KOLEKTİF HAFIZANIN DERİN DEHLİZ MABEDİ: AYASOFYA

Yıl 2021, , 219 - 231, 30.08.2021

Yasemin Naz

https://doi.org/10.30692/sisad.930239

Öz

Hıristiyanlar ve Müslümanlar için önem taşıyan İstanbul, II. Mehmet’in 29 Mayıs 1453’te şehrin fethi ile sonuçlanan mücadelesinin şanlı nişanesi tezahüründe Ayasofya “kılıç hakkı” olarak camiye çevrilmiş, böylelikle İstanbul hâkimiyetinin bir sembolü olarak görülmüştür. Türkler için “kılıç hakkı” olarak sembolleşen Ayasofya, Yunanlar içinse Hıristiyan dünyasına indirilen bir darbe olarak algılanmış, böylelikle Psikopolitik yolculuk başlamıştır.
Bu çalışmada, geçmişin izlerini taşıyan mana abidesi olarak Ayasofya’nın sembol bir mabed iken hem Müslümanlar hem de Hıristiyanlar için kolektif hafızalarda nasıl seçilmiş travmaya dönüştüğü ele alınmıştır. Simgesel olarak büyük öneme haiz olan kilise, cami, müze ve yeniden cami olarak statik yapısında yaşanan çeşitli sorunlarla psikolojik kırılmalar yaşayan Ayasofya simgesel önemini kaybetmemiş, ortak hafıza ve ulusal kimlikle ilişkilendirilerek bir Anamnesis (hatırlama) olarak tarihsel bir olgu olagelmiştir. Ayrı ayrı bir geçiş nesnesi konumunda bulunan bu mabed, kaybedilen kimlik için bir hatırlama nesnesi olmuş, böylece kaybedilen kimliğin sembolü olarak simgeleşmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ayasofya, Kılıç hakkı, Kolektif Hafıza, Seçilmiş Travma, Hatırlama

Collective Memory’s Temple Of The Deep Passage: Hagia Sophia

Öz

Istanbul is important for Christians and Muslims. With the manifestation of glorious engagement of Sultan Mehmet II's struggle that resulted in the conquest of the city on May 29, 1453, Hagia Sophia was converted into a mosque as a "sword right" and thus it was seen as a symbol of Istanbul domination. Symbolized as the “sword right” for the Turks, Hagia Sophia was perceived as a blow to the Christian world for the Greeks, and thus a Psychopolitical journey began.
In this study, as a monument of meaning bearing the traces of the past, it has been discussed how Hagia Sophia turned into a chosen trauma in collective memories for both Muslims and Christians while it was a symbolic temple. Hagia Sophia, which suffered from psychological breakdowns in its static structure as a church, mosque, museum and re-mosque; and which has had great symbolic importance; has not lost its symbolic importance and has become a historical phenomenon as an Anamnesis by being associated with common memory and national identity. This shrine, which is a separate object of transition, has become an object of remembering for the lost identity, thus symbolizing the lost identity as a symbol.

