Bozkır (Konya) and Its Environments in Travel Books and Historical Geography Works (19th century)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 603 - 634, 30.11.2023

Ali Tekin

https://doi.org/10.30692/sisad.1315114

Öz

Anatolia has been called “Asia Minor” by European travelers in the 19th century and has always been a favorite research region. Accordingly, it is understood that travelers have traveled to identify the historical-geographical characteristics of Anatolia, to discover ancient cities, and to identify the botanical diversity. One of the places visited by travelers is Bozkır and its environments. In the study, parts of the works in the genre of travel book, history and geography related to Bozkır and its environments are addressed. Among these are the works of Strabon, Ammianus Marcellinus, Stephanos Byzantinos, Şikârî, Kâtip Çelebi, William J. Hamilton, Charles Texier, John Davis, John R. S. Sterrett, Yağlıkçızâde Ahmed Rifat, Şemseddin Sami, William M. Ramsay and Ali Cevad.
One of Konya’s 31 districts. Bozkır, is situated on the edge of the Çarşamba Stream, just north of the point where the Central Taurus Mountains begin to diverge from the Western Taurus. It is understood that the area was ruled by the Luwian, Hittite, Phrygian, Lydian, Persian, Roman, Byzantine, Seljuk, Karamanids, and Ottoman civilizations respectively. The Ancient City of Isaura (Zengibar Castle) is one of the topics that gained more importance. Isaura (Zengibar Castle) has a geopolitical location controlling the Göksu valley in the south, Çarşamba valley in the west and the Bozkır-Konya highway in the north. The excursions to the Ancient City of Isaura were reportedly made through Karaman and Güneysınır, according to travelogues from the 19th century. The topography, architectural pieces and inscriptions of the ancient city are addressed in these narratives. As for Sırıstat, the Çarşamba Stream, its bridge and the operated mine were emphasized. Muslim geographers from the 19th century recorded details about the Bozkır’s landform, population, agricultural output, and number of religious and social institutions in their writings.

Anahtar Kelimeler

Bozkır, Sırıstat, Isaura, Travel Book, Historical Geography

SEYAHATNAMELER VE TARİHİ COĞRAFYA ESERLERİNDE BOZKIR (KONYA) VE ÇEVRESİ (19. YÜZYIL)

Öz

Anadolu, özellikle Avrupalı gezginler tarafından 19. yüzyılda, “Küçük Asya” olarak isimlendirilmiş ve her daim gözde araştırma bölgesi olmuştur. Bu doğrultuda seyyahların Anadolu’nun tarihi-coğrafi özelliklerini belirlemek, antik kentleri keşfetmek ve botanik çeşitliliği belirlemek için seyahat ettiği anlaşılmaktadır. Seyyahlar tarafından gezilen yerlerden birisi de Bozkır ve çevresidir. Çalışmada seyahatname, tarih ve coğrafya türündeki eserlerin Bozkır ve çevresiyle ilgili bölümleri ele alınmıştır. Bunlar arasında Strabon, Ammianus Marcellinus, Stephanos Byzantinos, Şikârî, Kâtip Çelebi, William J. Hamilton, Charles Texier, John Davis, John R. S. Sterrett, Yağlıkçızâde Ahmed Rifat, Şemseddin Sami, William M. Ramsay ve Ali Cevad’ın eserleri yer almaktadır.
Konya’nın otuz bir ilçesinden biri olan Bozkır, Orta Torosların Batı Toroslardan ayrıldığı başlangıç noktasının kuzey eteğinde Çarşamba Suyu kenarında yer almaktadır. Bölgenin sırasıyla Luvi, Hitit, Frig, Lidya, Pers, Roma, Bizans, Selçuklu, Karamanoğulları ve Osmanlı egemenliklerinde kaldığı anlaşılmaktadır. Ele alınan konular arasında İsaura Antik Kenti ağırlık kazanmaktadır. İsaura (Zengibar Kalesi), güneyde Göksu vadisi, batıda Çarşamba vadisi ve kuzeyde Bozkır-Konya karayolunu kontrol eden jeopolitik bir konuma sahiptir. 19. yüzyıl seyahatnamelerinde İsaura Antik Kenti’ne yapılan gezilerin, Karaman ve Güneysınır üzerinden yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu anlatımlarda antik kentin topografyası, mimari parçaları ve yazıtları ele alınmıştır. Sırıstat ile ilgili olarak ise Çarşamba Çayı, köprüsü ve işletilen maden üzerinde durulmuştur. Müslüman coğrafyacıların 19. yüzyıldaki eserlerinde ise Bozkır’ın arazi yapısı, nüfusu, tarım ürünleri ve dini-sosyal içerikli yapıların sayısı gibi bilgiler bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bozkır, Sırıstat, İsaura, Seyahatname, Tarihi Coğrafya

