ERKEN CUMHURİYET TÜRKİYE’SİNDE İÇTİHAD DERGİSİ’NİN DİN POLİTİKASININ ŞEKİLLENİŞİNDEKİ ETKİSİ ÜZERİNE İNCELEME

Yıl 2021, , 577 - 587, 24.11.2021

Yasin Turna

https://doi.org/10.30692/sisad.945198

Öz

Osmanlı Devleti, Batı karşısında gerilemesini durdurmak için bir dizi reform hareketine girişerek, gelenekselleşmiş düşün kadrolarından çok daha farklı bir “aydınlar sınıfı”nı ortaya çıkarmıştır. Osmanlı’nın son döneminde ortaya çıkan bu aydın sınıf, Osmanlı modernleşmesinde çağdaş fikirler sunsa da uygulayabilme imkanını Cumhuriyet ile birlikte bulmuştur. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e miras kalan bu aydın sınıfın bir kısmı, Cumhuriyet rejiminin kurucuları arasında yer alarak medenileşme/batılılaşma hareketini başlatıp, toplumun din temelli cemiyet hayatını dönüştürecek laik bir devlet inşa etmeyi amaçlamışlardır. Cumhuriyet’in temel ilkelerinden birisi olan laiklik ekseninde, Cumhuriyet elitleri tarafından biçimlenen yeni hayat, merkezden çevreye doğru genişleyici bir yol izlemiştir. Bu yolda, Batılılaşma hareketinin öncü isimlerinden Doktor Abdullah Cevdet tarafından çıkarılan İçtihad Dergisi, Cumhuriyet ideolojisi ile örtüşen fikirlerini yayınlayarak, Yeni Türkiye’nin inşa sürecine olumlu kazanımlar sağlamıştır. Bu çalışmanın amacı, Garpçılar olarak da literatüre geçen İçtihad çevresinin din hususundaki görüşlerinin incelenmesi ve Garpçıların getirmeye çalıştıkları medenileşme politikalarının Kemalizm ideolojisine sirayetinin gözlemlenerek literatüre katkı sağlanmasıdır. Yöntem olarak, Abdullah Cevdet başta olmak üzere İçtihad Dergisi’nin diğer yazarları ve dönemin aydınlarının toplumsal hayat üzerindeki etkisine yönelik pozitivist fikirleri hakkında literatür çalışması yapılmıştır. Ayrıca Garpçılar tarafından arzu edilen Batılılaşma hareketlerinde, toplumu harekete geçiren en büyük dinamiklerden birisi olan “din” olgusunun hangi konumda durması gerektiğine dair İçtihad Dergisi’ndeki fikirler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İçtihad Dergisi, Abdullah Cevdet, Din, Pozitivizm, Batıcılık

An Analysing On The Impact Of Ictihad Journal On Configuration Of Religion Based Politics In The Early Times Of Turkish Repubic

Öz

Ottoman Empire embarked on a series of reform movements into effect in order to hold back its regression versus the West and brought out a whole new intelligentsia class that is much different than those traditionalised thinking/counselling classes in Ottoman Empire’s administration system. Even though this intelligentsia class, emerging in the late times of Ottoman Empire, provided contemporary ideas and opinions for the modernization of Ottoman, it could only find the opportunities to carry out its ideas and opinions with the foundation of the Republic. A part of this intelligentsia class, inherited to the Republic from Ottoman Empire, aimed to establish a secular state that transforms the society's social life style that is based on religion, by being the founders of the Republic regime and initiating movements of civilising and westernization. The new lifestyle, shaped by the Republic elitists, on the center of secularism, one of the fundamental principles of the Republic, followed a widening path that radiates. For this purpose, the Ictihad Journal, published by one of the pioneer names of Westernization movement, Dr. Abdullah Cevdet, contributed positive achievements & attainments to the establishment process of New Turkey, by publishing its ideas correspond to the Republic's ideology. The aim of this study is to examine the Ictihad Journal’s circle’s, also known as “Westerners'' within the literature, views on religious subjects, to observe the effect of Westerners’ effort for carrying out their civilising policies to Kemalism ideology and to contribute to the related literature review. As a method, a literature review about Abdullah Cevdet's, Ictihad Journal's other writers' and the era's intelligents' positivist ideas and opinions affecting the societal life is made. In addition, the views in Ictihad Journal about where the notion “religion” should stand, being one of the strongest dynamics of the society against the Westernization movements desired to be applied by the Westerners, are examined and analysed.

