AFGANİSTAN’DA SON DÖNEM GELİŞMELER KAPSAMINDA SİYASAL VE TOPLUMSAL YAPININ DEĞİŞİMİ VE DÖNÜŞÜMÜ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 497 - 519, 30.11.2023

Bakhtiar Ortaq Mehmet Akif Özer

https://doi.org/10.30692/sisad.1354480

Öz

Sovyetler Birliği işgali nedeniyle dünya kamuoyunda önemli yeri olan Afganistan sorunu, 1980’li yıllar süresince gündemde en çok izlenen ve tartışılan hususlardan biri olmuştur. 1989 yılında Sovyetler Birliği işgalinin sona ermesinden günümüze kadar da ülke, yeni süreçlerden geçmeye ve dünya kamuoyunun ilgisini çekmeye devam etmiştir. Bu dönemde dünya genelinde az bilinen Taliban Örgütü’nün ayaklanıp ülkeyi ele geçirmesi Afganistan tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. 11 Eylül 2001 tarihinden itibaren ülkede Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) yoğun faaliyetlerde bulunmaya başlaması ve işbirlikleri içine girmesi de yaşanan gelişmelerin seyrini değiştirmiştir. Taliban Örgütü’nün kurduğu siyasal hükümetin yol açtığı yıkım ve 11 Eylül saldırılarının ardından ABD’nin başlattığı askeri müdahale, ülkede onarılamaz siyasi, sosyal ve ekonomik yaralara sebep olmuş, siyasal ve toplumsal yapıda değişimi ve dönüşümü başlatmıştır. Ülkede, özellikle son yıllarda bir dizi siyasi çalkantı ve toplumsal dönüşüm yaşanması, demokratik olarak seçilmiş hükümetin aniden düşürülmesi ve ardından Taliban Örgütü’nün ülke yönetimini askeri darbe ile ele geçirmesi, ülkenin siyasi ve sosyal manzarası üzerinde önemli bir etki bırakmıştır. Bu çalışmada söz konusu değişim ve dönüşüm; Taliban Yönetimi’nin faaliyetleri ve uygulamaları doğrultusunda ortaya konacak ve değerlendirilecektir. Afganistan’ın siyasi ve sosyal yapısında yaşanan değişim ve dönüşüm ve toplumsal dinamiklerini derinden etkileyen çeşitli gelişmeler bilimsel bir bakış açısıyla ve objektif değerlendirmelerle ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Taliban, Siyasal Yapı, Toplumsal Yapı, Dönüşüm

Etik Beyan

Makale Etik Beyan gerektirecek bir araştırma içermemektedir.

Change and Transformation of the Political and Social Structure in the Context of Recent Developments in Afghanistan

Öz

The issue of Afghanistan, which holds a significant place in the global public opinion due to the Soviet Union's invasion, was one of the most closely followed and debated topics during the 1980s. From the end of the Soviet Union's invasion in 1989 to the present day, the country has continued to undergo new processes and attract the attention of the international community. During this period, the uprising of the relatively unknown Taliban Organization and its takeover of the country marked a crucial turning point in Afghan history. Starting from September 11, 2001, the United States (US) began intensive activities in the country and engaged in collaborations, altering the course of developments. The devastation caused by the political government established by the Taliban Organization and the military intervention initiated by the US after the September 11 attacks led to irreparable political, social, and economic wounds in the country, initiating a change and transformation in the political and social structure. Notably, in recent years, a series of political turbulence and societal transformation, the abrupt overthrow of the democratically elected government, and subsequently the military takeover of the country by the Taliban Organization have significantly impacted the political and social landscape of the nation. In this study, the aforementioned change and transformation will be presented and evaluated in light of the activities and practices of the Taliban Administration. The changes and transformations in Afghanistan's political and social structure, as well as the various developments deeply influencing societal dynamics, will be approached from a scientific perspective and subjected to objective assessments.