Kaynakça

• A Handbook for Travellers in Turkey: describing Constantinople, European Turkey, Asia Minor, Armenia, and Mesopotamia, (1854). Third Edition London: John Murray, Albemarle Street. Paris: Galignani; Stassin & Xavier.
• AHMED RİFAD (1299). Lu‘gât-i Târihiyye ve Coğrâfiyye, cilt. II. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• ALİ CEVAD. (1313). Memâlik-i Osmaniye’nin Tarih ve Coğrafya Lügati, cilt. 1. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• ALKAN, M. & Doğanay, O. (2020). Zengibar Kalesi (Isaura) Araştırmaları -1- Antik Kaynaklar ve Epigrafik Buluntular, İstanbul: Ege Yayınları.
• ALTUN, S. & ALTUN, Ö. (2016). Isaura Nekropolleri, H. Bahar & H. Kuyumcu & Ç. Benhür & H. G. Küçükbezci & M. Turgut & F. N. Küçükballı (Ed.) içinde, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) (s. 129-146), Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• ARSLAN, A. (Nisan 2014). 19. Yüzyıl Türkiye Gezi Rehberleri. İçinde, III. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi, (151-163). Kuşadası, Aydın: Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi yayınları.
• BAHAR, H. (1991). İsauria Bölgesi Tarihi (Basılmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi.
• BAHAR, H. (1995). Konya Çevresi Tarih Araştırmaları–1: Hititler’den Romalılar’a Kadar İsauria Bölgesi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (9-10), s. 219-246.
• BAHAR, H. (2006). Bozkır Çevresinin Erken Çağları. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (15), 97-120.
• BAHAR, H. (2007). Erken Dönemlerde Bozkır ve Çevresinin Tarihi. Mustafa Yılmaz, Ahmet Atalay, Osman Doğanay (Ed.) içinde, Bozkır’ın Dünü ve Bugünü Sempozyumu 12 Kasım 2006 (s. 2-18). Konya: Bozkır Kültür Derneği.
• BAHAR, H. (2011). Isauria Bölgesi’nin Antik Çağdaki Yerleşim, Merkezleri. Anadolu Araştırmaları, (14), s. 51-91.
• BAHAR, H. (2016). Antik Dönemde Bozkır Jeopolitiği. H. Bahar & H. Kuyumcu & Ç. Benhür & H. G. Küçükbezci & M. Turgut & F. N. Küçükballı (Ed.) içinde Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) (s. 1-32). Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• BAYRAM, M. (2021). Bizans Coğrafyası. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, IV(I), s. 138-149.
• BOZKURT, T. & WIMMEL, R. (2016). Bozkır-Gündoğmuş Tarihi Yol Güzergâhı Üzerine İlk Tespitler. H. Bahar & H. Kuyumcu & Ç. Benhür & H. G. Küçükbezci & M. Turgut & F. N. Küçükballı (Ed.) içinde Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) (s. 1490-1502). Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• BURSALI MEHMET TAHİR BEY, (1975). Osmanlı Müellifleri, 3, (haz. İsmail Özen), İstanbul: Meral Yayınevi.
• CEYLAN, M. A. (2018). Ali Cevad’ın Hayatı ve Türkiye Coğrafyasına Katkıları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(61), s. 242-254.
• CLARK, C. ve TRAUBE, L. ve HERAEO, G. (1910). Ammianus Marcellinus Rerum Gestarum Libri Gui Supersunt. Vol 1, Libri XIV-XXV, Apud Wiedmannos.
• ÇAYCI, A. (2006). Osmanlı Seyyahlarının İzlenimleriyle Konya ve Çevresi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (21), s. 115-146.
