el-Muğnî fî ‘İlmi'n-Nahv Adlı Eseri Örneğinde Çârperdî’nin İstişhâd Ettiği Şiirler

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 25, 657 - 681, 15.12.2020

Mahmut Tekin

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.782992

Öz

Çârperdî nisbesi ile meşhur olan Ebû'l-Mekârim Fahruddîn Ahmed b. Tâceddin es-Saʿîd el-Hasan b. ‘Alî (öl. 746/1346), İslâm âleminin sosyal, ilmî ve kültürel alanında önemli bir yer edinmektedir. Kaynaklarda, Çârperdî’nin doğum yeri ile ilgili kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte (664/1265) yılında doğduğu geçmektedir. O, Ramazan ayında (öl. 746/1346) Tebriz’de vefat etmiştir. Bu çalışmada Çârperdî’nin Arap dili ve belâgatı alanında kaleme aldığı el-Muğnî fî ‘ilmi'n-nahv adlı eserinde istişhâd edilen şiirlerin tümü incelenmiştir. Bütün dil âlimleri gibi Çârperdî de eserinde çeşitli amaçlar gözeterek şiir ile istişhâd etmiştir. Onun bazı kuralları izah etmek, kelimelerin kullanımı hakkında bilgi vermek, harflerin isim yerine geçmesi ve kelimenin olması gereken kalıbı dışında kullanılmasını açıklamak gibi amaçlardan ötürü şiirlerle istişhâd ettiği tespit edilmiştir. Bu çalışmadaki temel gaye, müellifin şiirlerle istişhâd noktasında ne gibi amaçları olduğunu irdelemektir. Yapılan araştırmalar neticesinde elde edilen bilgilere göre Çârperdî’nin nahiv kaidelerini temellendirmek amacıyla çeşitli yöntemler kullanarak farklı şairlerin şiirleriyle istişhâd ettiği tespit edilmiştir. Böylece müellifin şiirlerle istişhâd noktasında izlediği yöntemler ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, Şiir, İstişhâd, Çârperdî

Teşekkür

İlgi ve alakanız için şimdiden teşekkür ederim.

The Poetry Provided as Evidence by al-Jārbardī: The al-Muğnî fi ‘İlmi'n-Nahv Sample

Öz

Abu'l-Makârim Fahruddîn Ahmed b. Tâceddin es-Saʿîd al-Hasan b. ‘Alî (d. 746/1346) who became famous as al-Jārbardī has an important place in the social, scientific, and cultural fields of the Islamic world. There is no definite information about the place of al-Jārbardī’s birth and according to some sources he was born in 664/1266. He died in Tabriz in the month of Ramadan (d. 746/1346). In this study, all of the evidenced poems mentioned in al-Jārbardī’s work named el-Muğnî fi ‘ilmi'n-nahv in the field of Arabic language and eloquence were examined. Like all language scholars, al-Jārbardī also provides evidence with poetry in his work, pursuing various purposes. It was verified that he gave quotation with the poetries as to explain some rules, inform on the use of words, explain why letters are used instead of nouns, and why words are used in other than their real form. The main purpose of this research is to examine the author’s aim in providing evidence with poetries. According to the information obtained from studies, it was found that al-Jārbardī gave evidence with poetries of different poets, using various methods to found syntax principles. Thus, the methods that the author followed for the evidencing with poetries were revealed. 

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Syntax, Poetry, Evidence, al-Jārbardī