Anahtar Kelimeler

Hagia Sophia, Right to Sword, Collective Memory, Chosen Trauma, Anamnesis

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2017). Bir Dünya Mirasının Korunması: Ayasofya. Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu bildiriler kitabı içinde, (s.37-46).Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Akan, E. (2020). Ayasofya Camisi’nin Müzeye Çevrilmesi Üzerine Bir Araştırma. Türk Dünyası Araştırmaları, 25 (247), 313-328.
• Akgül, A. (2020). Kırık Kalp Sendromu. 2 Şubat 2020 tarihinde https://www.ahmetakgul.com.tr/index.php/uzmanliklar/kalp-hastaliklari/274-kirik-kalp-sendromu, adresinden alındı.
• Aksu, F. (2017). Yunan Dış Politikasında Türk-Yunan İlişkileri ve İç Politika Kaygıları. 17 Aralık 2017, 12 Ekim 2020 tarihinde http://www.turkishgreek.org/ikili-iliskiler/uyusmazliklari-etkileyen-faktoerler/item/48-yunan-d-s-politikas-nda-tuerk-yunan-iliskileri-ve-ic-politika-kayg-lar, adresinden alındı.
• Altunay, Z. M. (2010). Şizofrenlerde Semantik Bellek Süreçleri Normal Popülâsyona Kıyasla Farklı mıdır? (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arıboğan, D. Ü. (2020a). Bir Politik “Anamnenis” Örneği Olarak Ayasofya’nın İbadete Açılması Meselesi. (Ed.), Deniz Ülke Arıboğan Travmaların Gölgesinde: Politik Psikoloji içinde (s.17-41). İstanbul: İnkılap.
• Arıboğan, D. Ü. (2020b). Travmaların Gölgesinde: Politik Psikoloji, 13 Kasım 2020 tarihinde https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/travmalarin-golgesinde-politik-psikoloji-kitabinin-editorlugunu-yapan-prof-aribogan-ayasofyayi-degerlendirdi-1759633, adresinden alındı.
• Ayanoğlu, B. (2011). Türk-Yunan Tarih Ders Kitaplarında Karşılaştırmalı Öteki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ayasofya Neden Önemli ve Tartışma Yaratıyor? 16 Ocak 2020 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-47728137, adresinden alındı.
• Bardakçı, M. (2020). Atatürk Ayasofya’yı İbadete Kapatıp Müzeye Çevirmeye 1923’te Karar Vermiş. 10 Aralık 2020 tarihinde https://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/2712163-ataturk-ayasofyayi-ibadete-kapatip-muzeye-cevirmeye-t-1923te-karar-vermisti, adresinden alındı.
• Cüceloğlu, D. (2007). İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çevik, A. (2003). Globalization and Identityç Violence or Dialogue Psychıanalytic Insights on Terror and Terrorism, Ed.:Sverre Varvin ve Vamık D. Volkanç London: International Psychoanalytical Association.
• Çevik, A. (2005). Sahnedeki Kültürel Travma: Oyunlarla Yaşayanlar. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 20 (20), 41-71.
• Çevik, S. (2011). Psikolojik Operasyon, Algı yönetimi ve Propaganda. 7 Ağustos 2020 tarihinde https://www.tarihistan.org/psikolojik-operasyon-algi-yonetimi-ve-propaganda/2540/, adresinden alındı.
• Çevik-Ersaydı, B. S. (2012). Suriye-Türkiye: Güç Algısı ve Kriz İletişimi. Ortadoğu Analiz, 4 (43), 61-69.
• Çevik-Ersaydı, B. S. ve İlhan, R. S. (2012). Türk-Ermeni Yakınlaşmasında Toplumsal Yas Faktörü: Bir Politik Psikoloji Değerlendirmesi. Ermeni Araştırmaları, (43),113-132.
• Çift P.-Altunay, E. (2020). Ayasofya’nın Gizli Tarihi, Pelin Çift ile Gündem Ötesi Kitaplığı (74. Baskı). İstanbul: Destek Yay.
• Ekinci, E. B. (2015) Ayasofya Efsaneleri. 7 Ekim 2020 tarihinde http://www.ekrembugraekinci.com/article/?ID=596, adresinden alındı
