Dijital Çağın İnanç Problemi: İnanç Göçebeliği

Yıl 2023, Sayı: 30, 6 - 31, 15.06.2023

Fikrullah Çakmak

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1245524

Cited By: 1

Öz

Bu makale dinden çıkma veya din değiştirme olarak ifade edilen inanç hareketlerinin dijitalleşme ile olan ilişkilerini belirlemeyi ve bu hareketleri dijitalleşmenin ortaya çıkardığı kavramlar üzerinden okumayı amaçlamaktadır. Dijitalleşme ile ortaya çıkan teknolojiler bireylerin duygu, düşünce ve davranışlarında oluğu gibi inanç dünyalarında da etkili olmuştur. Yapılan araştırmalar modernleşme ile başlayan dinden çıkma ve din değiştirme hareketlerinin dijital çağda farklılaştığını ve ivme kazandığını göstermektedir. Bu durum inanç değişikliği hareketlerinin dijitalleşme kavramları üzerinden yeniden okunması zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Dijitalleşmenin birey üzerindeki etkisi noktasında literatürde iletişim, psikoloji, sosyoloji ve ilahiyat temelli çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmalarda sanayi devrimi ile başlayan modernizmin dini hayata etkisi üzerine yoğunlaşılmış ve dijitalleşme bu çalışmalarda bir alt başlık olarak düşünülmüştür. Ancak modernleşme ile başlayan dini hayattaki problemler dijitalleşme ile farklı bir boyut kazanmıştır. İnanç hareketleri de burada önemli bir yer tutmaktadır. Dijitalleşme üzerine yapılan iletişim, sosyoloji ve psikoloji temelli çalışmalarda toplumu ve bireyi anlamak için dijitalin ortaya çıkardığı kavramlar kullanılmıştır. Benzer okumanın inanç hareketleri üzerinden de yapılması gerekir. Çünkü dijitalleşme sürecinde insan başlangıçta süje konumunda iken, zaman içerisinde hem süje hem de obje olarak konumlanmıştır. Böylece dijital, nesneleri ve insanlığın tamamına yakınını kendi kitlesi olarak belirlemiştir. Bundan dolayı dijital çağda inanç hareketlerinin daha iyi tanımlanması, altında yatan sebeplerinin daha iyi irdelenmesi için dijitalleşmenin oluşturduğu kavramlar üzerinden yeniden okunması gerekir. Bu noktada çalışmamızda söz konusu inanç temelli hareketler dijitalleşmenin oluşturduğu kavramlar üzerinden okunmuş ve bu hareketlerin bir kısmı “inanç göçebeliği” adı verilen yeni bir kavramla tanımlanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde dijitalleşmenin ne anlama geldiği, ne gibi kavramlar ürettiği üzerinde durulmuştur. Daha sonra dijitalleşme ile birlikte değişen veya yeni ortaya çıkan inanç problemi ele alınmıştır. Din değiştirme olarak ifade edilen söz konusu inanç probleminin bir bölümü “inanç göçebeliği” olarak tanımlanmıştır. İnanç göçebeliğinin dijitalleşme ile ilişkisi üzerine durulmuş, dijitalin oluşturduğu göçebe davranışın inançta nasıl ortaya çıktığı belirtilmiştir. Ayrıca inanç göçebeliğinin dinden çıkma veya din değiştirme ile farkı dile getirilmiştir. Daha sonra ise inanç göçebeliği olarak ifade edilen dijital çağ inanç hareketinin muhtemel sebepleri üzerinde durulmuş, imanın bilişsel ve duygusal boyutuna değinilmiştir. Bunun yanında dijital çağın, insanın benliğinde ortaya çıkardığı travmaların imanın duygusal boyutuna etkisi üzerine durulmuş ve bunun inanç göçebeliği davranışına etkisi irdelenmiştir. Bu noktada çalışmamızda nitel yöntemlere dayalı fenomenolojik desen kullanılmış model olarak da hermenötik fenomenoloji modeli seçilmiştir. Buna ek olarak literatüre dayalı veriler betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda dijital dönemde yoğunlaşan dinden çıkma veya din değiştirme hareketlerinin bir takım bireylerde göçebe bir davranışa dönüştüğü değerlendirilmiştir. Söz konusu davranışın dijitalleşmeyi yoğun bir şekilde hisseden ve taklidi imana sahip bireylerde görülebileceği dile getirilmiştir. Dijitalleşmenin getirmiş olduğu epistemolojik ve aksiyolojik sorunlara bilişsel ve duygusal boyutu eksik bir imanın cevap verememesi bu davranışın temel nedeni olarak düşünülmüştür. Bu sorunların “inanç göçebeliği” olarak ifade edilen inanç problemine neden olmaması için bireyde inancın bilişsel boyutunun sağlam bir zemine oturtulması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca dijitalin birey ve toplumda değer ve mutluluk ölçülerini değiştirmesi göçebe tutum ve davranışının diğer bir nedeni olarak kabul edilmiştir. İnancın duygusal boyutunun bireyde oluşturulmasıyla bu sorunun belli ölçüde ortadan kalkabileceği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Dijitalleşme, Göçebe, İnanç, Taklit

The Faith Problem Of The Digital Age: Faith Nomadism

Öz

