İlmin Tebliğ Edilmesiyle İlgili Hadislere Muhalif Görülen Bir Hadis: Muâz b. Cebel Örneği

Yıl 2024, Sayı: 35, 312 - 334, 15.12.2024

Merve Batmaz

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1512492

Öz

Yüce Allah “oku” emri ile özelde Hz. Peygamber’e genelde ise tüm Müslümanlara okumayı ve öğrenmeyi emretmiştir. İslâm dininin ilme ve ilim öğrenmeye vermiş olduğu büyük önem neticesinde Hz. Peygamber, ilmin öğrenilmesi ve öğretilmesi konusunda Müslümanları sürekli teşvik etmiş, bu konuda kadın-erkek ayrımı yapmamıştır. Ancak konu ile ilgili hadisler incelendiğinde Rasûlullah’ın (s.a.s.) ilmin öğrenilmesi ve başkalarına öğretilmesi hususundaki tavsiyelerinin yanı sıra bazı hadislerinde ashâbından bildikleri birtakım hususları gizlemelerini istediği ya da sahâbeden bir kısmının bildikleri bazı şeyleri insanlardan gizlemeyi bizzat tercih ettikleri görülmektedir. Söz konusu rivâyetler ilmin tebliğ edilmesi ile ilgili hadislere zahiren aykırılık arz etmektedir. Meselenin doğru bir şekilde anlaşılması ise esasında Hz. Peygamber’in eğitim metodunu anlamaya bağlıdır. O (s.a.s.) insan yetiştirmeyi en güzel şekilde yapmış, bunu yaparken de ashâba yönelik eğitiminde çeşitli yolları tercih etmiştir. Bunlar içerisinde soru sormak, cevap vermek, örnek olay ile anlatımda bulunmak, muhatabın durumunu gözetmek, yazıp-çizmek, teşbihte bulunmak gibi yöntemler yer almaktadır. Klasik hadis eserleri incelendiğinde Hz. Peygamber’in bu şekildeki eğitim ve öğretim metotlarını gösteren pek çok hadisin bulunduğu görülmektedir. Söz konusu hadislerden yola çıkarak muhaddisler eserlerinde Hz. Peygamber’in talim ve terbiye metoduna işaret eden başlıklara yer vermiştir. Örneğin Buhârî, Sahîh’inin ‘ilim’ kitabında açmış olduğu bâblarda Hz. Peygamber’in metoduna işaret eden çeşitli başlıklara yer vermiştir. Bu başlıklar içerisinde konumuzu ilgilendiren temel iki başlık bulunmaktadır. Bunlardan ilki “Bazı insanların anlayışlarının yetersiz kalmasından ve daha ağır bir duruma düşmelerinden korkarak bazı tercihleri terk eden kimse bâbı”, ikincisi ise “Anlayamamaları korkusundan dolayı ilmi, bir topluluktan başka bir topluluğa tahsis eden kimse bâbı”dır. Bu başlıkların, Hz. Peygamber’in talim ve terbiye metodundan mülhem açıldığı söylenebilir. Çalışma konusunu ilgilendiren hadis de bu başlıklardan birinde zikredilmektedir. Söz konusu hadisin muhtevasına bakıldığında Hz. Peygamber’in Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Rasûlü olduğuna şahitlik eden kimseye cehennemin haram kılındığı bilgisini Muâz b. Cebel’e bildirdiği görülmektedir. Muâz b. Cebel de bu müjdeyi insanlara söylemek için izin istemiş, fakat Hz. Peygamber “Eğer haber verirsen bu bilgiye güvenirler.” diyerek izin vermemiştir. Muâz b. Cebel bu bilgiyi bir müddet insanlardan gizlemiştir. İlmin öğrenilmesi ve öğretilmesi hususundaki bu gibi farklı rivâyetler Hz. Peygamber’in eğitim metodunu bütüncül bir bakışla incelemeyi gerekli kılmıştır. Zira hadislere parçacı yaklaşım doğru anlama önündeki en büyük engellerden biridir. Bu amaçla yapılan çalışmada öncelikle ilim kavramı ve Hz. Peygamber’in ilme verdiği önem kısaca ele alınmış, ardından Hz. Peygamber’in eğitim metodu incelenmiştir. Bunun tespitinde ise Buhârî’nin Sahîh’i tercih edilmiştir. Yine Hz. Peygamber’in sahâbenin geneline yönelik tavrı ile sahâbeden bir kısmına yönelik tavrı üzerine başlıklar açılarak konu izah edilmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda ilmin tebliğ edilmesine aykırı rivâyetlerin nasıl anlaşılması gerektiği sorusunun cevabı Hz. Peygamber’in eğitim metodu çerçevesinde değerlendirilerek bulunmuştur. Netice itibarıyla Hz. Peygamber ile Muâz b. Cebel arasından geçen diyaloğun arka planında Hz. Peygamber’in eğitim metodunda muhatabın durumunu gözettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hz. Peygamber, İlmin Gizlenmesi, Muâz b. Cebel, Metot