• Elden, E. (2015). Ayasofya: Kilise, Cami, Abide, Müze, Simge. Toplumsal Tarih (254), 76-85.
• Erdoğan, E. G. (2012). Bizans Dönemi’nde Ayasofya, Tarihçesi Ve Mimari Özellikleri Hakkında Genel Bilgiler. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 1-7. DOI:ISSN: 2147.
• Evre, B. (2018). Siyaset Psikolojisinde Durumcu ve Eğilimci Yaklaşımlar. Kitap İncelemesi, Houghton, D. P. (2015). Siyaset Psikolojisi: Durumlar, Bireyler, Olaylar. Hayati İnanç ve Duygu Şekeroğlu (Çev). Bilge Kültür Sanat, İstanbul, LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi IX)1, 116-120.
• Faulkner, W. (2011). Requiem for a Nun. New York: Vintage Books,
• Freud, S. (1917). Mourning and Melancholia. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. London: Hogarth Press.
• Gizir, C. A. (2006). Bir Kayıp Sonrasında Zorluklar Yaşayan Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Yas Danışmanlığı Modeli. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (2),195-213.
• Güleç-Solak, S. (2017). Mekân-Kimlik Etkileşimi: Kavramsal Ve Kuramsal Bir Bakış. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (1),13-37.
• Güngör, F. Ş. (2015). Marcel Proust’un Kayıp Zamanın İzinde Adlı Romanında Belleğin Kurgulayıcı Rolü Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55 (2),59-74.
• Hipertimezi Sendromu. 5 Aralık 2020 tarihinde https://www.gelgez.net/asiri-hatirlama-hastaligi-hipertimezi-nedir/, adresinden alındı.
• İlhan, R. (2011). Türkiye’deki Ötekileştirme Süreci. 21 Temmuz 2011 tarihinde http://psikopolitik.blogspot.com/2011/07/turkiyedeki-otekilestirme-sureci.html, adresinden alındı.
• İlhan, R. (2011). Türkiye’deki Ötekileştirme Süreci. 30 Eylül 2020 tarihinde http://psikopolitik.blogspot.com/2011/07/turkiyedeki-otekilestirme-sureci.html, adresinden alındı.
• İlhan, R. S. (2013). Arap Baharı ve Osmanlının Yası Bağlamında Modern Türk Kimliği. Akademik Orta Doğu, 8 (1),25-49.
• İsmayılov, M. (2015). Bir Tahayyül Olarak Kültürel Travma ve ‘Soykırım’ Retoriği. TESAM Akademi Dergisi, 2 (1),107-125.
• Kansu, A. F. (2020). Ben Kendim, Sen Gölgem Ötekim ve Personam. (Ed.), Deniz Ülke Arıboğan, Travmaların Gölgesinde: Politik Psikoloji içinde (351-383) İstanbul: İnkılap.
• Karalı, Z. C. (2011). Bölücü- Ayrılıkçı Terörle Mücadelede Politik Psikolojik Boyutun İncelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). T.C Genelkurmay Başkanlığı/Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, M. (2013). Platon’un Ruh Kavramı. Sosyal Bilimler Dergisi, XV, (1), 171-182, DOI NO: 10.5578/JSS.6784, s.171-182.
• Kazıcı, Z. (2020). Prof. Dr. Ziya Kazıcı: Kılıçla hutbe geleneği oranın savaşla fethedildiği anlamına geliyor. 16 Kasım 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/ayasofya-camii/prof-dr-ziya-kazici-kilicla-hutbe-gelenegi-oranin-savasla-fethedildigi-anlamina-geliyor/1921902, adresinden alındı.
• Kırık Kalp Sendromu Nedir?21 Şubat 2018, 2 Şubat 2020 tarihinde https://hthayat.haberturk.com/saglik/psikoloji/haber/1003940-kirik-kalp-sendromu-nedir, adresinden alındı.
• Kitsikopoulos, P. (2020). Yunan Halkı Ayasofya'nın Camiye Dönüştürülmesi İle İlgili Ne Düşünüyor?12 Ekim 2020 tarihinde https://tr.euronews.com/2020/07/24/yunan-halk-ayasofya-n-n-camiye-donusturulmesi-ile-ilgili-ne-dusunuyor, adresinden alındı.
• Koç, M. (2020). Şeytanlaştırma Miti ve Şeytanlaşan Düşmanlar: ABD-İRAN.(Ed.), Deniz Ülke Arıboğan Travmaların Gölgesinde: Politik Psikoloji içinde (s.85-118). İstanbul: İnkılap.