This article aims to determine the relationship between digitalization and belief movements that are expressed as apostasy or religious conversion, and to read these movements through the concepts created by digitalization. Technologies emerging with digitalization have had an impact on individuals' emotions, thoughts and behaviors as well as their belief worlds. Research has shown that apostasy and religious conversion movements, which began with modernization, have differentiated and gained momentum in the digital age. This situation has created the necessity of re-reading belief change movements through digitalization concepts. In terms of the impact of digitalization on individuals, there are communication, psychology, sociology, and theology-based studies in the literature. In these studies, the influence of modernism on religious life that started with the industrial revolution was focused on, and digitalization was considered as a sub-heading in these studies. However, the problems in religious life that started with modernization have gained a different dimension with digitalization. Belief movements also have an important place here. The concepts created by digitalization have been used in communication, sociology, and psychology-based studies on digitalization to understand society and the individual. Similar reading should also be done through belief movements, because in the process of digitalization, while humans were initially in the subject position, over time, they have been positioned as both subject and object. Thus, the digital has determined its own mass, including objects and almost all of humanity. Therefore, in the digital age, it is necessary to re-read belief movements through the concepts created by digitalization in order to better define them and to better examine the underlying reasons. At this point, in our study, these belief-based movements have been read through the concepts created by digitalization and a new concept called "belief nomadism" has been attempted to define some of these movements. The first part of the study focused on the meaning and concepts generated by digitization. Then, the belief problem that changed or emerged with digitization was addressed. The belief problem, known as "belief migration" and a part of the phenomenon of religious conversion, was defined as "belief nomadism". The relationship between belief nomadism and digitization was discussed, and how digital nomadic behavior emerged in beliefs was explained. Additionally, the difference between belief nomadism and leaving a religion or converting to a new one was highlighted. Later, the possible causes of the digital age belief movement referred to as belief nomadism were explored, and the cognitive and emotional aspects of faith were discussed. The impact of the traumas caused by digitization on a person's selfhood and how it affects the emotional dimension of faith and belief nomadism was analyzed. In this regard, the phenomenological pattern based on qualitative methods was used in our study, and the hermeneutic phenomenology model was chosen as the model. Furthermore, the data based on the literature were analyzed using the descriptive analysis method. As a result, it was evaluated that the intense movements of leaving religion or converting to a new one in the digital age turned into a nomadic behavior in some individuals. It was mentioned that this behavior could be observed in individuals who strongly feel and imitate the effects of digitization on faith. The inability of an incomplete faith to respond to epistemological and axiological problems brought about by digitization was considered as the main reason for this behavior. To prevent these problems from leading to the "belief nomadism" problem, it was concluded that the cognitive aspect of faith in an individual should be based on a solid foundation. Additionally, the changing of individual and societal values and measures of happiness caused by digitization was considered another reason for nomadic behavior. It was found that creating the emotional dimension of faith in an individual could alleviate this problem to some extent.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Digitization, Nomadism, Faith, Pretend

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kādî. Şerḥu’l-uṣûli’l-ḫamse. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Akboğa, İbrahim. “Süper Akıllı Toplum: Fütürizm ve Dijital Kültür”. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi 7 (25 Aralık 2021), 1835-1864.
