CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA ADANA’DAKİ İNGİLİZ İSTİHBARAT YUVASI: GİLODO NEBATİ YAĞ VE SABUN FABRİKASI

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 269 - 297, 18.07.2020

Servet Avşar

https://doi.org/10.30692/sisad.741470

Öz

Öz:
Rusya’dan Wrangel Ordusu ile gelen ve bu orduda subay olan S.Rafael Gilodo, Mütareke sırasında İstanbul’da İngiliz istihbaratının Beyoğlu ve Kadıköy kısımlarını idare eden Rus Yahudilerindendir. 1924 yılında kardeşi ile birlikte İstanbul’dan Adana’ya gelerek bir süre pamuk ticareti yapmıştır. Adana’ya gelişinden bir yıl sonra İngiltere’den getirdiği makinelerle kendi ismini taşıyan fabrikasını kurmuştur. Fabrika kendi ismini taşımakla birlikte, sermayesi ve idaresi tamamıyla İngilizlerin kontrolündedir. Elindeki maddi imkânlarla ve bazı memurların da desteği ile kısa sürede büyüyen bu fabrika, kuşkulu yabancılarla temasta olan bir yabancı istihbarat yuvası hâline gelmiştir.
Fabrika; Adana’da İngilizlerin istihbarat yuvası olduğu, askerî, siyasî ve iktisadi casuslukla meşgul olduğu ihbarı ile emniyet tarafından denetim ve gözetim altına alınmıştır. Fabrikada çalışan tüm üst düzey idareci ve çalışanların, bütün hareket ve faaliyetlerinin takibi yapılmıştır.
Bu kapsamda; fabrika dışındaki seyahat ve temasları kontrol altında tutularak casusluklarını ispatlayabilecek tüm şüphe çeken davranış ve vaziyetleri rapor hâline getirilerek Dahiliye Vekâletine bildirilmiştir. Adana’da pamukçuluğu öldürmeyi hedefleyen çalışmaların yanı sıra Yahudi işleri ile alakadar oldukları, Filistin’e gidecek Alman Yahudilerine her hususta yardımcı oldukları tespit edilmiştir.
İşte bu çalışmada; Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivinde 11312-36numaralı dosyada kayıtlı bulunan belgeler ve takip raporları değerlendirilecektir.
Abstract:
S. Rafael Gilado, who came from Russia with the Wrangel Army and was the Officer in this Army, is one of the Russian Jews who administered the Beyoğlu and Kadiköy sections of British Intelligence in Istanbul during the Armistice. In 1924, he came to Adana from Istanbul with his brother and traded for a while. A year after his arrival in Adana, he established his own factory (by his name) with the machines he brought from England. Besides the factory carries his own name, its fund and administration are completely under the control of the British. This factory, which has grown in a short time with the financial possibilities, it has and the support of some officers has become a foreign intelligence center that is in contact with suspicious foreigners.
The factory was taken under control and surveillance by the police with the notice of the British were an intelligence center in Adana and were engaged in military, political and economic espionage. All movements and activities of all senior administrators and employees working at the factory were followed. Within this scope; By keeping the travel and contacts outside the factory under control, all suspicious behaviors and situations that could prove their spying were reported and informed to the ministry of interior In addition to its efforts aimed at killing cotton in Adana, it has been determined that they are interested in Jewish affairs and they help German Jews who will go to Palestine in every respect.
Here in this study; Documents and follow-up reports recorded in the file number 11312-36 in the Archives of the Police headquarters will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Adana, S.Rafael Gilodo, İstihbarat,

Kaynakça

• Kaynakça Arşivler Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM)Arşivi EGM Arşivi, 11312-36Numaralı Dosya. Kitap ve Makaleler Acar, K.(2016). “Rusça Kaynaklarda Gelibolu ve Beyaz Ruslar”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, sayı:20, s.s.1-33. Ağanoğlu, H.Y.(2017).Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi: Göç, İz Yayınları, İstanbul. Bakar, B. (2012).Esir Şehrin Misafirleri: Beyaz Ruslar, Tarihçi Kitabevi, İstanbul. Baran, T.A. (2006).“Mütareke Döneminde İstanbul’daki Rus Mültecilerin Yaşamı”,Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı: 64-65-66, (Mart-Temmuz-Kasım 2006),s.s.119-140. Bulut, S.(2013). “İşgal İstanbul’unda Bolşevik Faaliyetler: İtilaf Devletleri’nin Bolşevizm Endişesi ve Uyguladıkları Politikalar”, Tarihin Peşinde, Uluslar arası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, sayı:9, s.s.207-233. Hür, A. (2017).Milli Mücadele’de Kahramanlar, Hainler, Puslu Yayıncılık, İstanbul. İyiat, B.(2019).20.Yüzyıl Başında İngiltere’nin Orta Doğu’daki İstihbarat Faaliyetleri, İngiliz Ajanlar, Kripto Yayıncılık, Ankara. Süer, Aydın (1997). “Gelibolu’da Ruslar”. Belleten, sayı: 199, Ankara, s.s.314-354. Şahin, E.(2004).Türk Polis Teşkilatının Şanlı Geçmişinde ve Cumhuriyete Giden Yolda İz Bırakan Polisler, EGM Yayın No: 371, Ankara. Kaplan, K.A.(2019). “Rusça ve Türkçe Kaynakların Işığında Beyaz Rus Mültecilerinin Anadolu’daki Yaşamları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXIV / 1, s.s. 1-22. Karadoğan, Umut C. (2011).“İşgal Döneminde İstanbul ve Gelibolu’da Bolşevik Aleyhtarı Wrangel Ordusu,” Bilig, sayı: 57, s.s. 135-157. Şahiner, K.(2001).Wrangel Ordusu’nun İstanbul’a Gelişi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Şahiner, K.(2003). “Bolşevik İhtilâlinden Sonra Türkiye’ye Gelen Wrangel Ordusu ve Faaliyetleri”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, sayı: 1,Ankara, s.s.135-159. Tezel, Y. S.(2002).Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950),Tarih ve Yurt Vakfı Yayınları, İstanbul. Yeldan, E. (2008). Türkiye’nin Ekonomi-Politiği,1923-2007, Editörler: Dikkaya, Mehmet- Özyakışır, Deniz-Üzümcü, Ahmet, Orion Kitabevi, Ankara. Yücel, H.(2017).Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluşu ve Gelişimi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Anakara. Yüceer, S.(1998). “Vrangel Ordusu’nun İstanbul’daki Faaliyetleri,” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt: 6,sayı: 21, s.s. 107-117. İnternet Siteleri http://www.adana.gov.tr https://www.5ocakgazetesi.com/yazi/adana-valileri https://tr.wikipedia.org/wiki/Vehbi_Demirel