Kıraat-Yorum İlişkisi Üzerine Bir Analiz: İsrâ Sûresi 16. Âyet Bağlamında Toplum Dönüşümünde Yöneticilerin Rolü

Yıl 2025, Sayı: 36, 244 - 262, 15.06.2025

Ahmet Taşdoğan

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1634989

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in farklı kıraatleri, bir âyetin anlam derinliğini ve doğruluğunu ortaya koymada önemli bir rol oynamaktadır. Kıraatler, sadece seslerin farklılığına değil, aynı zamanda anlamın nüanslarına da katkı sağlar. Her kıraat, bir âyetin çeşitli anlam yönlerini ortaya çıkarabilir, böylece metnin zenginliği ve kapsamı daha iyi anlaşılır. Öte yandan kıraatler, bazen birbirlerini destekleyerek ifade edilen anlamı pekiştirir. İsrâ sûresi 17/16. âyette yer alan أَمَرْنَا sözcüğü, bu tür kıraatlere örnek olan kelimelerden biridir. Bu kelime, kırâʾat-ı aşere imamları tarafından üç farklı şekilde okunmuştur ancak üç kıraat de netice itibariyle “yönetici/idareci” anlamını ifade etmektedir. İsrâ sûresinin 16. âyetinde, mütreflerin kötü davranışlarının toplumu çöküşe sürüklediğine dikkat çekilmektedir. Mütref; azmış, zengin ve şımarık kişi demektir. Onlar, lüks yaşam tarzlarıyla toplumu olumsuz etkiler ve toplumun çöküşüne yol açarlar. Bu yüzden toplumda yüksek statüye sahip kişilerin davranışları büyük önem taşır. Söz konusu âyet de mütreflerin toplum üzerindeki olumsuz etkilerine vurgu yapmaktadır. Bu bağlamda çalışma, yöneticilerin toplum üzerindeki menfi rolünü ön plana çıkarmaktadır. Ayrıca yönetici ile halk arasında bir ilişki olduğunu, halkın yöneticilerini seçtiğini, seçimin mütreften yana yapıldığında toplumun kendi felaketini kendi elleriyle seçmiş olacağını ve şımarık liderlerin etkili ve yetkili olmasının halkın kötülüğe yönelmesiyle sonuçlanacağını savunmaktadır. Çalışma, kıraat farklılıklarının âyetin anlam ve yorumuna olan etkisini incelemeyi ve bunun, toplumu helâke sürükleyen mütreflerle bağlantısını ortaya koymaktadır. Çalışmanın bir diğer amacı, farklı kıraatler ve bunlara bağlı yorumların ortak bir anlam etrafında şekillendiğini göstererek sözcüğün morfolojik yapısındaki değişikliklerin anlam açısından büyük bir fark yaratmadığını göstermektir. Bu durum, söz konusu âyetin incelenmesinin temel sebeplerinden biridir. Nitekim mütreflerin liderlik yönleri ile kıraat farklılığı görülen kelimenin ifade ettiği “yönetici” anlamı arasında irtibat kurmak, çalışmanın odaklandığı temel yorumdur. Bu sayede çalışmanın, kıraat ilmi ile sosyo-politik araştırmalar arasında eksik kalmış bir alanı doldurması beklenmektedir. Öte yandan kıraatlerin çoğunlukla dil kurallarına uymadığı gerekçesiyle reddedilmesi bilinen bir durumdur. Ancak inceleme konusu olan âyette böyle bir durum söz konusu değildir. Burada teolojik bir sebepten dolayı kıraat tercihinde bulunulması, çalışmayı önemli kılan başka bir husustur. Çalışmanın temel kaynakları, kıraat ve tefsir kitapları olmakla birlikte, ilgili diğer kaynaklar da kullanılmaktadır. Metin analizi yöntemiyle önce kıraat vecihleri sunulmakta, ardından bu vecihler üzerinden sözcüğün ifade ettiği anlamlar ve Kur’ân yorumuna etkisi incelenmektedir. Son aşamada ise mütreflerin toplum üzerindeki olumsuz etkileri ele alınmaktadır. Çalışmada, kıraat farklılıklarının anlamda belirgin bir değişiklik oluşturmadığı, bunların birbirlerini desteklediği ve ilgili tüm kıraatlerin sözcüğün yapısındaki “yönetici” anlamıyla ilişkili olduğu görülmüştür. Mütreflerin liderlik özelliklerinin ve fasıklıklarının, toplumu yok etmeye sürüklediği ve bu düşüncenin farklı kıraat vecihlerinde ortak bir yorum olarak belirlendiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kıraat , el-İsrâ 17/16 , Emerna Kelimesi , Mütref , Lider , İdareci , Yönetici.