• Akgül, Mehmet. “Dijitalleşme ve Din”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 17/2 (31 Aralık 2017), 191-207.
• Akın, Mustafa Şeref. “Dijital Göçebelik: Deneyim ve Özgürlük”. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi 21/1 (30 Nisan 2021), 41-52.
• Aksoy, Abdulkadir - Türkölmez, Onur. “Dijital Çağa Demokrasiyi Çağırmak: Cambridge Analytica Skandalı”. Journal of Political Administrative and Local Studies 3/1 (09 Mayıs 2020), 41-59.
• Alıcı, Mustafa. “Dijital Dinin Araştırma Alanları: Postmodern Din Bilimlerinin Anlama Aygıtları”. VIII. Dini Yayınlar Kongresi -Dijital Yayıncılık-, 61-93.
• Araşan, Ahmet. “Sosyal Bilimlerde Çelişkisiz ve Sınırlanmayan Bir Betimleme İçin Hermenötik Fenomenoloji: Yöntembilim ve ‘Orman Yolu’”. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi 24/3 (24 Ekim 2021), 268-306. https://doi.org/10.18490/sosars.1014233
• Arslantaş, Halis Adnan. “Sosyal Degişme, Kentleşme Ve Kentlileşmenin Din Üzerine Etkileri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (30 Aralık 2008), 0-0.
• Avcı, Özlem. “Dijital Yaşamın Dijital Özne(l)leri: Herkes ya da Hiç Kimse”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/1 (20 Şubat 2015), 249-266.
• Aydın, Mahmut. “Dinler Arası Diyalog Üzerine”. Tezkire (Dergi) 23 (2001), 128-141.
• Bağcı, İkram. “Türkiye’de Sosyal Alanda Yaşanan Kültürel Mücadelelerde Dindarlaşma, Deizm ve Ateizm Süreçleri”. Liberal Düşünce Dergisi 106 (26 Haziran 2022), 97-116.
• Bauman, Zygmunt. Yaşam Sanatı. çev. Akın Sarı. İstanbul: Versus Yay., 2011.
• Baynal, Fatma. “Mutluluk Kavramının Felsefi, Psikolojik ve Dini Açıdan İncelenmesi”. Darulfunun İlahiyat 31/2 (25 Aralık 2020), 247-274.
• Bozkurt, Aras vd. “Dijital Bilgi Çağı: Dijital Toplum, Dijital Dönüşüm, Dijital Eğitim ve Dijital Yeterlilikler”. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi 7/2 (29 Nisan 2021), 35-63.
• Bronfenbrenner, Urie. “Ecological Models of Human Development”. Readings on the Development of Children 2/1 (1994), 37-43.
• Bulut, Serdar. “Göç, Göçebe, Göçer, Göçer evli/evlü, Göçer oba, Göçgün(cü)/Göçkün(cü), Göçmen/Göçmel ve Konargöçer/Göçerkonar Sözcükleri Üzerine Bazı Notlar”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 18/3 (31 Aralık 2021), 1671-1720.
• Can, Seyithan. “Allah’a İman’ın Psiko-Sosyal Temelleri (Maslow’un İhtiyaçlar Piramidi Bağlamında Bir Değerlendirme)”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (30 Aralık 2020), 473-501.
• Ceyhan, Ahmet İlkay - Akalın, F. Ahu Özmen. “Ağ Toplumu ve Hipermodernite Açısından Yeni Sosyal Medya Platformu Clubhouse’un Kısa Analizi”. İstanbul Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 2/2 (15 Eylül 2021), 144-155.
• Cirhinlioğlu, Fatma Gül. “Dini Yönelimler ve Önyargı”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7/1 (2010), 1366-1384. Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn. Kitâbu’l-irşâd. Kahire: Mektebetu’s-Sakâfatu’t-Dîniyye, 2009.
