BÜYÜK TAARRUZ ÖNCESİNDE YUNANİSTAN’IN ANADOLU’DATUTUNMA ÇABALARI: İSTANBUL’UN İŞGALİ PROJESİ VE ANADOLU’DA MUHTARİYET İLANLARI

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 100. YILINDA BÜYÜK TAARRUZ ÖZEL SAYISI, 61 - 82, 30.08.2022

Gül Çakır

https://doi.org/10.30692/sisad.1137775

Öz

Türk Ordusu 1922 yılına değin Türk Kurtuluş Savaşı’nın Batı Cephesinde Yunanlılara karşı büyük bir zafer kazanmıştı. Büyük Taarruz öncesinde Anadolu’daki Yunan ordusu Türklerin bir saldırı yapamayacağını düşünmüş, Eskişehir’deki birliklerinin bir kısmını Çatalca’ya göndermişti. Savaşacak gücü kalmayan ve bir an önce barışın yapılmasını umut eden Yunanlılar, Müttefik Devletlere baskı yapmak, Türklere son darbeyi vurmak için İstanbul’u işgal etme projelerini devreye soktular. Yunanlılar 29 Temmuz 1922’de Müttefiklere bu konudaki niyetlerini belli ettiler. Yunanlıların İstanbul’u işgal projesi Müttefikler, Ankara Hükümeti ve Osmanlı makamları tarafından kabul görmedi. Bu projenin gündeme gelmesi Müttefikler ile Yunanlıların arasını iyice açtı. Yunanlıların bu proje için Anadolu’daki askerlerini Çatalca’ya yığması da ileride Türk ordusunun başlatacağı Büyük Taarruz’da işini kolaylaştırdı. Büyük Taarruz’da kazanılan Türk başarısı ile Yunanlıların bu projesine son verildi. Anadolu’da tutunamayacaklarını anlayan Yunanlıların ikinci projesi ise Anadolu’da muhtar yönetimler kurmaktı. 30 Temmuz 1922’de İzmir’de Yunan hükümetinin koruyuculuğu altında muhtar yönetim ilan edildi. Devamında Balıkesir, Bursa’da da muhtar yönetimler kuruldu. Yunanlılar, bu projeyi Anadolu’da barışı korumak adına yaptıklarını söylerken dış dünya bunu farklı şekilde algıladı. Yunanlıların, Anadolu halkını askere alacağı, kendi maliyelerini düzeltmek için bölge halkından vergi alınacağı gibi algılamalar söz konusu oldu. Bu yönetimler hiçbir otorite tarafından kabul görmedi. Müttefiklerin itirazları ile karşılaşan Yunanlılar bu projelerinden de çekilmek zorunda kaldılar. Büyük Taaruz’un başlaması ve başarıya ulaşması ile birlikte Yunanlıların Anadolu’da tutunmak için yaptıkları plan da kesin olarak son buldu.
Çalışmanın kaynağında 1922 yılında yayımlanan gazeteler, Türk ve İngiliz parlamentosundaki görüşmeler, konu hakkında alanında uzmanların yazmış olduğu yayınlar kullanılmıştır. Çalışmanın amacı Yunanlıların Anadolu’da kalabilmek için geliştirdiği iki planın uygulanma şekli ve uluslararası kamuoyu tarafından nasıl karşılandığına ışık tutmaktır. Çalışma aynı zamanda Büyük Taarruz öncesinde Yunan tarafının askeri, mali ve manevi gücünün ne durumda olduğunu görmek için fayda sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Büyük Taarruz, İstanbul’un İşgal Projesi, İzmir, Yunanistan, Türkiye, Muhtariyet

Greece's Efforts to Maıntaınıng in Anatolıa Before The Great Attack: The Invasıon of Istanbul Project and Announcements of Authorıty in Anatolıa

Öz

Until 1922 the Turkish Army won a great victory against the Greeks on the Western Front of the Turkish War of Independence. Before the Great Offensive the Greek Army in Anatolia thought that Turks could not make an attack and sent some of its troops in Eskişehir to Çatalca. Having no strength to fight and hoping for peace as soon as possible, the Greeks put into action plans to occupy Istanbul in order to put pressure on the Allied Powers and to deal a final fight to the Turks. The Greeks made their intentions known to the Allies on July 29, 1922. The Greeks' project was not accepted by the Allies, the Ankara Government and the Ottoman authorities. The fact that this project came to the agenda caused a great tension between the Allies and the Greeks. Greeks gathered their soldiers from Anatolia to Çatalca for this project and this made it easier to launch the Great Offensive in the future. With the Turkish success in the Great Offensive this project was ended. The second project of the Greeks, who realized that they could not hold on in Anatolia, was to establish autonomous administrations. On 30 July 1922, under the protection of the Greek government, an autonomous government was declared in Izmir. Afterwards, autonomous administrations were established in Balıkesir and Bursa. While the Greeks suggest that the project preserves peace in Anatolia, the world perceived it differently. There were perceptions that the Greeks would enlist the Anatolian people and taxes would be taken from the people of the region in order to improve their own finances. These administrations were not accepted by any authority. Faced with the objections of the Allies, Greeks had to withdraw from these projects as well. With the start and success of the Great Offensive, the plan of Greeks to maintain in Anatolia came to an end.
In the source of this study, newspapers published in 1922, talks in the Turkish and British parliaments, and the publications written by experts in the field were used. The aim of the study is to shed light on how the two plans developed by the Greeks to stay in Anatolia were implemented and how they were received by the international public. The study will also be useful to see how was the military, financial and moral strength of the Greek side before the Great Offensive.

