The Tokat’s Christian People According to the Travelogue of Patriarch of Antioch Macarius III. (1659)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 583 - 601, 30.11.2023

Yasin Taşkın

https://doi.org/10.30692/sisad.1292100

Öz

Thanks to its location, Tokat has been an important transit route preferred by travelers. Many travelers, from east and west, visited the city from time to time and got impressions on the current situation of the city. For this reason, travellers were an important source in order to observe the change and transformations of Tokat over the centuries. Macarius Ibn-i Al-Zâim, who took charge of the Antakya Greek Orthodox Church in 1647, visited to Tokat on his return from his voyage to Russia in 1652 and made remarkable observations about the state of the city. During this visit, Macarius made contact with the Christian peoples of the city and recorded his impressions about them. In this respect, Traveler of Macarius is an important source for understanding the socio-cultural and belief worlds of the Christians living in Tokat in the 17th century. In this study, the situation of Tokat and the Chistian population lived there in the middle of the 17th century has been examined based on the notes of Patriarch of Antioch Macarius III. while he lived there. The information given by other travelers about the city, who were the contemporary of Macarius, was also taken into consideration and compared with the travelogue in question. In addition, information about the Christian population in the villages within the administrative structure of Tokat is also included. The missing parts of the history of city of Tokat have been tried to be found with this study.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Tocat, Macarius, Travelogue, 17. Century

ANTAKYA PATRİĞİ III. MACARIUS SEYAHATNAMESİ’NE GÖRE TOKAT’IN HRİSTİYAN AHALİSİ (1659)

Öz

Tokat, bulunduğu konum itibariyle seyyahların tercih ettiği önemli bir geçiş güzergâhı olmuştur. Hem doğulu hem de batılı birçok seyyah dönem dönem kente uğramış ve kentin mevcut durumu hakkında izlenimler edinmişlerdir. Bu yüzden Tokat’ın yüzyıllar içerisindeki değişimi ve dönüşümünü anlamak adına seyahatnameler önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. 1647’de Antakya Rum Ortodoks Kilisesi’nin başına geçen Macarius İbn-i ez-Zâim, 1652 yılında çıktığı Rusya seyahatinden dönüşünde Tokat’a uğramış ve kentin durumu hakkında kayda değer tespitlerde bulunmuştur. Macarius bu ziyaretinde kentin Hristiyan unsurlarıyla temas kurmuş ve onlar hakkındaki izlenimlerini kayda geçirmiştir. Bu bakımdan Macarius Seyahatnamesi, Tokat’ta yaşayan Hristiyanların 17. yüzyıldaki sosyo-kültürel durumlarını ve inanç dünyalarını anlamak adına önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. Bu çalışmada Antakya Patriği III. Macarius’un Tokat’ta bulunduğu esnada tutmuş olduğu notları üzerinden Tokat’ın 17. yüzyılın ortalarındaki durumu ve Hristiyan nüfusu hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur. Macarius’un çağdaşı olan diğer gezginlerin kent hakkında vermiş oldukları bilgiler de ele alınarak söz konusu seyahatname ile mukayese edilmiştir. Ayrıca Tokat’ın idari yapısı içerisinde yer alan köylerdeki Hristiyan nüfus ile alakalı da bilgilere yer verilmiştir. Böylece Tokat’ın kent tarihinin eksik parçalarının tamamlanmasına mütevazı bir katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tokat, Macarius, Seyahatname, 17. Yüzyıl