• Çalışkan, Sacide. Z Kuşağında Deizm Algısı ve Deistliğe Yönelten Sosyolojik Faktörler. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2021.
• Çetin, Nuran. “Dijitalleşmenin Tesirleri ve Tasavvufî Çözümleri”. İslam ve Yorum V II (2021), 577-600.
• Değirmencioğlu, Gürsoy. “Dijitalleşme Çağında Gazeteciliğin Geleceği ve İnovasyon Haberciliği”. TRT Akademi 1/2 (15 Temmuz 2016), 590-606.
• Doğan, Mebrure. “Ergenlerin Değer Yönelimleri ve Değer Yönelimlerinin İnternet Bağımlılığıyla İlişkisinin İncelenmesi”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi 5/10 (15 Aralık 2018), 263-285.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Ergün, Mustafa. “Nitel Verilerin ve Yorumların Güvenirliği Felsefesi”. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi 7/13 (13 Mayıs 2018), 29-44.
• Ermiş, Ali. Ergenlerin Deizm Algısına Dair Sosyolojik Bir Araştırma (Çankaya Örneği). Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2019.
• Ersöz, Betül - Kahraman, Ümmü Gülsüm. “Bilişim Çağında Bilginin Değişen Yüzü: İnfobezite Üzerine Kavramsal Bir İnceleme”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Dergisi 4/2 (30 Eylül 2020), 431-444.
• Gazzâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Faysalü’t-tefrika beyne’l-İslâm ve’z-zendeka. thk. Mahmud Bîcu. Dımeşk: 1993, ts.
• Güler, İlhami. “İman ve İnkârın Ahlâkî ve Bilişsel (Kognitif) Temelleri”. İslâmiyât I/1 (1998), 7-24.
• Gündoğar, Hamdi - Yürgüç, Muhammet Sait. “Deizm Bağlamında Ortaöğretim Okullarında İnanç Algısı -Adıyaman Örneği”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (30 Aralık 2019), 643-670.
• Güner, Berrin. “Gençlerin Dini İnançları ve Deizme Yönelim Durumları: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Örneği”. Turkish Studies-Social Sciences Volume 16 Issue 5/Volume 16 Issue 5 (2021), 1825-1840.
• Gürses, İbrahim - İrk, Esra. “İnternet Kullanımı Ve Ergenlerin Dini Gelişimleri Üzerine Bir Araştırma”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/1 (01 Ağustos 2018), 109-135.
• Haberli, Mehmet. “Dijital Çağda Din ve Dindarlığın Dönüşümü”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 2/2 (31 Aralık 2019), 307-315.
• Harman, Vezir. “Psiko-Sosyal Kelâm: İman Kavramı Bağlamında Duygu, Düşünce ve Davranış Etkileşimi”. Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (22 Haziran 2016), 36-71.
• Harmankaya, Merve. Geçmişten Günümüze Deizm Ve Deizm Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma – Dolapoğlu Anadolu Lisesi Ve Mahmut Sami Ramazanoğlu Anadolu İhl Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2020.
• Helland, Christopher. “Online Religion as Lived Religion. Methodological Issues in the Study of Religious Participation on the Internet”. Heidelberg Journal of Religions on the Internet: Volume 01.1 Special Issue on Theory and Methodology, ed. by Oliver Krüger 1 (01 Ocak 2005).
• Hökelekli̇, Hayati - Çayir, Celal. “Gençlerin Din Değiştirip Hıristiyan Olmasında Etkili Olan Psiko-Sosyal Etkenler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (01 Ocak 2006), 23-46.
• Introvigne, Massimo. “The Future of New Religions”. Futures. zttps://www.academia.edu/30545845/The_future_of_new_religions
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. el-Îmân. thk. Muhammed Nâsuriddîn el-Elbânî. Umman: Mektebetu’l-İslâmî, 1996.
• İnce, Abdullah. “Beliren Yetişkinlerde Din ve Allah Tasavvuru”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/3 (31 Aralık 2022), 884-914.