• DAVIS, E. J. (1879). Life İn Asiatic Turkey, A Journal Of Travel İn Cilicia, (Pedias And Trach(ea) İsauria, And Parts Of Lycaonia And Cappadocia, London : Edward Stanford.
• DİA. (2022). Kiepert. içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt. 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 562-564.
• DOĞAN, S. (2007). Bozkır’da Türk-İslam Devri Yapıları, Mustafa Yılmaz, Ahmet Atalay, Osman Doğanay (Ed.) içinde (s. 370-391), Bozkır’ın Dünü ve Bugünü Sempozyumu 12 Kasım 2006. Konya.
• DOĞANAY, O. (2016). Zengibar Kalesi (İsaura) 2010-2015 Yılları Yüzey Araştırmaları: İlk Sonuçlar ve Düşünceler. İdil, 5 (21), s. 389-408.
• DOĞANAY, O. & İŞLER, B. (2019). Zengibar Kalesi’ndeki (Isaura) Bizans Dönemi Yapılaşmasına Genel Bir Bakış. Hasan Bahar, Murat Turgut, Fatih Numan Küçükballı (Ed.) içinde Uluslararası Taşeli Sempozyumu Tarih-Kültür-Turizm 24-26 Ekim 2019 Bildiri Kitabı, (s. 153-172). Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• ERAVŞAR, O. (2016). İngiliz Seyahatnamelerinde Konya. İçinde, Seyahatnamlerde Konya, A. Çaycı (Haz.), (s. 267-312). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• ERGİN, G. (2013). Anadolu’da Roma Hakimiyeti Yönetim Direniş ve Düzen, İstanbul: Türkiye İşbankası Yayınları.
• FERWERDA, F. F. (1997). Mersin’i Ziyaret Edenler Peder Edwin John Davis. Kebikeç, (5), s. 221-226.
• FRENCH, D. (1994). 1993 Yılı Küçük Asya Roma Yolları ve Miltaşları. İçinde, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XII, 29-37.
• GÖKYAY, O. Ş. (2002). Kâtib Çelebi. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt. 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 36-40.
• GÜMÜŞÇÜ, O. & DOĞANDOR, E. (2020). W. M. Ramsay ve Anadolu’da Tarih ve Dini Belirleyen Coğrafi Koşullar Üzerine, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, III/II, s. 334-355.
• HAMILTON, W. J. (2013). Küçük Asya, (K. Toraman, Çev.). Ankara: Midas Kitap.
• Handbook For Travellers in Asia Minors, Transcaucasia, Persia, (1895). Charles Wilson (Ed.), London: John Murray, Albemarle Street.
• Hicri 1302 Konya Vilâyeti Sâl-nâmesi 18, (2015). (M. Eminoğlu, Çev.). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi.
• Hicri 1307 Konya Vilâyeti Sâl-nâmesi 23, (2022). (M. Eminoğlu ve Ş. Taşdelen Çev.). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi.
• KAPAR, M. A. (2019). Ortaçağ Seyahatnameleri ile Tarihî Coğrafya Eserlerine Göre Karaman ve Karamanoğulları. İçinde, Seyahatnalerde ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Karaman, M. A. Kapar (Ed.), (s. 81-115). Konya: Palet Yayınları.
• KARAOĞUZ, G. & DOĞANAY, O. (2004). I.Ö. II. Binden Bizans Dönemine Kadar Orta Anadolu’nun Güneyinden Akdeniz Kıyılarına Uzanan Yolağı Üzerine Düşünceler. OLBA, (10), s. 1-45.
• KÂTİP ÇELEBİ. (1145). Kitâb-ı Cihannümâ. Konstantıniyye: Matbaa-ı Amire.
• KİEPERT, H. (1845). Memoir Über die construction der karte von Kleinasien und Türkisch Armenien in 6 Blatt. Berlin: Kessinger Pub Co
• Konya Vilayet Salnâmesi (KVS). 1285, 1286, 1304, 1305, 1317, 1322, 1332.