An Analysis on the Relationship between Qirāʾāt and Interpretation: The Role of Administrators in the Transformation of Society in the Context of 16th verse of Sūrat al-Isrāʾ

Öz

Different qirāʾāts of the Qurʾān play an important role in revealing the depth of meaning and accuracy of a verse. The qirāʾāts contribute not only to the difference of sounds but also to the nuances of meaning. Each qirāʾāt can reveal various aspects of the meaning of a verse so that the richness and scope of the text are better understood. On the other hand, the qirāʾāts sometimes support each other and reinforce the meaning expressed. One of the factors that ensure the correct understanding of the verses of the Holy Qurʾān is different qirāʾāts. Qirāʾāts not only differ in recitation but also reinforce the meaning of the verses, complementing each other. An example of this is the word أَمََرْنَا in verse 16 of Sūrat al-Isrāʾ, which has been recited in three different ways by various qirāʾāt-i ʿaşere imams. Despite the variations in recitation, all three qirāʾāts ultimately convey the meaning of ‘ruler’ or ‘administrator.’ In the 16th verse of Sūrat al-Isrāʾ, the bad behavior of the mutrafs (wealthy, spoiled individuals) is highlighted as a factor that leads to the collapse of society. The mutrafs negatively impact on society through their luxurious lifestyles, contributing to its downfall. Therefore, the behavior of individuals with high social status is crucial. This verse emphasizes the harmful effects of mutrafs on society, and the study focuses on the detrimental role that such rulers play in shaping societal conditions. The research argues that there is a clear relationship between rulers and people, emphasizing that the people choose their rulers. For instance, when the choice is made in favor of a mutraf (spoiled, wealthy individual), society effectively chooses its downfall. The influence and authority of such corrupt leaders lead the people towards evil. In this context, the study aims to analyze the effect of differences in Qurʾānic interpretations on the meaning of the verse, particularly focusing on its connection to the mutrafs who drive society towards destruction. Another key objective is to demonstrate that despite variations in qirāʾāts (recitation styles), the interpretations remain aligned with a common meaning, showing that changes in the morphological structure of the word do not significantly alter the overall message. This is one of the main reasons for analyzing this verse. The focus of the research is to establish a link between the leadership qualities of the mutrafs and the meaning of ‘ruler’ as expressed in the word that differs in the Qurʾān. In this way, the examination aims to fill the gap between the science of Qirāʾāt and socio-political studies. One of the well-known criticisms of Qirāʾāt is that it is often criticized in terms of linguistic rules. However, this study argues that it is not the case in the verse under study. In this context, the choice of qirāʾāt was made for theological reasons and added importance to the study. The primary sources of this study are the books of Qirāʾāt and Tafsīr, as well as other relevant sources. The study employs textual analysis to first present the variants of qirāʾāt, then examines the meanings conveyed by the word through these variants and their impact on Qurʾānic interpretation. At the final stage, the negative effects of the mutrafs (wealthy and corrupt individuals) on society are discussed. The work finds that the differences in Qurʾānic versions do not result in significant changes in meaning; instead, they complement each other, as all versions relate to the concept of ‘ruler’ within the structure of the word. It concludes that the leadership qualities and moral failings of the mutrafs contribute to the destruction of society, and this interpretation is consistent across the various Qurʾānic versions.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr , Qirāʾāt , al-Isrāʾ 17/16 , The Word ʾEmarnā , Al-Mutraf , Leader , Administrator , Ruler

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “Kırâat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (2017), 6-31.