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, Taliban, Political Structure, Social Structure, Transformation

Kaynakça

• ABD (2020). Afganistan İnsan Hakları Raporu. ABD: Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı Demokrasi, İnsan Hakları Birimi, s. 20-23.
• AMİO (Afganistan Merkezi İstatistik Ofisi) (2009). Nüfus Tahminleri. Kabil: Afganistan Merkezi İstatistik Ofisi Yay.
• ANDİŞMAND, E. (2023), Biz ve Pakistan. Pakistan: Meyvand.
• ANDİŞMAND, M. (2007). Biz ve Pakistan. Kabil: Peyman Yayınları.
• AZİMİ, M. (2010). Afganistan’ın Coğrafi Vakıf’ı. İran: Horasan Yay.
• BBC Farsça (2022). Afganistan, Taliban. 31 Aralık 2022 tarihinde https://www.bbc.com/persian/afghanistan adresinden alındı.
• BCC Farsça (2023). İnsan Haklarının Açık İhlali. 23 Ağustos 2023 tarihinde https://www.bbc.com/persian/afghanistan-58276624 adresinden alındı.
• DASHTİ, Z. (2022). Taliban Surged Back Tower as The us Withdrawal from Afghnistan. İstanbul Asya Araştırmalar Dergisi, (24), s. 4-7.
• DOLATABADİ, A. B. (2019). Taliban’ın Gücünün Yeniden Üretilmesinde Peştun Halkının Alışkanlıklarının Rolü. Political Research, (48), s. 23-27.
• FAYHASH, A. (2021). Pakistan ve Afganistan Arasındaki Siyasi İlişkiler. Mashat: Horasan Yayınları.
• FOROZAN M. (2013). Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinde ve Afgan Yasalarında Kadın Hakları. Human Rights & Eradation Of Violance Organization Training And Empowerment Of Young Advocates Professional Advocates in Afghanistan, s. 6-8.
• FOUZİA Y. (2015). Afganistan’da Düzen ve Güvenliğin Sosyal ve Kültürel Bağlamları, Üç Aylık İslam Dünyası Temel ve Uygulamalı Araştırmalar Dergisi, (23), s. 4-8.
• GHULAM, M. (2021), Afganistan'ın Uluslararası İlişkileri (Uluslararası Kamu Hukuku Açısından). Shiraz: Saaid Yayınevi.
• HİDAYETULLAH, H. (2022). Ülke Kuzey'in Düşüşünün Nedenleri (Faryab ve Ülkenin Kuzeyindeki Olaylara Genel Bakış). Mashat: Shamshad Yayınları.
• HRS, (2021). Afganistan'daki Birleşmiş Milletler Asistan Ofisi İnsan Hakları Bölümü Raporu. Kabil: [yayl.y.].
• HÜSEYİN, A. (2023). Introduction to International Relations. İran: İran Milli Kütüphanesi.
• KATILMIŞ, C. & GÜVEN, M. E. (2022). Taliban’ın Toplumsal Gerçekliğinin Kurucu Zemini: “Biz” ve “Öteki” Oluşumu. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), s. 107-120. https://doi.org/10.29029/busbed.1036881.
• KAYA, R. & BAYA, E. (2022). Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. Güvenlik ve Strateji Dergisi, TDT Özel Sayısı: s. 147-180, DOI: 10.17752/guvenlikstrtj.1112793.
• KHAAMA (2023a). ABD ile Taliban Arasındaki Barış Anlaşması Tam Metin. 30 Ağustos 2023 tarihinde https://www.khaama.com/persian/archives/6987 adresinden alındı.
• KHAAMA (2023b). Doha Anlaşması (2022). 30 Kasım 2022 tarihinde https://www.khaama.com/persian/archives/6987 adresinden alındı.
• KUTUB, S. (2022). İslam'da Sosyal Adalet ve Toplum / Hükümet ve Politik Ekonomi Alanlarındaki Tartışmalar. İran: Süre Yayın Evleri.
• MANSUR, A. H. (2023). Afganistan’da Siyasi Gelişmenin Önündeki Engeller, Tahran: Saeed Yayınları.
• MARSDEN, P. (2002). The Taliban: War, Religion and the New Order in Afghanistan. Zed Books.15.
• MOHSEN, G, (2016). Afganistan’ın Uluslararası İlişkileri- Uluslararası Hukuk Açısından. Kabil: Saidi Yayınları.
• MOHSENİ, M. (2022). Hukuk Sisteminde Kadın ve Erkeğin Hukuki Eşitliği, Afganistan. Avukatın Üç Aylık Bilimsel Araştırma Dergisi, 13 (5), s. 1-5.
• NASIR, Y. Z. (2023). Militarizmden Uzlaşmaya Afgan Partilerinin Yapısı. Siyasi ve Uluslararası Araştırmalar Dergisi, (30), s. 2-4.
