DKAB Derslerinde Güncel Dinî Meselelerin Yeri: Öğretmen Görüşlerine Göre Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 33, 125 - 150, 15.12.2023

Münir Ecer Abdurrahman Candan

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1349790

Öz

Değişen zamana ve yenilenen şartlara bağlı olarak toplumun ihtiyaç ve beklentileri de çeşitlenmekte, hayatın pek çok alanında arayışlar ortaya çıkmaktadır. Bu durum dinî alana da yansımaktadır. İnsanlar zamana ve koşullara bağlı olarak değişen şartlar çerçevesinde dinî hükümleri yaşayışlarına göre yeniden gözden geçirme ihtiyacını sürekli olarak hissetmektedir. İslâm dini özelinde düşünüldüğünde, yetkin kurumlar tarafından yenilik ve dönüşümlerin gerçekleştiği alanlarda yorum ve içtihatların yapıldığı ve söz konusu ihtiyacın bu şekilde karşılanmaya çalışıldığı görülmektedir. Türkiye’de güncel şartlara bağlı olarak yenilik ve dönüşümlerin dinî açıdan ele alındığı alanlardan biri de okullar ve burada okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersleridir. Nitekim bu dersin ortaöğretim 12. sınıfta yer alan dördüncü ünitesi “Güncel Dinî Meseleler” başlığını taşımaktadır. Gündelik hayatta karşılaşılan ve dinî hüküm açısından sorgulanarak cevap aranan bazı durum ve olaylar bu ünitede ele alınmakta ve işlenmektedir. Bu çalışmada Güncel Dinî Meseleler ünitesinin genel yapısının, içeriğinin ve öğrenme-öğretme sürecindeki durumunun Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin gözünden incelenmesi ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması desenine uygun olarak tasarlanmıştır. Bu doğrultuda Güncel Dinî Meseleler ünitesi ve bu ünitenin derslerde işlenmesi araştırmaya konu edilebilecek bir durum olarak kabul edilmiştir. Verilerin toplanmasında ise yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Bu kapsamda cinsiyet, görev yaptığı okul türü, kıdem ve öğrenim durumları farklılık arz eden 9 katılımcı tespit edilmiş ve kendileri ile gerekli etik kurul izinlerinin alınmasından sonra çevrimiçi görüşmeler yapılmıştır. Kayıt altına alınan bu görüşmeler önce yazıya aktarılmış, daha sonra da araştırmacılar tarafından içerik analizi ile çözümlenmeye çalışılmıştır. Verilerin analizi önce kodlara ulaşma, sonrasında da bu kodlardan tema üretme şeklinde iki ayrı adımda gerçekleştirilmiştir. Veri analizi sürecinin sonunda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeninin ilgili ünite ve bu ünite kapsamındaki konuların işlenişi ile ilgili görüşlerinde 5 tema ortaya çıkmıştır. Bu temalar şunlardır: İhtiyaç, içeriğin güncel değeri, öğretmen yeterliği, yöntem ve materyal kullanımı ve karşılaşılan sorunlar. Birinci tema çerçevesinde araştırmaya katılım sağlayan tüm öğretmenler ortaya çıkan güncel konu ve meselelerin dinî hüküm ve açıklamalarının bu ders kapsamında ele alınıp işlenmesinin bir ihtiyaç ve gereklilik olduğunu ifade etmişlerdir. İçeriğin güncel değerinin ele alındığı ikinci temada öğretmenler bu ünitenin konularını güncel ile ilişkili bulmakla beraber bu ilişkinin yeterli olmadığını dile getirmişlerdir. Bununla beraber e-ticaret, metaverse gibi güncel değeri giderek yükselen ve öğrenciler tarafından sıklıkla sorgulanan konuların da dikkate alınması yönünde önerilerde bulunmuşlardır. Öğretmenlerin kendi yeterliklerini değerlendirdiği üçüncü temada bu yeterliğin kendi beklentilerinin altında olduğu görüşü öne çıkmıştır. İlgili ünitenin işlenmesinde kullanılan yöntem ve materyallerin ele alındığı dördüncü temada, öğretmenlerin anlatım ve soru-cevap başta olmak üzere klasik yöntemleri aşıp yöntem çeşitliliğine yer veremediği tespit edilmiştir. Materyal kullanımında ise ağırlıklı olarak okulların imkânlarından yararlanıldığı, materyal geliştirme ve üretmenin gerçekleşmediği görülmüştür. Son olarak bu ünitenin öğrencilerin mezun olmaya yaklaştığı 12. sınıfın sondan bir önceki ünitesi olması ve güncel konularla ilgili kazanımların gündelik hayata alışkanlık olarak yansımamasının birer sorun olarak dile getirildiği ortaya çıkmıştır. Elde edilen temalar birer bulgu başlığı olarak ele alınıp tartışıldıktan sonra sonuçlandırılmış ve konuya ilişkin çeşitli öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Öğretmen, Güncel Dinî Meseleler, Fıkıh.

