fazl İyâz el-Yahsûbî. İkmâlü’l-muʿlim bi fevâidi Müslîm. thk. Yahyâ İsmâîl. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1419/1998.
• Karâfî, Ebu’l-ʿAbbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdris el-Mâliki. el-Furûḳ. 4 Cilt. b.y.: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdilmelik. İrşâdu’s-sârî li şerhi Ṣaḥîḥi’l-Buḫarî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaʿatu’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1323/1905.
• Kazvînî, İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Kesgin, Salih. "(Hastalıkta) Bulaşıcılık Yoktur Hadisinin İsnad ve Metin Açısından Tahlili". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/28 (2014), 83-120.
• Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf b. Ali. el-Kevâkibu’d-derârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyye, 1401/1981.
• Kurt, İsmail. Hadislerde Veba ve Korunma Yolları Bezlü’l-Mâ’ûn Adlı Eser Çerçevesinde. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ma’mer b. Râşid, Maʿmer b. Ebî ʿAmr Râşid. el-Câmiʿ. thk. Habîbu’r-Rahmân el-Aʿzamî. 2 Cilt. Beyrut: Tevzîu’l-Mektebeti’l-İslamiy, 1403/1983.
• Makdisî, Diyâuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Abdilvahid. Kitâbu’l-emrâżi ve’l-keffâreti ve’t-ṭıbbi ve’r-ruḳiyyât. thk. Ebû İshâk el-Hûveynî. b.y.: Dâru İbn Affân, 1415/1994.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî. el-Muvaṭṭâ. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrût: Daru’t-Turasi’l-Arabiyy, 1985.
• Mâverdî, Ebu’l-Hüseyin Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basri. el-Ḥâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvid, Adil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-ʿAlâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tüḥfetü’l-aḥvezî, bi şerḥi Câmiʿi’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdurraûf b. Tacilʿârifîn b. Nuriddîn Alî. Feyżu’l-Ḳadîr Şerhu’l-Câmiʿi’s-Ṣaġîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1356/1937.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabiyyi, ts.
• Müzenî, İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl Ebû İbrâhîm. Muḫtaṣar. Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs eş-Şâfiî, el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1410/1990.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebu Abdirrahman. el-Müctebâ mine’s-sünen. thk. Abdulfettah Ebu Ğudde. Halep: Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslamiyye, 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc şerhu Ṣaḥîḥi Müslim b. Ḥaccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyye, 1392/1972.
• Özdemir, Ahmet. “İbâdiyye’nin Erken Dönem Hadis Kaynakları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık 2019), 523-554.
• Özdemir, Ahmet. İbâdiyye’nin Ana Hadis Kitabı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Sarıyıldız, Gülden. "Karantina". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/463-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Sehârenfûrî, Halîl Ahmed. Bezlü’l-mechûd. 14 Cilt. Hindistan: Ebu’l-Hasan en-Nedvî İslâmî Araştırmalar Merkezi, 1427/2002.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsu’l-Eimme. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1414/1993.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eşas. Sünenü Ebî Dâvûd. Amman: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, 1999.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celâluddîn. Tenvîru’l-ḥevâliḳ şerḥu Muvaṭṭa Mâlik. 2 Cilt. Mısır: el-Mektebetu’l-Ticâriyeti’l-Kübrâ, 1389/1969.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Neylü’l-evṭâr. thk. Usâmuddîn es-Sabâbetî. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 1413/1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Ğâlib Ebû Caʿfer. Târîḫu’t-Ṭaberî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387/1967.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân el-Basrî. Müsned. thk. Muhammed b. Abdilmuhsin. Mısır: Dâru’l-Hicr, 1999.
• Ṭîbî, Şerefuddîn el-Hüseyin b. Abdillah. eṭ-, Şerhu’ṭ-Ṭîbî ʿalâ Mirkâti’l-Meṣâbîḥ. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 13 Cilt. Riyâd: Mektebetü Nezzâr Mustafâ el-Bâz, 1417/1997.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ Ebu Îsâ es-Sülemî. el-Camiʿu’s-ṣaḥîḥ/Sünenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, 1975.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Fetḥu ẕi’l-celâli ve’l-ikrâm bi-şerḥi Bulûġu’l-merâm. thk. Subhî b. Muhammed Ramazan, Ümmü İsrâ b. Urfe. Kahire: el-Mekteetü’l-İslâmiyye, 1427/2006.
• Uzundağ, M. Sait. “Kastallanî ve Şerh Metodu Üzerine”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2011), 277-305.
• Varlık, Nükhet. “Tâun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklpedisi. 40/175-177. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yılmaz, Orhan. "Tıbb-ı Nebevî ve Bu Konudaki Bazı Hadislerin Değerlendirilmesi". Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakülesi Dergisi 6/6 (2017/2), 107-134.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nubelâ. thk. Şuayib Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.