• İşliyen, Mustafa. “Dijital Çağın Yeni Hastalığı: Dijital İstifçilik”. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 31 (30 Haziran 2019), 404-420.
• Kandemir, Sibel. Lise Öğrencilerinde Ateizm Ve Deizm Eğilimi Üzerine Bir Araştırma (Konya Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Doktora, 2022.
• Kandemir, Sibel. “Lise Öğrencilerinde Din Dışı Yönelim: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (23 Eylül 2021), 230-256.
• Kapan, Kaan - Üncel, Rumeysa. “Gelişen Web Teknolojilerinin (Web 1.0- Web 2.0- Web 3.0) Türkiye Turizmine Etkisi”. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi 3/3 (31 Aralık 2020), 276-289.
• Karslı, Necmi. “Gençlerde İnternet Bağımlılığı ve Dindarlık İlişkisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (18 Haziran 2019), 225-260.
• Kaya Deniz, Aysun. “Dijital Çağın Hedonist Çalışanları: Dijital Göçebeler”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 5 (09 Aralık 2019), 101-113.
• Kayıklık, Hasan. “Psikolojik Açıdan İnanç, İman ve Şüphe”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46/1 (01 Nisan 2005), 133-155.
• Kirman, M. Ali. “Din Değiştirme Olgusuna Sosyolojik Bir Yaklaşım”. Dinî Araştırmalar VI/18 (2004), 75-88.
• Koç, Gülten. “Lise Öğrencilerinin Deizm Algısı: İstanbul Başakşehir Örneği”. Edebiyat Dilbilim Eğitim ve Bilimsel Araştırmalar Dergisi 1/1 (12 Haziran 2022), 77-96.
• Koçak, Yüksel - Terzi, Elvan. “Türkiye’de Göç Olgusu, Göç Edenlerin Kentlere Olan Etkileri ve Çözüm Önerileri”. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 3/3 (2012).
• KONDA, Konda Araştırma ve Danışmanlık. “TR100_2022 Türkiye 100 Kişi Olsaydı”. Erişim 03 Ocak 2023. https://interaktif.konda.com.tr/turkiye-100-kisi-olsaydi#navislide
• Köse, Ali. Neden İslam’ı Seçiyorlar. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ts.
• Kurt, Eyüp. “Hz.Peygamberin Otoritesine Dair Bir İsimlendirme Önerisi”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 11/2 (11 Temmuz 2013), 195-208.
• Kurtteki̇n, Fatma. “Bilişim Çağında ‘Gençlik, Din ve Değer’ Konularını Ele Alan Makaleler Üzerine Bir İnceleme”. Eskiyeni 45 (20 Eylül 2021), 781-795.
• Kutluay Çelik, Büşra. “Dijital Çağda Yaşanan Toplumsal Değişimin Gençlik Üzerine Etkileri Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme”. İslam Modernite ve Gençlik, 441-458.
• Kutluay, İbrahim. “Dijital Çağda Gençliğin Karşılaştığı İnternet Kaynaklı Problemlerin Sünnet-i Nebeviyye İlkeleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi”. İslam ve Yorum V I (2021), 265-290.
• Küçükkural, Önder vd. Türkiye’de Spiritüel Arayışlar Deizm, Yoga, Budizm, Meditasyon, Reiki vb. İstanbul: İletişim Yay., 2021.
• Levy, Kenneth vd. “A Historical Review of Narcissism and Narcissistic Personality”. Theoretical Approaches, Empirical Findings, and Treatments. ed. W. Keith Campbell - Jashua D. Miller, 2011.
• Lofland, John - Skonovd, Norman. “Conversion Motifs”. Journal for the Scientific Study of Religion 20/4 (1981), 373-385.
• MAK, Mak Danışmanlık. “Türkiye’de Toplumun Dine ve Dini Değerlere Bakışı”. Erişim 03 Ocak 2023. https://www.makdanismanlik.org/wp-content/uploads/2019/03/mak-danı%c5%9emanlık-t%c3%9crk%c4%b0yede-toplumun-d%c4%b0ne-ve-d%c4%b0n%c4%b0-de%c4%9eerlere-bakı%c5%9eı-ara%c5%9etırması.pdf
• Marlett, Jeffrey D. “Conversion Methodology and the Case of Cardinal Newman”. Theological Studies 58/4 (01 Aralık 1997), 669-685.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr-. Kitâbü’t-Tevhîd. ed. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: İsam, 2003.
