The Life and Love Poetry of ‘Ulayya bt. al-Mahdī

Yıl 2023, Sayı: 30, 108 - 133, 15.06.2023

Esat Ayyıldız

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1234234

Cited By: 2

Öz

According to the classical Arabic sources ‘Ulayya bt. al-Mahdī b. al-Mansūr was a female poet and musician who lived during the Abbasid period. Not much information has survived about ‘Ulayya, who belonged to the Abbasid dynasty. However, some details of her life can be found in classical sources and some of her poems have survived thanks to these works. ‘Ulayya was the daughter of the Abbasid Caliph Mahdī-Billāh, and the half-sister of his successor, Hārūn al-Rashīd. It is said that Hārūn al-Rashīd was particularly interested in her education and encouraged his sister. ‘Ulayya bt. al-Mahdī was an artist known in Arabic literature mostly for her love poems and the songs she composed for them. In classical sources, it was claimed that ‘Ulayya was a very talented artist and even managed to surpass her brother Ibrāhīm b. al-Mahdī, who was a musician like her. ‘Ulayya bt. al-Mahdī’s importance stems from the fact that she was a woman who dealt with poetic themes usually associated with male poets, such as love and wine. The methodology adopted in this study aims to prove the theories on ‘Ulayya’s love poems through her verses. In the first chapter of this article on ‘Ulayya’s life, we have generally relied on the narrations of classical sources, but we have pointed out some contradictions in these works. The ancient literary historians who introduced ‘Ulayya to us claim that she was an extremely pious woman. However, an examination of her love poetry reveals that she composed love poems for people to whom she was not married. This contradicts the portrayed lifestyle of ‘Ulayya, who was supposed to be a very pious woman. ‘Ulayya once stated that her poems were essentially absurd words. This suggests that these poems were composed with literary concerns and did not reflect reality. However, there is also evidence to suggest that these love poems may be related to reality to a certain extent. For example, upon learning that ‘Ulayya was having an affair with palace attendants, Hārūn al-Rashīd forbade his sister from seeing them. Later, to alleviate ‘Ulayya’s sorrow over this prohibition, he presented her with the attendant she liked. In her poems, ‘Ulayya sometimes expresses her thoughts on the phenomenon of love. She thinks that love is essentially an irrational act, argues that love requires monogamy, glorifies unattainable loves, and believes that love is unsolvable. This article aims to reveal the life and love poetry of this extraordinary female poet in classical Arabic literature. It is believed that the examination of ‘Ulayya’s poetic productivity and the introduction of her poetry to the modern world will enable a better understanding of the traces left by the ancient Arab woman in the history of literature. In this context, ‘Ulayya in particular is an ideal example because of the subjects she dealt with in her poetry. A scholarly study of ‘Ulayya’s poetic legacy is intended to contribute to a better understanding of the feminine aspect of classical Arabic poetry.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, Classical Arabic Literature, Classical Arabic Poetry, ‘Ulayya bt. al-Mahdī, Love Poetry.