Kaynakça

• Abbas, İhsan, Şu‘erâu’l-Havâric, Beyrût: Dâru's-Sekâfe, 2010.
• ‘Accâc, Ebû’ş-Şa‘sâ’ Abdullah b. Ru’be. thk. ‘Abdulhafîz. Divânu’l-‘Accâc. Dımaşk: Atlas, 2011.
• Ahlwardt, William. Sammlungen alter arabischer Dichter. Beyrût: Dâru İbn Kuteybe, 2008.
• Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer. Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-‘Arab. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Kâhire: el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-‘Amme li’l-Kitâb, 1979.
• Benî Temim, Şu‘erau. Şii‘ru Benî Temîm fî’l-‘asri’l-câhilî. thk. Abdulhamid Mahmud. Suudi Arabistan: y.y., 1982.
• Berde‘î, S‘adullâh. Hadâiku’d-dekâik fî şerhi risâleti ‘allâmeti’l-hakâik. İstanbul: Salâh Bilici Kitabevi, 1984.
• Bilin, Abdullah. “Adudüddin el-Îcî İle Çârperdî Arasındaki Tartışma Ve Arka Planı”. Bitlis İslamiyat Dergisi 1/2 (2019), 1-16.
• Bilin, Abdullah. El-Çârperdî ve Kitâbü’l-Fükûk Fî Şerhi’ş-Şükûk Adlı Eserinin Tahkiki ve Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Bilin, Abdullah. Çârperdî Bibliyografyası, Ankara: İksad Yayınevi, 2020.
• Çârperdî, Ebû'l-Mekârim Fahruddîn Ahmed b. Tâceddin es-Saʿîd el-Hasan b. ‘Alî. el-Muğnî fî ‘ilmi'n-nahv. İstanbul: Mektebetu Diyarbekir, 2012.
• Çelebî, Hâcî Halîfe Mustafâ b. Abdillâh Kâtib. Keşfu'z-zunûn ‘an esâmi'l-kutubi ve'l-funûn. Bağdâd: Mektebetu'l-musennâ, 1941.
• Çetin, Nihad Mazlum. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/397-398. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebû’l-Atâhiye, İsmâîl b. el-Kâsım. Divânu ebî’l-atâhiye. Beyrût: Dâru beyrût, 1986.
• Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtu’l-mufessirîn. thk. Suleymân b. Sâlih. Suudi Arabistan: Mektebetu'l-‘ulûmi ve’l-hikem 1997.
• Erman, Uğur. “Siirt Medreselerinde İcâzetnâme Öncesi Okutulan Kitaplar ve İçerikleri”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2016), 135-172.
• Ezheri, Hâlid b. ‘Abdillâh b. Ebî Bekr b. Muhammed. Şerhu't-tasrîh ‘ale't-tavdîh. Beyrût: Dâru'l-kutubi'l-‘ilmiyye, 2000.
• Ferezdak, Ebû Firâs Hemmâm b. Gâlib b. Sa‘saa. Divânu’l-ferezdak. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1987.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Komisyon. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 2005.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-‘Askalânî. ed-Dureru’l-kâmine fî-a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdulmuîd. Hind: Dâru'l-Me‘arifi’l- Osmâniyye, 1972.
• İbn Hişâm, Cemâluddîn Abdullâh b. Yusuf b. Ahmed b. Abdillah el-Ensârî. Şerhu katri'n-nedâ ve belli's-sadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. Beyrût: Dâru’t-Tayyibe, 1990.
• İbn Kâdi Şuhbe, Ebû Bekîr b. Ahmed b. Muhammed b. Ömer el-Esedî ed-Dımaşkî Takiyyuddîn. Tabakâtu’ş-Şâfi‘iyye. thk. Hafiz Abdul‘alîm. Beyrut: Âlemu'l-Kutub, 1407/1986.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ. Kahire: Dâru'l-Hadîs, 1423/2002.
• İbn Manzûr, Cemaluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisanu’l-Arab. Beyrût: y.y., 1990.
• İbnu’l-ʿİmâd, Şihâbuddîn Ebû'l-Felâh Abdulhayy b. Ahmed. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdulkadir Arnavût - Mahmud Arnavût. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbn Sımme, Muâviye b. el-Hâris b. Muâviye Dureyd. Divânu Dureyd b. Sımme. thk. ‘Umer ‘Abdurresûl. Kâhire: Dâru'l-ma‘ârif, 2009.