A Hadith That Appears to Contradict the Narrations Regarding the Transmission of Knowledge: The Case of Muaz B. Jabal

Öz

Islam has given a great deal of importance to the learning and teaching of knowledge. As is known, the first revelation was revealed with the command “Read!”. With this verse, Allah Ta’ala commanded the Prophet (pbuh) in particular and all Muslims in general reading and learning. As a result of the great importance that Islam gives to knowledge and learning, the Prophet constantly encouraged Muslims to learn and teach every necessary knowledge whether its religious or scientific without discriminating between men and women in this regard. In addition to his recommendations on learning knowledge and teaching it to others, in some of his hadiths, the Messenger of Allah (pbuh) asked his Companions to conceal some of the things they knew or some of the Companions themselves preferred to hide some of the things they knew from people. The narrations on the subject are in apparent contradiction to the hadiths on communicating knowledge. A proper understanding of the issue depends on understanding the Prophet’s method of education. He (pbuh) did human upbringing in the most beautiful way. This, of course, was realized through his method of instruction and training. The Prophet preferred various ways in his education of his companions. These include methods such as asking questions, giving answers, explaining with an example, observing the situation of the interlocutor, writing and drawing, and using similes. When classical hadith works are examined, there are many hadiths that show the Prophet’s method of education and teaching. Inspired by these hadiths, the muhaddithis opened titles in their works that point to the Prophet’s method of instruction and training. For example, al-Bukhārī opened several chapters in his main section on knowledge that refer to the Prophet’s method. Among these chapters, there are two main chapters that are relevant to our topic. These titles are: “Sub-chapter: Whoever leaves out some choices, fearing that some people’s understanding of them will fall short and they will fall into something worse” and “Sub-chapter: Who assigns knowledge to some people but not to others, because he does not want them to understand”. It is possible that these titles were inspired by the Prophet’s method of instruction and discipline. The hadith that concerns our subject of study is also mentioned under one of these headings. When the content of the hadith in question is examined, it is seen that the Prophet told Mu‘āz b. Jabal that hell is forbidden to the one who testifies that there is no god, but Allah and that Muhammad is the Messenger of Allah. Mu‘āz b. Jabal asked for permission to inform the people of this good news, but the Prophet refused, saying, “If you inform them, they will trust this information”. So Mu‘āz b. Jabal concealed this information from people for a while. Such different narrations about learning and teaching knowledge necessitated a holistic view of the hadiths and the Prophet’s method of education. A fragmentary approach to hadiths is one of the biggest obstacles to correct understanding. In this study, firstly, the concept of knowledge and the importance of knowledge given by the Prophet was briefly discussed, and then the Prophet's method of education was analyzed. In determining this, al-Bukhārī’s Sahih, one of our most basic hadith sources, was preferred. Again, the subject was explained by opening titles on the Prophet’s attitude towards the generality of the Companions and his attitude towards some of the Companions. As a result of the research, it has been seen that the answer to the question of how the narrations against the transmission of knowledge should be understood is within the Prophet's method of education. In this context, it was seen that the Prophet’s method of education was effective in the background of the dialog between Mu‘āz b. Jabal and the Prophet.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Prophet, Concealment of Knowledge, Mu‘āz b. Jabal, Method