‘Uleyye bt. el-Mehdî’nin Hayatı ve Aşk Şiirleri

Öz

Klasik Arap kaynaklarına göre, ‘Uleyye bt. el-Mehdî b. el-Mansûr, Abbâsî döneminde yaşamış bir kadın şair ve müzisyendir. Abbâsî hanedanlığına mensup olan ‘Uleyye hakkında günümüze fazla bilgi ulaşmış değildir. Ne var ki klasik kaynaklarda onun hayatına ilişkin bazı detaylardan bahsedilmektedir ve onun bazı şiirleri bu eserler sayesinde günümüze ulaşmayı başarmış durumdadır. ‘Uleyye, Abbâsî Halifesi Mehdî-Billâh’ın kızı ve onun halefi olan Hârûnürreşîd’in üvey kardeşidir. Özellikle Hârûnürreşîd’in onun eğitimiyle bizzat ilgilendiği ve kız kardeşini teşvik ettiği söylenmektedir. ‘Uleyye bt. el-Mehdî, Arap edebiyatında daha ziyade aşk şiirleriyle ve bu şiirleri için bestelediği şarkılarıyla tanınan bir sanatkârdır. Klasik kaynaklarda, ‘Uleyye’nin çok yetenekli bir sanatçı olduğu öne sürülmekte, hatta kendisi gibi musikişinas olan erkek kardeşi İbrahim b. Mehdî’yi geçmeyi başardığı iddia edilmektedir. ‘Uleyye bt. el-Mehdî’nin önemi, aşk ve şarap gibi genellikle erkek şairlerle ilişkilendirilen şiir temalarıyla iştigal eden bir kadın olmasından ileri gelmektedir. Bu çalışma kapsamında benimsenen yöntem, ‘Uleyye’nin aşk şiirlerine ilişkin ortaya atılan görüşlerin kendi dizeleri üzerinden ispatlanmasını ön görmektedir. ‘Uleyye’nin hayatının ele alındığı birinci kısımda ise genel itibariyle klasik kaynakların rivayetlerine bağlı kalınmakta; ancak bu eserlerdeki bazı çelişkilere de değinilmektedir. ‘Uleyye’yi bizlere tanıtan kadim edebiyat tarihçileri, ‘Uleyye’nin son derece dindar bir kadın olduğunu iddia etmektedir. Ancak onun aşk şiirlerine bakıldığında, evli olmadığı insanlara aşk şiirleri nazmettiği tespit edilmektedir. Bu durum, çok mütedeyyin birisi olduğu öne sürülen ‘Uleyye’nin farazi yaşam tarzıyla çelişen bir tezat olarak karşımıza çıkmaktadır. ‘Uleyye’nin bir beyanında, söylediği şiirlerin esasen boş laflardan ibaret olduğunu belirttiği gözlemlenmektedir. Bu durum söz konusu şiirlerin edebî kaygılarla nazmedilmiş gerçeği yansıtmayan ürünler olduğunu düşündürmektedir. Ancak bahsi geçen aşk şiirlerinin gerçeklikle belirli bir dereceye kadar ilişkili olabileceğini gösteren verilere de rastlanmaktadır. Örneğin; ‘Uleyye’nin saray hadimleriyle gönül ilişkisi yaşadığını haber alan Hârûnürreşîd’in kız kardeşini bu kişilerle görüşmekten men ettiği, daha sonra bu yasak nedeniyle onun duyduğu üzüntüyü gidermek maksadıyla kardeşinin ilgi duyduğu hadimi ona armağan ettiği rivayet edilmektedir. ‘Uleyye şiirlerinde kimi zaman aşk olgusu hakkındaki düşüncelerini nakletmektedir. Söylemlerinden, aşkın esasen mantıksız bir eylem olduğunu düşündüğü, aşkın tek eşliliği gerektirdiğini savunduğu, zor aşkları yeğlediği ve aşkın çözümsüz olduğu kanaatini taşıdığı anlaşılmaktadır. ‘Uleyye’nin aşk şiirlerinde çoğu zaman benzer motiflerden istifade ettiği gözlemlenmektedir. Bu bağlamda bilhassa dinî motiflerden yararlanmakta, sevgililerinin isimlerini şifrelemekte, aşkın sebebiyet verdiği zafiyet ve hüznü konu edinmekte ve aşkına sevgililerinin karşılık vermemesinden dem vurmaktadır. ‘Uleyye aşk şiirlerinde ayrıca duçar olduğu vaziyetten sıklıkla şikâyetçi olmakta, bazen şiirlerini sevgiliye ulaştırılacak bir mesaj şekilde nazmetmekte ve hissettiği büyük umutsuzlukları anlatmaktadır. Bu makale kapsamında, klasik Arap edebiyatında karşımıza çıkan bu sıra dışı kadın şairin hayatının ve aşk şiirlerinin araştırılması planlanmaktadır. ‘Uleyye’nin şiirsel üretkenliğinin tetkik edilmesinin ve onun şairliğinin modern dünyaya tanıtılmasının, kadim Arap kadınının edebiyat tarihinde bıraktığı izlerin daha iyi idrak edilmesine imkân tanıyacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda özellikle ‘Uleyye, şiir sanatında işlediği konular sebebiyle hayli uygun bir misaldir. ‘Uleyye’nin şiirsel mirasının bilimsel şekilde incelenmesinin, klasik Arap şiirindeki kadınsal temayüllerin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlaması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Klasik Arap Edebiyatı, Klasik Arap Şiiri, ‘Uleyye bt. el-Mehdî, Aşk Şiiri.