• KURT, M. (2016). Yazıtlar Işığında Zengibar Kalesi’nde (Isaura) Roma Dönemi İmar Faaliyetleri ve Euergesıa. H. Bahar & H. Kuyumcu & Ç. Benhür & H. G. Küçükbezci & M. Turgut & F. N. Küçükballı (Ed.) içinde Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) Bildiri Kitabı, (s. 65-86), Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• KURT, M. (2018). MS 4. Yüzyılda Isauria Eyaleti’nin Siyasal ve İdari Yapısı. Belleten, 82/295, 803-828.
• KURT, M. & BULUT, E. (2019). Antik Çağda Lykaonia-Isauria Sınır Bölgesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (42), s. 100-124.
• KURT, M. (2019). 19. Yüzyıl Batı Seyahatnaleri ile Tarihi Coğrafya Eserlerine Göre Antik Çağda Karaman. Seyahatnalerde ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Karaman, M. A. Kapar (Ed.) içinde (s. 11-58). Konya: Palet Yayınları.
• MADRAN, E. (1958). Seyahatnamelerde Anadolu Kenti. İçinde, IX. Türk Tarih Kongresi (21-25 Eylül 1981), cilt III, 1303-1322.
• MEHMED SÜREYYA (1996). Sicill-i Osmanî V. (haz.: Akbayar, N.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• MUŞMAL, H. (2009). Yabancıların İzinde Osmanlı: Konya ve Çevresinde Araştırma Yapan Yabancılar (1876-1914), Konya: Me-sa Yayınları.
• MUŞMAL, H. (2015). Seyahatnameler ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Beyşehir. Tarih Okulu Dergisi, XXII, s. 161-187.
• MUŞMAL, H., USLU, F. & ÇOLAK, F. (2016). Osmanlı’nın Son Dönemlerinde Bazı Alman Seyyahlara Göre Konya. İçinde, Seyahatnamlerde Konya, A. Çaycı (Haz.). (s. 213-266). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• MUŞMAL, H. & KOÇ, E. Osmanlı Dönemi Seyahatnalerinde ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Karaman Vilayeti. İçinde, Seyahatnalerde ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Karaman, M. A. Kapar (Ed.), (s. 119-172). Konya: Palet Yayınları.
• NOHUTLU, L. (2019). 3310 Numaralı Nüfus Defterine Göre Bozkır Kazası Nüfusu (Basılmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi.
• OSTROGORSKY, G. (1999). Bizans Devleti Tarihi, (F. Işıltan, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÖZTÜRK, A., KARADAĞ, M. M. & DELİ, A. (2008). Bozkır (Konya) İlçesinin Doğu ve Güneyini Kapsayan Bölgenin Stratigrafisi. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Bilim ve Teknoloji Dergisi, (23), s. 4, 11-28.
• PAUW, D. A. (1977). Methods of character portrayal in Ammianus Marcellinus. Acta Classica: Proceedings of the Classical Association of South Africa, Vol. 20. No. 1. Classical Association of South Africa (CASA), s. 181-198.
• RAMSAY, W. M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (M. Pektaş, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• RAMSAY, W. M. (2022, 24 Temmuz). https://www.giffordlectures.org/lecturers/william-mitchell-ramsay
• Salname-i Nezaret-i Umumiye, (1319). Matbaa-i Amire.
• STEPHANOS BYZANTIOS. (1849). Ethnika, A. Meineke (Ed.). Stephani Byzantii Ethnicorum Quae Supersunt, G. Reimer.
• STERRETT, J. R. S. (1888). The Wolfe Expedition to Asia Minor, Volume III, Montana : Kessinger Publishing.
• STERRETT, J. R. S. (2023, 04 Ocak). https://prabook.com/web/john.sterrett/3762384
• STRABON. (2000). Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), (A. Pekman, Çev.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• SÜMER, F. (1995). Bozkır Tarihi Hakkında Bilgiler. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 102, s. 9-12.