Kaynakça

• Acâc el-Hatib, Muhammed. Ebû Hureyre râviyetü’l-İslâm. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1432/2011.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. Umdetü’l-kârî fî şerhi sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431/2010.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şu‘abü’l-îmân. thk. Ebû Hacer Muhammed. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Camiu’s-sahîh. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sıl, 1433/2012.
• Coşkun, Selçuk. Bir Eğitimci Olarak Hz. Peygamber'in İnsan Anlayışı. Erzurum: EKEV Yayınları, 2000.
• Demil, Emine. “Hadisler Çerçevesinde Hz. Peygamber’in Eğitim Metodu”. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi 5/2 (2019), 216-234.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd. Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, 1430/2009.
• Ebû Gudde, Abdulfettâh. er-Rasûlu’l-mu‘allim sallallâhü aleyhi ve sellem ve esâlîbühû fi’t-ta‘lîm. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1417/1996.
• Ebü’l-Fazl, İyâz b. Mûsâ. İkmâlü’l-mu‘lim bi-fevâ’idi Müslim. thk. Yahya İsmail. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1419/1998.
• Ece, Abdurrahman. “Hadisler Bağlamında Hz. Peygamber’in Eğitim ve Öğretim Metodu”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2019), 291-314.
• Görmez, Mehmet. vd. Hadislerle İslâm. 7 Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Gürel, Ramazan. “Hz. Peygamber’in (s.a.) Eğitim-Öğretim Modelinde Belli Başlı İlke ve Metotlar”. Yakın Doğu Üniversitesi İslâm Tetkikleri Merkezi Dergisi 1/2 (2015), 115-134.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ale’s-sahîhayn, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf. Câmi’u beyâni’l-ilm ve fazlihî. thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1414/1994.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-ashâb. thk. Ali b. Abdullah el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî el-Kurtubî. Şerhu sahihi’l-Buhârî. thk. Ebû Temim Yasir. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 13 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1380/1961.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed el-Askalânî. Muhtasaru Zevâʾidi müsnedi’l-Bezzâr ale’l-kütübi’s-sitte ve müsnedi Ahmed. thk. Sabri b. Abdulhalık. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1412/1992.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Sahihü İbn Hibbân: et-Tekâsîm ve’l-envâ. thk. Muhammed Ali Sönmez-Halis Aydemir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabi, 1431/2010.
• İbn Raslân, Şihâbuddîn Ebü’l-Abbas. Şerhu süneni Ebî Dâvûd. thk. Hâlid er-Rabât vd. Cilt. 20. Mısır: Dâru’l-Felah, 1437/2016.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî eş-Şeybânî. Üsdü’l-ğâbe fî maʿrifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Muavvaz,-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dârû’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî ğaribi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan ed-Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1412/1992. Karaman, Hayrettin. v.dğr. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2023.
• Koç, Ahmet. “Hz. Peygamber’in (s.a.s.) bir Eğitim-Öğretim Uygulaması Olarak Sözlerini Ayetlerle Delillendirmesi”. İslâmi İlimler Dergisi 15 (2020), 115-137.
• Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/109-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn. Feyzü’l-kadîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticariyyetü’l-Kübrâ, 1356/1938.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahihu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbakî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1374/1955.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdulmunim Şiblî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1421/2000.
• Özdemir, Veysel. “Ebû Hureyre’ye Yöneltilen Tedlîs İsnâdı Bağlamında Sahâbe Zamanında Tedlîsin İmkân ya da İmkânsızlığı”. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe-II -Sahâbe ve Rivâyet İlimleri- Tebliğ ve Müzakereler (2016), 297-324.
• Özsoy, Abdulvahap. “Ebû Hureyre’ye Yönelik İksâru’l-Hadîs Eleştirisine Farklı Bir Bakış”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (41), 239-256.
• Şahin, Sami. “Viâeyn Rivâyeti veya Ebû Hureyre’nin Ölümüne Sebep Olabilecek Gizli Bilgiler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2004), 93-108.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ty.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, 1430/2009.
• Türkoğlu, Hamdi. “Tartışmaların Odağındaki Sahâbî Ebû Hureyre (Bir Rivâyet Bağlamında Hadis Uydurduğu İddiası)”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (Haziran 2023), 81-109.
• Yıldırım, Enbiya. Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metodları. Ankara: Takdim Yayınları, 25. Basım, 2023.