Kaynakça

• Bencheikh, Jamel Eddine. “Les musiciens et la poésie: Les écoles d’Isḥāq al-Mawṣilī (m. 225 H.) et d’Ibrāhīm Ibn al- Mahdī (m. 224 H.)”. Arabica 22/2 (1975), 114-152.
• Benlioğlu, Selman. İlk Dönem Abbâsî Sarayında Mûsikî. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Dinç, Sema-Gün, Recep. “IX. Yüzyıl Abbâsî Dönemi Hanedan Üyesi Mûsikîşinasların Kitâbü’l-Egânî’deki Anlatımları”. İstem 18/36 (Aralık 2020), 361-388.
• Fevvâz, Zeyneb. ed-Durru’l-mens̱ûr fî ṭabaḳâti rabbâti’l-ḫudûr. Kahire: Hindâvî, 2015.
• Francis, Beşîr Yusuf. Mevsû‘atu’l-mudun ve’l-mevâḳi‘ fî’l-‘Irâḳ. haz. Cinân Beşîr Yusuf – Ziyâd Eymen Beşîr. 2 Cilt. Londra: e-Kutub, 2017.
• Gioia, Ted. Love Songs: The Hidden History. New York: Oxford University Press, 2015.
• Gordon, Matthew S. “The Place of Competition: The Careers of ‘Arīb al-Ma’mūnīya and ‘Ulayya bint al-Mahdī, Sisters in Song”. ʻAbbasid Studies: Occasional Papers of the School of ʻAbbasid Studies. ed. James E. Montgomery. 61-81. Leuven-Paris-Dudley: Uitgeverij Peeters en Departement Oosterse Studies, 2004.
• Ḥusrî, Ebû İshak el-. Zehru’l-âdâb ve s̱emeru’l-elbâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-İḥyâ’i’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1372/1953.
• İbnu’n-Nedîm. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 3. Basım, 1417/1997.
• İṣfehânî, Ebû’l-Ferec Alî el-. Kitâbu’l-Eġānî. thk. İhsân Abbâs - İbrahim es-Se‘âfîn. 25 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 1429/2008.
• Kilpatrick, Hilary. “‘Ulayya bint al-Mahdī (160-210/777-825)”. Encyclopedia of Arabic Literature. ed. J. S. Meisami vd. 2/791. Londra - New York: Routledge, 1998.
• Kutubî, Muhammed b. Şâkir el-. Fevâtu’l-vefeyât ve’ẕ-ẕeyl ‘aleyhâ. thk. İhsân Abbâs. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 1974.
• Neubauer, E. “Ulayya bt. al-Mahdī”. The Encyclopaedia of Islam. ed. P. J. Bearman vd. 10/810. Leiden – New York: E. J. Brill, 2000.
• Sarıçam, İbrahim. “İbrâhim b. Mehdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/320-321. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ṣûlî, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ eṣ-. Eş‘âru evlâdi’l-ḫulefâ’ min kitâbi’l-evrâḳ. haz. James Heyworth-Dunne. Londra: Luzac & Co, 1936.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.