• ŞAFAKÇI, H. (2013). Tarihi Süreçte Bir Yerleşim Yerinin İsimleri: Konya-Bozkır Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (28), s. 340-347.
• ŞAFAKÇI, H. (2013). Bozkır’da Madencilik (1776-1839) (Basılmamış doktora tezi), Selçuk Üniversitesi.
• ŞAFAKÇI, H. (2015). Bozkır Kazası Vakıfları XV.-XVI. Yüzyıllar, Konya: Çizgi Kitabevi.
• ŞAFAKÇI, H. (2016). Bozkır ve Çevresinde Madenin Etkileri. İçinde, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) H. Bahar & H. Kuyumcu & Ç. Benhür & H. G. Küçükbezci & M. Turgut & F. N. Küçükballı (Ed.), (s. 501-520). Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• ŞAŞMAZ, M. (2014). Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013). Cilt X. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ŞEMSETTİN SAMİ. (1306). Kâmûsü’l-a‘lâm, cilt 2. İstanbul: Mihran Matbaası.
• ŞİKÂRÎ. (2005). Karamannâme (Zamanın Kahramanı Karamanîler’in Tarihi), (Haz. Metin Sözen & Necdet Sakaoğlu). Karaman: Karaman Valiliği-Karaman Belediyesi Yayını.
• ŞİMŞEK, M. (2017). Tanzimat Dönemi Osmanlı Taşra Teşkilatında Nahiye Yönetimi: Kıreli Örneği. Çatalhöyük Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, s. 53-75.
• TEXIER, C. (2002). Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, (A. Suat, Çev.), cilt III. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• THOMPSON, E. A. (1947). The Historical Work of Ammianus Marcellinus. Cambridge: Cambridge At The University Press.
• TOPKAYA, A. (2007). Salnâmelere Göre Konya Vilayeti (Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapı) (Basılmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi.
• TOSUN, R. (2013). 1256 (1840) Tarihli Bozkır Temettüat Defteri. Konya: Palet Yayınları.
• TUŞ, M. (2007). Bozkır: Osmanlılar Dönemi. İçinde, Bozkır’ın Dünü ve Bugünü Sempozyumu 12 Kasım 2006. (Ed.) Mustafa Yılmaz, Ahmet Atalay, Osman Doğanay (Ed.), (s. 59-66) Konya: Bozkır Kültür Derneği.
• UÇMAN, A. (2010). Şemseddin Sâmi. İçinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 38. (s. 519-523). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• YAVUZYILMAZ, A. & KARAKÖK, C. (2016). Seyahatnamelerde Akşehir. İçinde, Seyahatnamelerde Konya, A. Çaycı (Haz.), (s. 363-426). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• YILDIZ, S. N. (2010). Şikârî. İçinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 39. (s. 162-163). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• YILMAZ, M. (1990). Bozkır ve Çevresinin Tarihi Coğrafyası. (Basılmamış yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi.
• YILMAZ, Ö. (2013). Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 28 (2), s. 587-614.
• YÜKSEL, E. (2019). Seyahatname ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Karaman (1875-1951). İçinde, Seyahatnamelerde ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Karaman, M. A. Kapar (Ed.), (s. 175-216). Konya: Palet Yayınları.
• YÜKSEL, E. (2021). Seyahatname ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Ermenek Kazası. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 70, s. 507-558.