• QASİM, R. & BEŞİR, İ. (2022). Afganistan’ın Güvenlik Kurumlarının Krizi ve Onu Terk Etme Olasılığı, Shahreza İslami Azad Üniversitesi'nin Üç Aylık Politik ve Uluslararası Araştırma Dergisi, s. 2-4.
• RASHİD, A. (2010). Taliban: İslam, Petrol ve Orta Asya’da Yeni Büyük Oyun. Düşünce Kuruluşu Topluluğu Dergisi, (16), s. 2-9.
• RIZAEİ, K, (2022). Afganistan’ın Güvenlik Kurumlarının Krizi ve Oradan Ayrılma İhtimali. Siyasi ve Uluslararası Araştırmalar Dergisi, (28), s. 23-33.
• RUBİN, B. R. (1995). The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in the International System. Connecticut: Yale University Press.
• SAİDİ, M. (2022). Kabil’in Düşüşü veya Afgan Hükümetinin Düşüşü. Kabil: Mazar, Hursan.
• SAİKAL, A. (2004). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival. London: I.B. Tauris.
• SAKHİ, G. (2022). 20. yüzyılda Afganistan. Peshavur: Bai Haqi.
• SEYYİD, M. & KHOSHRO, R. (2021). Afganistan'daki Taliban'ın Entelektüel ve Siyasi Gelişmelerini İncelemek. Düşünce Kuruluşu Topluluğu, Dergisi, (1), s. 11-13.
• SEYYİD, M. (2011). 20. Yüzyılda Afganistan. Kabil: Yusufzade Yayınları.
• SUCB (Siyasi ve Uluslararası Çalışmalar Bürosu) (2023). Ülkeler ve Uluslararası Kuruluşlar Arasındaki Tartışmaların Yeni Rotası. Tarah: Kitap shşnasi Milli.
• SÜRÜCÜOĞLU, O. (2022). Afganistan’da Ulus İnşa Süreci ve Çöküşü. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (4), s. 331-348.
• T.C. KABİL BÜYÜKELÇİLİĞİ (2017). Afganistan Ülke Raporu. 1 Eylül 2023 tarihinde https://www.kutso.org.tr/wp-content/uploads/2017/06/Afganistan.pdf adresinden alındı.
• UNAMA, H. (2021). Afganistan'da İnsan Hakları. Afganistan Birleşmiş Milletler Asistan Ofisi 15 Ağustos 2021.
• VAHİD M. (2008). 20. Yüzyılda İran ve Afganistan Arasındaki Siyasi İlişkiler. Mazar: Beyhaki Kitapevi.
• VAHİD, M. (2022). İran ve Afganistan Arasındaki Siyasi İlişkiler. İran: Horasan Basın evleri.
• VOA (2023). Siyasi Partilerin Milli Katılıma Daveti. 23 Ağustos 2023 tarihinde https://www.darivoa.com/ adresinden alındı.
• تحول دیدگاه طالبان نسبت به حکومت و ساختار سیاسی, https://farhikhtegandaily.com/news, 22 Ağustos 2023 tarihinde adresinden alındı.
• دیدگاه طالبان درمورد ساختار حکومتی,( https://www.hamshahrionline.ir/), 22 Ağustos 2023 tarihinde adresinden alındı.
• روزنامه 8 صبح 3 Eylül 2022 tarihinde https://8am.media / adresinden alındı.
• روزنامه افغانستان ما The Daily Afghanistan (2020). ABD ile Taliban arasında barış anlaşması imzalandı. 1 (14) 3 numara, 3 Ağustos 2023 tarihinde https://media.farsnews.ir/Uploaded/Files/Documents/1398/12/11/13981211000194_Test.pdf adresinden alındı.
• سقوط کابل 3 Eylül 2021 tarihinde Wikipedia.org/ adresinden alındı.
• متن کامل توافق نامه صلح باطالبان 23 Ağustos 2023 tarihinde https://fa.wikipedia.org/wiki adresinden alındı.
• متن کامل توافق نامه صلح باطالبان https://www.bbc.com/persian/afghanistan-48918643 3 Ağustos 2023 tarihinde adresinden alındı.
• محدودیت حقوق زنان در افغانستان, https://da.azadiradio.com/a/32058070.html, 3 Ağustos 2023 tarihinde adresinden alındı.
• نظام جمهوری اسلامی افغانستان متن کامل توافق نامه صلح باطالبان https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86, 25 Ağustos 2023 tarihinde alındı.
• 16 فرمان طالبان برای حذف زنان افغانستان 29 Aralık 2022 tarihinde https://www.independentpersian.com/node/ adresinden alındı.
• 8 صبح. “Afganistan’da Yirmi Yıllık Savaşın Bedeli. 3 Ekim 2022 tarihinde https://8am.af/the-cost-of-twenty-years-of-war-in-afghanistan/ adresinden alındı.