• Ateş, Mehmet Halit. “Kur’ân’da Toplumsal Anomiye Götüren Sebepler”. Journal of Analytic Divinity 2/1 (2018), 116-161. https://doi.org/10.46595/jad.375132
• Bayram, Enver - Coşkun, Hasan. “Kur’an Kıssaları Bağlamında Sosyal Değişim-Helak Münasebeti”. Tokat İlmiyat Dergisi 8/2 (Aralık 2020), 473-495.
• Bekiroğlu, Harun. Kur’ân Yorumunda Fıkıh Usûlünün İşlevi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Beyhakī, Ahmed b. el-Hüseyn. Şuʿabu’l-ʾÎmân. thk. Abdulalî Abdülhamit Hamit. 14 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1423/2003.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Kâdî. ʾEnvâru’t-tenzîl ve esrāru’t-teʾvîl. thk. Abdurrahman el-Merʿaşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ʾİḥyâi’t-Turās̠i’l-ʿArabî, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿuʾṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru İbn Kes̠îr, 1423/2002.
• Can, Seyithan. “Allah’ın Adaleti Ve Sünneti Bağlamında Günümüz Toplumsal Helâkının İmkânı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 13/1 (Haziran 2022), 9-32. https://doi.org/10.51605/mesned.1080563
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. ʾAḥkâmu’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Sadık Ḳamḥâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ʾİḥyâi’t-Turās̠i’l-ʿArabî, 1412/1992.
• Cevirov, Emir. Dini Lider Tipleri Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Coşkun, İbrahim. İslâm Düşüncesinde İnkâr Problemi. Konya: Tekin Kitabevi, ts.
• Çelik, Celaleddin. “Kur’an’da Toplumsal Değişme Olgusuna Sosyolojik Bir Yaklaşım”. Kur’an Sosyolojisi Üzerine Denemeler. ed. Mehmet Bayyiğit. Konya: Yediveren Kitap, 2003.
• Çelik, İbrahim. “Mele’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/36-37. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Çınar, Nazım. “Fârâbî ve Kınalızâde Ali Çelebi’ye Göre Devlet İdarecilerinde Bulunması Gereken Bazı Ahlâkî ve Erdemli Davranışlar”. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi Ö13 (2023), 1062-1075. https://doi.org/10.29000/rumelide.1379311
• Çiçek, Hacı. “Toplumları Baskı ile Yönlendiren İki Grup İnsan Profili: Mele’/Eşrâf Ve Mütrefîn/Varlıklılar”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/18 (Temmuz 2022), 590-608. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1088076.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Davut, Orhan. “Kadim Arap Şiirinin Kur’ân-ı Kerim Tefsirindeki Rolü Çerçevesinde Mesâilu Nâfi‘ B. El-Ezrak”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (Aralık 2020), 1328-1347. https://doi.org/10.17859/pauifd.788584.
• Ebû Alî el-Fârisî. el-Ḥücce li’l-ḳurrāʾi’s-sebʿa. thk. Bedrettin Kahveci vd. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meʾmûn li’t-Turâs̠, 1413/1993.
• Ebû Bekir İbnü’l-ʿArabî. ʾAḥkâmu’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Abdülkadir ʿAṭā. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424/2002.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥru’l-muḥîṭ. thk. Ali Muhammed Muʿavvaḍ - ʿÂdil Ahmed Abdulmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1413/1993.
• Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm. Ġarîbu’l-ḥadîs̱. nşr. ʿAbdulmuîd Ḥān vd. 4 Cilt. Haydarâbâd: Maṭbaʿatu Dâireti’l-Meʿarifi’l-ʿOs̠mâniyye, 1384/1964.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. nşr. Asım Cüneyd Köksal, Murat Kaya. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Meʿâni’l-ḳırāʾât. thk. ʿİyd Mustafa Dervîş - ʿİvaḍ Ḥamd el-Ḳūzî. b.y., 1414/1993.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed. el-Medînetu’l-Fâḍıla. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 5. Basım, 2023.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed. es-Siyâsetu’l-Medeniyye. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Basım, 2023.
• Ferrâ’, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Ḳur’ân. 3 Cilt. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kutub, 2. Basım, 1403/1983.
• Güneş, Abdulbaki. “Kur’ân’da Sünnetullah ve Toplumların Çöküş Nedenleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/4 (Ağustos 2005), 61-93.
• Harbî, Ebû İshâk İbrâhîm. Ġarîbu’l-ḥadîs̱. thk. Süleymân b. İbrâhîm. 3 Cilt. Cidde: Dâru’l-Medenî, 1405/1980.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd. Ġarîbu’l-ḥadîs̱. thk. Abdülkerîm el-ʿAzbâvî. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hayrettin Karaman vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 2012.
• Herevî, Ebû Ubeyd Ahmed b. Muhammed. Kitâbü’l-Ġarîbeyn fi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdi vd. 6 Cilt. Mekke: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419/1999.
• İbn Atiyye el-Endelüsî. el-Muḥarreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdusselam Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Muḥteseb fî tebyîni vucûhi şevâẕẕi’l-ḳırāʾât ve’l-îḍāḥ ʿanhâ. nşr. Alî en-Necdî - Abdulfettâh İsmâîl. 2 Cilt. Kahire: Vezâretu’l-ʾEvḳāf, 1414/1994.
• İbn Haldun, Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-ʿİber (Kitâbü Tercemâni’l-ʿİber). thk. Halîl Şeḥḥâde. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1421/2001.
• İbn Haldun, Abdurrahmân b. Muhammed. Muḳaddime. thk. Muhammed ed-Dervîş. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru Yaʿreb, 1425/2004.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn. Muḫtaṣar fî şevâẕẕi’l-Ḳurʾân min Kitâbi’l-Bedîʿ. Kahire: Mektebetu’l-Mutenebbî, ts.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn. ʾİʿrābu’l-ḳırāʾâti’s-sebʿ ve ʿileluhâ. thk. Abdurrahman b. Süleyman. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḫancî, 1992/1413.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddîn Muhammed. Bedâʾiʿu’t-tefsîr. thk. Yüsrî es-Seyyid - Sâlih Ahmed. 3 Cilt. Dammam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1427.
• İbn Kuteybe, Abdullâh b. Müslim. Tefsîru ġarîbiʾl-Ḳur’ân. thk. Seyyid Ahmed Saḳar. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1398/1978.
• İbn Mihrân en-Nîsâbûrî. el-Mebsûṭ fi’l-ḳırāʾâti’l-ʿaşr. thk. Sübey‘ Hamza Hâkimî. Dımaşk: Mecmeʿu’l-luġeti’l-ʿArabî, 1401/1980.
• İbn Mücâhid, Ahmed b. Mûsâ. Kitâbu’s-Sebʿa fi’l-ḳırāʾât. thk. Şevki Ḍayf. Kahire: Dâru’l-Meʿarif, 1972.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddîn Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳırāʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali eḍ-Ḍabbâġ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Muhammed. Ġāyetu’n-Nihâye fî ṭabaḳāti’l-ḳurrāʾ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1427/2006.
• İbnü’l-Enbârî, Muhammed b. el-Kāsım. ez-Zâhir fî meʿânî kelimâti’n-nâs. thk. Ḥātim eḍ-Ḍāmin. 2 Cilt. Dâru’l-Beşâʾir, 3. Basım, 1424/2004.
• İşeri, Yunus. “Sıhhat Açısından Kıraat Çeşitlerinin Kavramsal Anlamda Değerlendirilmesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (Aralık 2022), 471-489. https://doi.org/10.18505/cuid.1073516
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsa. İkmâluʾl-Muʿlim bi fevâʾidi Müslim. 9 Cilt. Kahire: Dârū’l-Vefâʾ, 1419/1998.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullāh et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1427/2006.