• Menküç, Dilek. Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Görüşleri Işığında Liselerde Deizm Düşüncesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Mert, Muhit. “Nesefî’de İman-Bilgi İlişkisi”. Dinî Araştırmalar III/9 (2001), 109-128.
• O’Reilly, Tim. “What Is Web 2.0: Design Patterns and Business Models for the Next Generation of Software”. MPRA Paper No. 4580. 21. Mart 2007. Erişim 28 Mayıs 2022. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/4580/
• Prensky, Marc. “H. Sapiens Digital: From Digital Immigrants and Digital Natives to Digital Wisdom”. Innovate: Journal of Online Education 5/3 (01 Mart 2009).
• Sevinç, Kenan vd. “What Is Nonbelief? An Empirical Research On The Concept Of Nonbelief”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 4 (04 Aralık 2017), 23-40.
• Sevinç, Kenan - Mehmedoğlu, Ali Ulvi. “İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi”. İnsan ve Toplum 6/2 (15 Aralık 2016), 87-116.
• Soukup, Paul E. vd. “Bilgi İletişim Teknolojilerinin Teoloji Üzerindeki Etkisi”. Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji IV/12 (2004), 189-200.
• Sönmez, Vecihi. “İslam Düşüncesinde Bilgi-İman İlişkisi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi V/1 (2005), 229-247.
• Şen, Seher. Din ve Sekülerleşme: Lise Gençliği Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (Kocaeli İli İzmit İlçesi Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2019.
• Şener, Sami. “Sosyal Medyanın Gençlerin Düşünce ve Değerlerine Etkisi”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 5/3 (23 Aralık 2021), 529-553.
• Şimşek İşliyen, Fadime. “Dijital Çağda Bilginin Değişen Niteliği ve İnfobezite: Z Kuşağı Üzerine Bir Odak Grup Çalışması”. Selçuk İletişim 13/1 (27 Ocak 2020), 246-272.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. Şerḥu’l-ʿaḳāʾid. thk. Ali Kemal. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, ts.
• Teki̇ndal, Melike - Arsu, Şerife Uğuz. “Nitel Araştırma Yöntemi Olarak Fenomenolojik Yaklaşımın Kapsamı ve Sürecine Yönelik Bir Derleme”. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi 20/1 (29 Aralık 2020), 153-172.
• Turanalp, Muhammed Fatih. “İnternetin Ergenlere Olumsuz Etkileri Üzerine Din Eğitimi Temelli Bir Yaklaşım”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 16/1 (01 Nisan 2016), 111-132.
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. “Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2021”. 2021. Erişim 19 Mayıs 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2021-37437
• Umut, Tuba Nur. “Dijital Dünyayı Anlamak: Varlık, Bilgi, Değer Ekseninde Bir Değerlendirme”. VIII. Dini Yayınlar Kongresi -Dijital Yayıncılık-, 101-115.
• Ünlüsoy, Abdulhan. “Dijitalleşen Dünyada Din, İnsan ve Değerin Konumlanışı”. İslam ve Yorum V II (2021), 357-378.
• Ünverdi, Mustafa. “Din Karşıtı Yayınlar ve Gençlerde Ateistik Eğilimin Nedenleri”. İlahiyat Akademi 12 (29 Aralık 2020), 145-182.
• Vardi̇, Recep. “İnternette Yer Alan Dini İçerikli Bilginin Güvenilirliği”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (13 Temmuz 2016), 79-87.
• Yalvaç Arıcı, Handan. Kur’an’da Mutluluk Kavramı ve Eğitimi. İstanbul Üniversitesi, Doktora, 2019.
• Yapıcı, Asım. “Şüphe ve İnanç Kıskacında Gençlerin Din ve Dindarlık Algıları”. İlahiyat Akademi 12 (29 Aralık 2020), 1-44.