SİVEREK MEZAR TAŞLARI

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 651 - 683, 24.11.2021

Razan Aykaç Erdal Elmas

https://doi.org/10.30692/sisad.1003120

Öz

Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde kalan Siverek, Fırat ve Dicle nehirleri arasında, dünyanın en eski yerleşim yeri Mezopotamya coğrafyasındadır. Hz. Ömer zamanında İslam topraklarına katılan kent o zamandan günümüze kadarki süreçte bölgeye hâkim olan devletlere ait pek çok eseri topraklarında barındırmaktadır. Bu eserler arasında tarihi vesika niteliğinde olan mezar taşları ve damgalar bulunmaktadır ve bunlar Türk Sanatında oldukça önemli bir yere sahiptir.
Mezar taşları; çeşitli form, üzerindeki motif ve yerel özellikleriyle dönemin üslup anlayışını yansıtmaktadır. Günümüzün logosu konumundaki damgalar; Türk kültüründe İlk Çağlardan itibaren gerek mezar taşları gerekse mimari yapılar ile süs eşyaları, kap-kacak, mühür, nazarlık, silah, zırh, giyim-kuşam, halı, kilim gibi taşınır kültür varlıkları; taş, kaya, ağaç ve hayvanlar üzerinde simgesel işaret olarak kullanılmıştır.
Bu çalışmada; İslami dönem kapsamında 2021 yılında yaptığımız yüzey araştırmasında mezarlık, cami, türbe ve civardaki köyler dahil olmak üzere Siverek ve köylerinde incelen mezar taşlarından özellikli olanlar ve bu mezar taşları üzerinde bulunan damgalar ele alınmıştır.
Bu kapsamda; Çermik Yolu Üzerindeki Mezarlık, Asri Mezarlık, Abdal Ağa ve Gülabi Bey Camii Hazireleri, Gaziköy, Karpuzcu, Karabahçe, Turna, Keş Köyü mezarlıklarında bulunan mezar taşları form, tipoloji, dönem, malzeme, teknik, süsleme, dil, damga ve yazı çeşidi açısından incelenmiştir. Ayrıca bölgedeki ve bölge dışındaki benzerleriyle karşılaştırılarak Türk mezar taşı içerisindeki yeri, damgaların sembolik anlam ve değerleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mezar Taşı, Damga, Kitabe, Aşiret, Siverek, Osmanlı

Tombstones of Siverek

Öz

Siverek, which is within the borders of the Southeastern Anatolia Region, is located between the Euphrates and Tigris rivers in Mesopotamia, the oldest settlement in the world. The city, which joined the Islamic lands in the time of Umar I, the second caliph, has many artifacts belonging to the states that dominated the region from that time to the present day. Among these artifacts are tombstones and stamps, which are historical documents, and they occupy an important place in Turkish Art.
Tombstones reflect the style of the period with their various forms, motifs, and local features. Stamps that stood for the modern logos were used as a symbolic sign on tombstones, architectural structures, and ornaments as well as stones, rocks, trees, animals, and portable cultural assets such as pots, pans, seals, amulets, weapons, armors, clothes, carpets, and rugs in Turkish culture since the First Ages.
In this study, the featured tombstones and stamps on them are discussed, among examined in surface explorations on the cemeteries, mosques, and tombs in Siverek and nearby villages carried out in 2021 within the scope of the Islamic period explorations.
In this context, the tombstones found in the cemetery on Çermik road, in Asri Cemetery, Abdal Ağa and Gülabi Bey Mosque cemeteries, and village cemeteries of Gaziköy, Karpuzcu, Karabahçe, Turna, and Keş were examined in terms of form, typology, period, material, technique, ornament, language, stamp, and font type. Furthermore, their place in the Turkish tombstones, and the symbolic meaning and value of the stamps were determined by comparing them with similar ones in and outside the region.

Anahtar Kelimeler

Gravestone, Brand, Epitaph, Tribe, Siverek, Ottoman

Kaynakça

• Boran, A. (2018). Halep Mevlevihane Haziresindeki Mezar Taşları. 1. Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi Bildiriler Kitabı, (I), 124-149.
• Güler, G. - Güler M. (2017). Urfa Hekimde Dede Camii Haziresindeki Mezar Taşları”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 497-515.
• Karakaş M. (2012). Şanlıurfa Mezar Taşları. Konya: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.