• Levine, P. A. ve Kline, M. (2014). Ey Travma Bizden Uzak Dur. Ayşegül Cebenoyan (Çev). İstanbul: Doğan Kitap.
• Maraş, A. (2014). Komplike Yas: Derleme ve Vaka Çalışması. Ayna Klinik Psikoloji Dergisi, 1 (1), 41-59.
• Megali İdea’nın Hayali: Minaresiz Ayasofya, 17 Eylül 2010, 9 Ekim 2020 tarihinde https://patriklik.blogspot.com/2010/09/yapilamayan-ayasofya-ayininin-ardindan.html, adresinden alındı.
• Newton’un Üçüncü Yasası Nedir? 10 Aralık 2020 tarihindehttps://tr.khanacademy.org/science/physics/forces-newtons-laws/newtons-laws-of-motion/a/what-is-newtons-third-law, adresinden alındı.
• Özer, B. (2020). Kitap İncelemesi: Vamık D. Volkan, Divandaki Düşmanlar: Bir Türk Psikanalistin Siyaset Psikolojisi Serüveni. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 81-84.
• Özsüer, E. (2020). Türk-Yunan İlişkilerinin Psikopolitik Perspektifi: Grup Psikolojisi Eksenli Karşılıklı Seçilmiş Zaferler ve Travmalar. (Ed.), Şenol Kantarcı. Politik Psikoloji Boyutuyla Türk Dış Politikası (1923-2000) içinde (391-426) Ankara: Nobel.
• Sayar-Avcıoğlu, S. ve Akın, O. (2017). Kolektif Bellek ve Kentsel Mekân Algısı Bağlamında (229), 423-450.
• Şensoy, B. Ö. (2009). Ateşten Gömlek: Politikayı Psikoloji ile Beraber Düşünmek. 17 Kasım 2020 tarihinde https://www.todap.org/bolum_detay.aspx?yaziId=146&bolumId=3, adresinden alındı.
• Temizkan, V. (2016). Platon’un Phaidon Diyalogunda Anamnesis Kuramı. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (21), 217-230.
• Uluslararası Krizler ve TDP, 28 Ocak 2020 tarihinde https://tdpkrizleri.org/index.php?option=com_seoglossary&view=glossaries&letter=U&catid=1&Itemid=131&lang=tr, adresinden alındı.
• Uz, F. (2014). Mekân-Politik Bir Söylem Olarak Nostalji. (Ed.), Didem Kılıçkıran. Kimlik ve Yer içinde (79-85) Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
• Volkan, V. D. - Itzkowitz, N. (2002). Türkler ve Yunanlılar: Çatışan Komşular. Banu Büyükkal (Çev). İstanbul: Bağlam Yay.
• Volkan, V. D. (2009a). Körü Körüne İnanç: Kriz ve Terör Dönemlerinde Geniş Gruplar ve Liderleri. (2. Baskı). Özgür Karaçam (Çev).İstanbul: Okyanus Yay.
• Volkan, V. D. ve Zintl, E. (2010). Gidenin Ardından. İstanbul: Oa Yay.
• Yavuz, K. E. ve Hatipoğlu, A. (2020). Geçmiş Bugün Olduğunda: Toplumsal Yas. (Ed.), Deniz Ülke Arıboğan Travmaların Gölgesinde: Politik Psikoloji içinde (s.119-148). İstanbul: İnkılap.
• Yavuz, M. (2017). İstanbul’un Fethi ve Akşemseddin, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2),185-200.
• Yılmaz, M. E. (2008). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türk-Yunan İlişkileri ve Ege Sorunu. Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), 27-44.
• Yılmaz-Odabaşı, H. (2020). Toplumsal Travma ve Posttravmatik Gelişme Perspektifinden Balkan Savaşı ve Türk Milliyetçiliğinin Kitleselleşmesi. (Ed.), Deniz Ülke Arıboğan Travmaların Gölgesinde: Politik Psikoloji içinde (s.47-77). İstanbul: İnkılap.
• Yunan’dan Minaresiz Ayasofya Resimli Para. 29 Temmuz 2020 tarihindehttps://www.habererk.com/gundem/yunandan-minaresiz-ayasofya-resimli-para-h131026.html, adresinden alındı.
• 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü (2020). Helenizm için Ayasofya. 9 Ekim 2020 tarihinde https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/teostrateji-arastirmalari-merkezi/helenizm-icin-ayasofya, adresinden alındı.