Anahtar Kelimeler

Great Offensive, Istanbul occupation project, Autonomy, İzmir, Greece, Turkey

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• TBMM ZC, 4 Nisan 1338, D.I, C.18, 20. İçtima.
• TBMM ZC, 18 Nisan 1338, D.I, C.19, Otuzuncu İnikat.
• TBMM ZC, 22 Nisan 1338, D.I, C.19, Otuz ikinci İçtima.
• Akşin, S. (2009). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Atatürk’ün Jeopolitik ve Stratejik Görüşleri (1981). İstanbul: Harp Akademileri Komutanlığı Yayınları.
• Atay, F. R. (1965). Atatürk’ün Hatıraları 1914-1919. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Aybars, E. (2000). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. İzmir: Ercan Kitabevi.
• Bozkurt, A. (2010). “Yunanistan’ın İstanbul’u İşgal Planı (1922)”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 18, 138-140.
• Çakır, G. (2021). “İngiliz Basınında Sakarya Savaşı”, 100. Yılında Sakarya Meydan Muharebesi. Ed. Çiğdem Kılıçoğlu Cihangir, Kadri Unat, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk
• İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, 247-281.
• Çapa, M. (2017). “Lozan Antlaşması’ndan Sonra (1923-1923), İmroz(Gökçeada) ve Bozcaada’da Türk Egemenliğinin Yeniden Kurulması: Adalar Hakkında Bir Rapor”, Karadeniz İncelemeleri, 22, 91-108.
• Çetin, S. (2019): “Mondros Mütarekesi:Atatürk’ün Mütareke Şartları Karşısında Askeri Stratejisi”, Mondros Mütârekesi’nin 100. Yılı: I. Dünya Savaşı’nın Sonu Mütârekeler ve
• Barış Antlaşmaları Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı. C.I, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Erdem, N. (2014). “Yunan Kaynaklarına Göre 1922 Yılında Batı Anadolu’da Otonom Devlet Kurmaya Yönelik Faaliyetler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 14 (29), 129.
• Erdem, N. (2010). Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı (1919-1923). İstanbul: Derlem Yayınları.
• Erikan, C. (2008). Kurtuluş Savaşı Tarihi. Yay. Haz. Rıdvan Akın. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ertan, T. F., Aysal N., Bakacak A., Dinçer H., Unat K. (2011). Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. Ed. Temuçin Faik Ertan. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gazi Mustafa Kemal Atatürk (2020). Gençler İçin Fotoğraflarla Nutuk. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye 1922 (2011). Der. Ali Satan. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Kili, S.(2008). Türk Devrim Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Macar, E. (2014). “İmroz ve Bozcaada’nın Türkiye’ye Bırakılması ve 1928 Tarihli Bir Rapor”, Suriçi’nde Bir Yaşam- Toktamış Ateş’e Armağan. Der.Fahri Aral. İstanbul: İstanbul Bilgi Ünv. Yayınları.
• Özalp, K. (2020). Millî Mücadele 1919-1922, C.I-II. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özlü, H. (2012). “Arşiv Belgeleri Işığında Balkan Savaşları’nda Ege Adaları’nın İşgali Süreci”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 12(15), 9-32.
• Sarısaman, S.(2008). “Büyük Taarruz’un Türk Basınındaki Yansımaları”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(Büyük Taarruz Özel Sayısı), 10(2), 32.
• Şimşir, B. (1989). İngiliz Belgeleri ile Sakarya’dan İzmir’e 1921-1922. Ankara: Bilgi Yayınevi,
• Tukin, C. (1996), “Girit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 14, İstanbul:TDV Yayınları, 1996, 85-93.
• Uçarol, R. (2000). Siyasi Tarih. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Üçüncü, U. (2016). “İzmir’de Kurulmuş Sözde Muhtar İdare”, Türk Yurdu. 348, 48-53.
• Yellice, G.(2016). “Birinci Dünya Savaşı ve Yunanistan: Çanakkale’den Milli Bölünme”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16(32), 205-242.
• Yellice, G. (2018). “İzmir’de Megali İdea’nın Son Günleri: 30 Ağustos 1922’den 15 Eylül 1922’ye Yunan Basınında , “Küçük Asya Felaketi””, The Journal of Academic Social , Science Studies-Jass, 70, 504-506.
• https://hansard.parliament.uk/Commons/1922-08-04/debates/e8c2fe25-f736-4f36-bd19-4375874f4b5b/NearEast Erişim 15.06.2022.
• https://hansard.parliament.uk/Commons/1922-08-03/debates/612cb6a7-80e1-4aa9-840f-f65c62082e73/GreeceAndTurkey Erişim 15.05.2022.