• İnalkaç, Mustafa. el-Çarpurdî ve el-Muğnî Adlı Eseri. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed er-Rağıb. el-Mufredat fî garibi’l-kur’ân. İstanbul: y.y., 1986.
• İsmail Paşa, İsmail b. Mumhammed Emin b. Mîr Selim el-Bâbânî el-Bağdâdî. Hediyyetu'l-‘ârifîn esmâu'l-muellifîn ve asâru’l-musannifîn. İstanbul: Vekâletu'l-Ma‘ârifi'l-Celîle, 1951.
• Karadeniz, Felemez. Şerhu’l-Muğni, Şerhu Katri’n-Neda, Şerhu Şuzuri’z-Zeheb ve El-Fevaidu’d-Diyaiyye Fi Şerhi’l-Kafiye’deki Şahit Beyitlerin Tahlili. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kaysî, Nuri Hammûdî. “Mudarris b. Rib‘î, Divânu’r-Rib‘î”. el-Mecmeu'l-İlmî el-Irakî 37/1 (1986).
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemu’l-muellifîn. Beyrût: Mektebetu'l-Musennâ, 1957.
• Mîlânî, Muhammed b. ‘Abdirrahîm el-‘Umerî. Şerhu’l-muğnî. İstanbul: Şefkat Yayınları, 2016.
• Numeyrî, Cirân. Divânu Cirân en-Nemîrî. b.y.: Dâru'l-Kutubi'l-Misriyye, 2000.
• Ömer b. Ebî Rebîa, Ebû’l-Hattâb. Divânu Ömer b. Ebî Rebîa. thk. Fâyiz Muhammed. Beyrut: Dâru'l-Kitâb el-Arabî, 1996.
• Rukayyât, Ubeydullâh b. Kays b. Şureyh. Divânu Ubeydullâh. thk. Muhammed Yusuf Necm. Mısır: Dâru Sadr, 2009.
• Subkî, Tâcuddîn. Tabakâtu’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kubrâ. thk. M. Muhammed et-Tanâhî - Abdulfettâh Muhammed el-Huluv. Beyrût: Hicr, 1992.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr. ‘Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb, thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetu'l-Hâncî, 1988.
• Şemmâh b. Dırâr, Ebû Said. Divânu’ş-Şemmâh. thk. Salahuddin el-Hadî. Mısır: Dâru'l-Me‘ârif, ts.
• Şener, Mehmet. “Çârperdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/230-231. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Taşköprîzâde, Ahmed b. Mustafâ. Miftâhu’s-se‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-‘ulûm. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmî, 1985.
• Tekin, Ahmet. Çârperdî’nin “el-Muğnî fî ‘ilmi'n-nahv Adlı Eseri”. Mardin: II. Atlas Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 285–286. 2019.
• Tekin, Mahmut. Molla Halil'in el-Kâmûsu's-sânî fî’n-nahv ve's-sarf ve'l-me‘ânî Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahlîli. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Temîmî, Cerîr b. Atıyye. Divânu cerîr. Beyrût: Dâru Beyrût, 1986.
• Turgay, Nurettin. “İslam Kültüründe Şiir”. Ankara: Diyanet İlmi Dergi, 2004.
• Zebîdî, Ebû’l-Fayd Muhammed Murtadâ. Tâcu'l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Beyrût: Dâru’l-hidâye, 1980.
• Zemahşerî, Ebû'l-Kâsım Mahmûd b. ‘Umer b. Ahmed. el-Mufassal fî sina‘ati'l-i‘râb. thk. ‘Alî Mulhim. Beyrût: Mektebetu'l-Hilal, 1993.
• Zeydu’l-Hayl, b. Muhelhil Tâî. Divânu zeydi’l-hayl. thk. Nurî Hamûdî. Necef: Matbaatu’n-Nu‘mân, 1968.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-Aʿlâm kamûsu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-‘Arab ve’l-Must‘arebîn ve’l-Musteşrikîn. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 2002.
• Zubyânî, Ebû Umâme Ziyâd b. Muâviye b. Dabâb en-Nâbiga. Divânu’n-Nâbiga. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru'l-Maârif, tsz.
• Zuheyr b. Ebî Sulmâ. Divânu Zuheyr b. Ebî Sulmâ. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1988.