• Ma‘mer b. el-Müsennâ, Ebû Ubeyde. Mecâzu’l-Ḳur’ân. thk. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu’l-Ḫancî, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Teʾvîlâtu Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Mercan, Fadime. Bireysel ve Toplumsal Yozlaşma Açısından Kuir’an’da Mütref Kavramı. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿuʾṣ-ṣaḥîḥ. Riyad: Beytu’l-ʾEfkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer. Meʿâni’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Câmiʿatu ʾÜmmi’l-Ḳura, 1408/1988.
• Okumuş, Ejder. “Kur’ân’da Toplumsal Çöküş”. Toplumsal Çöküş Teorileri. ed. Ejder Okumuş. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Okumuş, Ejder. “Kur’an’da Toplumsal Çöküş”. Diyanet İlmi Dergi 46/4 (2010), 63-94.
• Özbek, Ömer. “Kıraat Farklılıklarının Anlama Etkisi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/39 (Şubat 2015), 163-181.
• Özcan, Esat. “Dil Kurallarının Kıraat Tercihindeki Etkisi: Kutrub Örneği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (Haziran 2021), 135-153.
• Özcan, Esat. “Taberî Tefsirinde Bağlam”. Bir Müfessir Olarak İmam Taberî ve Tefsir Metodolojisi. ed. Zeki Keskin. Ankara: Fecr Yayınları, 2024.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah. Ankara: Fecr Yayınları, 1994.
• Öztürk, Şeymanur. Kur’ân’da ‘Mütraf’ Kavramının Yer Aldığı Âyetlerin Tefsiri. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Râgıb el-İsfahânî. el-Mufredât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed el-Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts. Râzî, Fahreddin. Mefâtîḥu’l-ġayb. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sadrettin Gümüş. “Garîbu’l-Kur’ân Tefsirinin Doğuşu”. Marmara Üniversitesi İ.F.D 5-6 (1993), 10-26.
• Saylan, Nesrişah. İbn Cinnî’nin el-Muhtesebi’nde Sahâbeye Nispet Edilen Kıraatler. İstanbul: Nida Akademi, 2020.
• Semîn el-Halebî, Şihâbüddîn Ahmed. ed-Durru’l-maṣūn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed el-Ḫarrāṭ. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Ḳalem, ts.
• Semîn el-Halebî, Şihâbüddîn Ahmed. ʿUmdetu’l-ḥuffâẓ fî tefsîri eşrefi’l-elfâẓ. thk. Muhammed Bāsil ʿUyûnussûd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1417/1996.
• Sümer, İdris Sami. “Bir Paradoksal İlişki Olarak Kur’ân’da İnanç Özgürlüğü ve İlahi Helak Olgusu”. Tokat İlmiyat Dergisi 12/1 (Haziran 2024), 276-300. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1445813.
• Şahinalp, Mehmet Vehbi. “Kur’ân-ı Kerimde ‘Mütref’ Kavramı ve İlişkili Olduğu Diğer Kavramlar”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (Haziran 2010), 49-79.
• Şulul, Kasım. İbn Haldun’a Göre İslâm Medeniyeti. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullāh et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 1422/2001.
• Taşdoğan, Ahmet. “Âsım Kıraatinin Kur’ân Meâllerine Yansıtılamaması Üzerine Bir İnceleme: Ahzâb Sûresi 33. Âyeti Örneği”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 10/2 (Aralık 2024), 543-580. https://doi.org/10.47424/tasavvur.1518479
• Taşdoğan, Ahmet. “Zuhruf Sûresinin 88. Âyeti Bağlamında Dil Kurallarının Kıraatlerin Anlaşılmasındaki Rolü Ve Etkisi”. Harran İlahiyat Dergisi 51 (Haziran 2024), 226-246. https://doi.org/10.30623/hij.1436130.