The Place of Contemporary Religious Issues in Religious Culture and Ethics Courses: An Evaluation According to Teachers' Views

Öz

Depending on the changing time and renewed conditions, the needs and expectations of the society diversity, so that searches emerge in many areas of life. This situation is also reflected in the religious field. People constantly feel the need to reconsider religious provisions according to their lives, within the framework of changing conditions depending on time and conditions. Considering Islam specifically, it is seen that interpretations and jurisprudence are made by competent institutions in the areas where innovations and transformations take place, and the said need is tried to be met in this way. One of the areas where innovations and transformations in Turkey are handled from a religious perspective, depending on current conditions, are schools and the Religious Culture and Moral Knowledge courses taught here. As a matter of fact, the fourth unit of this course in the 12th Grade of Secondary Education is titled "Contemporary Religious Issues". Some situations and events that are encountered in daily life and which are questioned and answered in terms of religious judgment are discussed and processed in this unit. In this study, it is aimed to examine and evaluate the general structure, content and processing of the Current Religious Issues unit in the learning-teaching process from the perspective of Religious Culture and Moral Knowledge teachers. The study was designed in accordance with the case study pattern, one of the qualitative research methods. In this direction, the unit of Contemporary Religious Issues and the teaching of this unit in the lessons have been accepted as a situation that can be the subject of research. Semi-structured interview technique was used to collect data. In this context, 9 participants with different gender, school type, seniority and education status were identified and online interviews were conducted with them after obtaining the necessary ethics committee permissions. These recorded interviews were first transcribed and then tried to be analyzed by the researchers through content analysis. The analysis of the data was carried out in two separate steps, first reaching the codes and then generating themes from these codes. At the end of the data analysis process, 5 themes emerged in the Religious Culture and Moral Knowledge teacher's views on the unit and the topics covered in this unit. These themes are: Need, current value of content, teacher efficacy, use of methods and materials, and problems encountered. All the teachers who participated in the research within the framework of the first theme stated that it is a necessity to deal with the religious provisions and explanations of the current issues within the scope of this course. In the second theme, where the current value of the content is discussed, the teachers found the topics of this unit to be related to the current, but stated that this relationship was not sufficient. In addition to this, they made suggestions to take into account the topics such as e-commerce and metaverse, which are increasing in value and frequently questioned by students. In the third theme, where the teachers evaluated their own competencies, the view that this competency was below their own expectations came to the fore. In the fourth theme, in which the methods and materials used in the teaching of the related unit are discussed, it has been determined that the teachers cannot exceed the classical methods, especially the lecture and question-answer, and include method diversity. In the use of materials, on the other hand, it was observed that the facilities of the schools were mainly used, and material development and production did not occur. Lastly, the problems encountered are that this unit is the penultimate unit of the 12th grade, where students are close to graduation, and the acquisitions related to current issues are not reflected in daily life as a habit. The themes obtained were handled and discussed as findings titles, and then they were concluded and various suggestions were developed on the subject.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Religious Culture and Moral Knowledge, Teacher, Current Religious Issues, Fiqh.