Kaynakça

• 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri: 937/1530. (1997). 2. Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• AÇIKEL, A. (1999). Changes In Settlement Patterns, Population And Society In North Central Anatolia: A Case Study of The District (Kaza) of Tokat (1574-1643). Manchester: University of Manchester Department Of Middle Eastern Studies PHD Thesis.
• AÇIKEL, A. (2012). Tokat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. C. 41. s. 219-223.
• AKTÜRE, S. (1975). 17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 1(1). s. 101-128.
• AL-BASHA, Q. (1913). Nukhba Min Safrat Albaṭriyark Makariyus Al-Ḥalabi Bi-Qalam Waladihi Al-Shammas Bulus, Lebanon: Maṭba’at al-Qiddıs Bulus.
• ALEPPO, P. (1833). The Travels of Macarius Patriarch of Antioch. (İng. Çev. Francis C. Belfour). 1. London: Printed For The Oriental Translation Fund of Great-Britain And Ireland.
• ALEPPO, P. (1836). The Travels of Macarius Patriarch of Antioch. (İng. Çev. Francis C. Belfour). 2. London: Printed For The Oriental Translation Fund of Great-Britain And Ireland.
• Anadolu, Karaman, Rum, Diyarbakır, Arap ve Zülkadriye Eyaletleri: 1530-1556. (2013). Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• ANDREASYAN, H. D. (1964). Polonyalı Simeon’un Seyahatnâmesi 1608-1619. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ARSLANYAN, A. (2017). Adım Agop Memleketim Tokat. İstanbul: Aras Yayıncılık.
• BARKAN, Ö. L. (1970). Research on the Ottoman Fiscal Surveys. (Ed. M. A. Cook). Routledge: Studies In The Economic History of The Middle Easts. s. 163-171.
• BEŞİRLİ, M. (Nisan 2005). Tokat Voyvodalığı (1774-1842). Belleten Dergisi. 69(254). s. 161-216.
• BOA., AE.SMST.III. 268-21416, 51-3699.
• BOA., MAD.d. 1293, 15615, 4786.
• BOA., ML.VRD.TMT.d, 14748.
• BOA., NFS.d. 2285, 2371, 2374, 2395, 2452, 2453.
• BOA., TT.d. 2, 19, 79, 772.
• BURAIK, M. (1903). Al- Ḥaqaʼiq Al-Wafiya Fi Tariḫ Baṭarikat Al-Kanisa Al-Anṭakiya Al-Urtuduksiya. Cairo.
• BUSH, R. & Wheeler R. (1885). The Life and Times Chrysostom, The Religious Tract Society. London: The Religious Tract Society.
• BÜLBÜL, İ. (2018). Halepli Paul’un Seyahatnamesine Göre Sibirya. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/International Journal of Historical Researches. 3. s. 63-76.
• CUMONT, F. ve Cumont E. (1906). Studia Pontica II: Voyage D’Exploration Archeologique Dans Le Font Et La Petite Armenie. Bruxelles: H. Lamertin.
• ÇORUH, H. (2020). Antakya Ortodoks Kilisesi’nde Patriklik Mücadelesi (1899’a kadar). (Ed. Sema Aktaş Sarı, Erim Vatansever, Mehmet Kerim). İçinde, Dördüncü Uluslararası Doğu Avrupa Çalışmaları Kongresi Bildiri Kitabı. Eskişehir. s. 341-384.
• DIMITRIEVSKI, A. (1904). Priezd v Astrakhan Vostochnykh Patriarkhov Paisiya Alexandrivskavo i Makariya Antiokhiiskavo i Svyazannoe S’nim Uncrezhdenie Zdes Mitropolii. Trudy Kievskoi Dukhovnoi Akademii. 3. s. 354-357.
• EKİN, Ü. (2009). Bir Sakk Mecmuasına Göre 17. Yüzyılda Tokat. Karadeniz Araştırmaları. (20). s. 59-71.
• FEODOROV, I. (2004). Ottoman Authority In The Romanian Principalities As Witnessed By A Christian Arab Traveller of The 17th Century: Paul of Alepo. 22nd Congress of l’Union Européennedes Arabisants Et Islamisant, Cracow. s. 295-309.
• GÜRBÜZ, A. (2012). 16-17. Yüzyıllarda Tokat Kalesi. İçinde, Tokat Sempozyumu Bildiriler. C. 1. (1-3 Kasım 2012). s. 141-150.
• HARMAN, Ö. F. (2002). Konsil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 26. s. 175-178.
• Hasan Erdem Arşivi.
• İLGÜREL, M. (1988). Abaza Hasan. İçinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 1. s. 10-11.
• İPŞİRLİ, M. (1986). XVII. Asır Ortalarında Tokat Şehri. İçinde, Türk Kültüründe ve Tarihinde Tokat Sempozyumu Bildiri Kitabı. s. 57-70. Tokat: Tokat Valiliği Şeyhülislam İbni Kemal Araştırma Merkezi. (2-6 Temmuz 1986).
• LE QUIEN, M. (1740). Oriens Christianus. Paris: Ex Typographia Regia.
• MA’LUF, İ. (1912). Al-Batriyark Makariyüs Ibn Al-Za’im, Batriyark Antakiya Wasatir Al-Mashriq. Al-Ni’ma. 4. s. 119-134.
• Mehmet Ali Cinlioğlu Arşivi.
• NATANYAN, B. (2008). Sivas 1877. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• ÖZVAR, E. (1998). XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Hazine Defterdarlığından Tokat Voyvodalığına Geçiş. (Basılmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• RAHEB, A. (1981). Conception of The Union In The Orthodox Patriarchate of Antioch (1622-1672). Beirut.
• RIDDING, L. L. (1971). The Travels of Macarius (1652-1660). Newyork: Ayer Co Pub.
• SÂMİ, Ş. (2015). Kamûs-ı Türki. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Simeon Tjigtemoglou Fotoğraf Arşivi.
• SMITH, E. ve Dwight, H. G. O. (1834). Missionary Researches Armenia: Including A Journey Through Asia Minor And Into Georgia And Persia With A Visit to The Nestorian And Chaldean Christians of Oormiah And Salmas. London: George Wightman, Paternoster Row.
• ŞAHİN, M ve TÜRKER, Ş. (2018). 17-19. Yüzyıllarda Tokat’ın Sosyo-Ekonomik Yapısı. Türk İdare Dergisi. 1. s. 297-318.
• TAŞER, S. (2012). Sivas’ta Gayrimüslim Okullar Hakkında Tutulan Rapor (1914). A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 48. s. 408-424.
• TAVERNIER, J. - B. (2006). Tavernier Seyahatnamesi. (Çev: Teoman Tunçdoğan). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• TOURNEFORT, J. P. (2005). Tournefort Seyahatnamesi. (Çev. Teoman Tunçdoğan, Ali Berktay). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• UJAIMI, Y. (1900). Kitab Al-Tawarikh Al-Milliyya Fi Sharh Ahwal Al-Batrakiyya Al-Antakiyya. Beirut.
• WALBINER, C. (1994). Die Mitteilungen Des Griechisch-Orthodexen Patriachen Makarius Ibn az-Za’im Von Antiochia (1647-1672). (Basılmamış Doktora Tezi). Leipzig: Uber Georgien Nach Dem Arabischen Aotograph Von St. Petersburg.
• WALBINER, C. (2000). Biographıes of Prominent Clerics As A Possible Approach to The History of The Christian Arabs In The First Centuries of Ottoman Rule: The Case of Macarius Ibn Al-Za’im. Chronos. 3. s. 35-60.
• ZHORDANIA, T. (1897). Khronikebi (1213-1700). Tiflis.