Anahtar Kelimeler

Ictihad Journal, Religion, Positivism, Kemalism, Westernism

Kaynakça

• Abdullah Cevdet (1328). “Kurd İle Müttefik Olmadan Evvel Arslan Olmalıyız!”, İçtihad, S: 44.
• Abdullah Cevdet (1329). “Şime-i Muhabbet: Celal Nuri Bey’in Geçen Nüshasındaki Makalesine Cevap”, İçtihad, S: 89.
• Abdullah Cevdet (1904a). “İçtihad”, İçtihad, S: 1.
• Abdullah Cevdet (1904b). “Tahkikat-i İlmiyye”, İçtihad, C.1, S.1, 1904b, S: 16.
• Abdullah Cevdet (1904c). “L’esclavage Des Musulmanes”, İçtihad, S: 1.
• Abdullah Cevdet (1908). Uyanınız Uyanınız. Mısır, S: 10.
• Abdullah Cevdet (1911). “Rahip Jean Meslier”, İçtihad, S: 127.
• Abdullah Cevdet (1912). Hadd-i Tedib: Ahmed Rıza Bey'e Açık Mektup, İstanbul : Matbaa-i İçtihad.
• Abdullah Cevdet (1913). “Kastamonu’da Kurunu Vustâ”, İçtihad, S: 58.
• Abdullah Cevdet (1914). “Şime-i Muhabbet: Celal Nuri Bey’in Geçen Nüshasındaki Makalesine Cevap”, İçtihad, S 89.
• Abdullah Cevdet (1924a).“Sebilürreşad’a Cevap”, İçtihad, S: 171.
• Abdullah Cevdet (1924b). “Siyasi İstiklalden Sonra Vicdani İstiklal”, İçtihad, S:164.
• Abdullah Cevdet (1925a). Amerika’nın Ser-Şevketi”, İçtihad, S : 193.
• Abdullah Cevdet (1925b). “Daima Daha İleri, Daima Daha Yüksek”, İçtihad, S: 188.
• Abdullah Cevdet (1926a). “Din ve Terbiye-i Vicdaniyye”, İçtihad, S : 197.
• Abdullah Cevdet (1926b). “Kanuni Medenî”, İçtihad, S: 199.
• Abdullah Cevdet (1926c). “Latin Harfleri Hakkında”, İçtihad, S : 204.
• Abdullah Cevdet (1926d). “Büyük Millet Meclisinin Açılması Münasebetiyle Gazi Paşa Hazretlerinin Nutku”, İçtihad, S: 216.
• Abdullah Cevdet (1927a). “Gayemiz ve Yeni Programımız”, İçtihad, S: 235.
• Abdullah Cevdet (1927b). “Gazi Hazretlerinin Nutku ve İsmet Paşa’nın Beyanatı”, İçtihad, S: 239.
• Abdullah Cevdet (1932). “İşimiz Bitmemiştir”, İçtihad, S: 351.
• Akgün, Mehmet (1998). Materyalizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Etkileri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arıkan, Zeki (1983). Abdullah Cevdet ve Dönemi. Tarih İncelemeleri Dergisi, 1 (1), 219-226.
• Bardakçı, Murat (2005). “Abdullah Cevdet’in Kitaplarını Mahkeme Kararıyla Köprü’den Denize Atmıştık”, Hürriyet, 1 Ağustos 2005.
• Bolay, S. H. (2008). Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Celal Nuri (1913) .Şîme-i Husûmet, İçtihad, S: 89.
• Celal Nuri (1997). Kutup Muhasebeleri, Çev. İbrahim Demirci, İstanbul: Mavi Yayıncılık.
• Frank W. Creel (1980). "Abdullah Cevdet: A Father Of Kemalism" Journal Of Turkish Studies, I, 9-26.
• Günyol, Vedat (1979). “Büyük İnsancı Abdullah Cevdet”, Türk Dili, 328, 10-13, 1979.
• Hanioğlu, Şükrü (1981). Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet Ve Dönemi, İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• İnalcık, Halil (2009). Doğu Batı Makaleler I, 4.Baskı, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kahraman, H. Bülent (2010). Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-1, 2.Baskı, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Kılıçzâde Hakkı (2008). Pek Uyanık Bir Uyku. Mustafa Gündzüz (Haz.) içinde, İçtihad’ın İçtihadı, s. 221-233, Ankara: Lotus Yayınları.
• Mardin, Şerif (2003). “Türk Siyasasını Anlayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri.” M. Türköne ve T. Önder (Der.) içinde, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1) İçinde 11. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Şerif (2011). Türkiye, İslam ve Sekülarizm, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Meriç, Cemil (1999). Jurnal 2.Cilt 1966-1983, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meslier, J. (1924). Rahip Meyle’nin Vasiyetnamesi Hakkında. Çev. Abdullah Cevdet, İstanbul: Cemiyet Kütüphanesi.
• Meslier, J. (1929). Aklı Selim. Çev. Abdullah Cevdet, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Nazım H. Polat (2012). "İçtihad", Tdv İslâm Ansiklopedisi, C. 21, İstanbul: TDV Yayınları.
• Shils, Edward (2008). Merkez ve Çevre. Çev. Y. Z. Çelikkaya, Türkiye Günlüğü, 70: 86-96.
• Süleyman Nazif (2008). El-Cezire Mektupları: Husumet mi Muhabbet mi ? Mustafa Gündzüz (Haz.) içinde, İçtihad’ın İçtihadı, s. 198-202, Ankara: Lotus Yayınları.
• Temo İ. (2000). İbrahim Temo’nun İttihat ve Terakki Anıları. 2. Baskı İstanbul: Arba Yayınları.
• Uçar, Ramazan (2011). Abdullah Cevdet’in Batı Medeniyeti ve Batılılaşma Anlayışı, Toplum Bilimleri Dergisi, Temmuz-Aralık, 1-7.
• Zürcher, E. Jan (2004). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 17.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.