Kaynakça

• Aşıkoğlu, Nevzat Yaşar. “Din Öğretiminde Öğretmenin Rolü ve Din Dersi Öğretmeni Yeterlilikleri (Türkiye Örneği)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XI/1 (2011), 5-13.
• Aydın, Mehmet Zeki. Din Öğretiminde Yöntemler. Ankara: Nobel Yayınları, 2004.
• Balcı, Ali. Sosyal Bilimlerde Araştırma. Ankara: Pegem Yayıncılık, 3. Baskı., 2001.
• Baloğlu, Burhan. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi. İstanbul: Der Yayınları, 2002.
• Baltacı, Ali. “İslam Eğitim Tarihinde Öğretim Teknolojileri ve Materyal Kullanımı: Tarihsel Bir Analiz”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2018), 75-98.
• Berg, Bruce L. - Lune, Howard. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Eren Can Aybek. Konya: Eğitim Yayınevi, 4. Baskı., 2019.
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 24. Baskı., 2018. Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi Kitabı. Ankara: Pegem Yayıncılık, 2002.
• Candan, Abdurrahman - Yaşlak, Halil İbrahim. “Fıkhın Kripto Paralara Bakışı: Bitcoin Örneği”. Van İlahiyat Dergisi IX/15 (2021), 1-39. https://doi.org/10.54893/vanid.985317
• Ceylan, Tuncay - Şimşek, Eyup. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Öğretim Materyali Kullanım Süreçlerinde Karşılaştıkları Sorunlar”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2023), 255-287.
• Ceylan, Tuncay - Şimşek, Eyup. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Yazı Tahtasını Kullanım Durumları”. Van İlahiyat Dergisi 11/18 (2023), 7-26.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni: Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. çev. Yüksel Dede. Ankara: Eğiten Kitap Yayınları, 3. Baskı., 2017.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi, 6. Baskı., 2021.
• Dağ, Ahmet. Transhümanizm. İstanbul: Ketebe, 2. Baskı., 2020.
• Duman, Soner. Günümüz Fıkıh Problemleri. İstanbul: Beka Yayıncılık, 5. baskı., 2020.
• Ertürk, Selâhattin. Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi, 1972.
• Güneş, Adem. “DKAB Dersinde Teknolojik Materyal Kullanımı ve DKAB Öğretmenlerinin Teknolojik Materyal Kullanma Eğilimleri (Gaziantep İli Örneği)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVI/1 (2012), 479-506.
• Gürsakal, Necmi. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi, 2001.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar-İlkeler-Teknikler. Ankara: Nobel Yayınları, 23. Basım., 2012.
• Korkmaz, Mehmet. “Din Dersi Öğretmenlerinin Bir Öğretim Materyali Olarak Filmleri Kullanma Durumları”. Bilimname 33 (2017), 35-66.
• Köse, Saffet. “İslâm Hukukunun Statik Olduğu İddiasının Tahlili”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1996), 255-295.
• Neuman, Lawrence W. Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. Ankara: Yayınodası Yayıncılık, 7. Baskı., 2014.
• Özdemir, Servet vd. Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Nobel Yayınları, 8. Baskı., 2012.
• Saban, Ahmet. Öğrenme Öğretme Süreci. Ankara: Nobel Yayın, 2000.
• Schiefele, Ulrich. “Interest, Learning And Motivation”. Educational Psychology 26/3 & 4 (1991), 299-323.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 8. Baskı., 2015.
• Yaman, Ahmet. “Dinî Hükmün Güncellenmesi: Alanı, İmkânı ve Gerekçeleri”. Tevilat 1/1 (2020), 11-34. https://doi.org/10.5281/zenodo.4412194
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, ts. Yüksel, Zeynep. “Eğitim Durumu Bağlamında Din Görevlilerinin Güncel Dini Meselelere Bakışının İncelenmesi: Çankırı Örneği”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/2 (2022), 191-218.
• Zengin, Mahmut. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Eğitim Öğretim Yeterlik Algıları”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XV/27 (2013), 1-28.
• Zengin, Mahmut. “Türkiye’de Din Dersi Öğretim Programları ve Ders Kitaplarında İtikadi, Fıkhi ve Tasavvufi Yorumların Öğretimi”. İslam ve Yorum II: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. ed. Ahmet Faruk Sinanoğlu vd. III/485-518. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2018.
• “T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ortaöğretim 9,10,11 ve 12. Sınıflar)”, 2018. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=319