İSTANBUL’DA 1833’TE BİR HAMAM ve BERBERHANEDE BİR GÜN -RUS SEYYAH KONSTANTİN BAZİLİ'NİN GÖZÜNDEN-

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 25 - 42, 31.03.2024

Turan İbrahimzade , Murat Hanilçe

https://doi.org/10.30692/sisad.1406898

Öz

Osmanlı toplumunun aslî unsuru olan Türkler kişisel bakıma oldukça önem vermişlerdir. Bu meyanda İstanbul’da çok sayıda hamam inşa edilmiştir. Hamamlar Batı’dan gelip şehri ziyaret eden misafirlerin ilgisini çeken önemli yapıların başında gelmiştir. Bu mekânlar doğunun gizeminin ve eğlence hayatının tasvirinde sıklıkla kullanılmıştır. Hamamlar kadar olmasa da İstanbul’un berberhaneleri de seyyahların dikkatini çekmiş ve berberler onların anlatılarının önemli bir parçası olmuştur.
Rus Çarlığı adına 1833’te İstanbul’da bulunan Konstantin Mihayloviç Bazili şehirle ilgili izlenimlerini “Boğaz ve Yeni İstanbul Yazıları” isimli eserinde yayımlamıştır. Bazili, eserinde Osmanlı askerî, siyasi, ticari ve sosyal yapısını ortaya koyan zengin açıklamalarda bulunmuştur. Bunların yanı sıra kahvehanelere, kahve ve tütün tüketimine, kayıkçılara, kütüphanelere, mezarlıklara ve salgın hastalıklara da yer vermiştir. Bu çalışmada onun en az bu hususlar kadar yer verdiği ve Osmanlı gündelik yaşamında kişisel bakım için insanların sıklıkla uğradığı hamamlar ve berberhanelerle ilgili gözlemleri üzerinde durulmuştur. Türkiye’de hamamların mimarisi ve bilhassa vakıf işletmesi olanların ekonomik boyutu çok sayıda bilimsel yazıya konu olmuştur. Yine bu yapılar Batı resim sanatında önemli ölçüde çalışılmıştır. Bununla beraber hamamların gündelik işleyişini tasvir eden yazı sayısı oldukça azdır. Bu yazının başlıca amacı bu eksikliği tamamlamak ve Osmanlı hamam kültürüne dair bir boşluğu doldurabilmektir.

Anahtar Kelimeler

Bazili, İstanbul, Rus, hamam, berber.

A DAY IN A BATHHOUSE AND BARBERSHOP IN ISTANBUL IN 1833 -THROUGH THE EYES OF RUSSIAN TRAVELER KONSTANTIN BAZILI-

Öz

The Turks, who were the main element of Ottoman society, attached great importance to personal grooming. In this context, numerous bathhouses were constructed in Istanbul Bathhouses have been among the prominent structures capturing the interest of visitors arriving from the West to explore this city. These places were frequently employed in depicting the mystery of the East and its entertainment scene.
While not as prominent as the Bathhouses (Hamam), Istanbul’s barbershops have also captured the attention of travelers, and barbers have become an important part of their stories. In 1833, while he was in Istanbul representing the Russian Empire, Konstantin Mihayloviç Bazili published his impressions of the city in his work titled “Bosphorus and New Istanbul Writings”. Bazili, in his work, provided rich explanations depicting the Ottoman military, political, commercial, and social structure. Additionally, he covered topics such as coffeehouses, coffee and tobacco consumption, boatmen, libraries, cemeteries, and epidemic diseases. In this work, emphasis has been placed on his observations regarding baths and barbershops, places frequently visited by people for personal care in the everyday life of the Ottoman Empire, aspects that he addressed at least as much as the other topics mentioned. The architecture and, especially, the economic dimension of Turkish baths, particularly those operated by foundations, have been the subject of numerous scholarly writings. These structures have also been extensively explored in Western visual arts. However, there are relatively few writings that depict the daily operations of bathhouses. While these structures have been significantly explored in Western visual arts, there remains a scarcity of writings depicting the daily operations of bathhouses. The primary aim of this article is to fill this gap, providing a more comprehensive understanding of Ottoman bathhouse culture.

Anahtar Kelimeler

Bazili, Istanbul, Russian, bathhouse, barber.

Kaynakça

• Ali Seydi (1330). Resimli Kamus-ı Osmani. C. 2. Darü’l-Hilâfei’l-İslâmiye: Matbaa ve Kütübhane-i Cihân.
• ARSLAN, M. (2019). Suriye ve Filistin’de Rus Mevcudiyeti ve Osmanlı Siyaseti (1847-1914). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• BAYKARA, T. (1995). Osmanlı Reformunun İlk Zamanları: Yeniçeri Ocağının Kaldırılması ve İlk Tatbikat. Tarih İncelemeleri Dergisi, 10 (1), ss. 1-11.
• BİLGE, S. M. (2014). Osmanlı İstanbulu’nda Berber Sınıfı: Fetihten 1830’lara İstanbul Esnaf ve Sosyal Hayat Tarihine Bir Katkı. Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız ve Emrah Sefa Gürkan (Ed.). Osmanlı İstanbulu II, II. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri 27-29 Mayıs 2014 İçinde (ss. 187-206). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Ebuzziya Tevfik (1306). Lugat-i Ebuzziya. C. 1. Kostantiniyye: Matbaa-i Ebuzziya.
• ERGİN, N. (der.) (2012). Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem. Ayşe Özbay Erozan (Çev.) İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Evliya Çelebi (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul. 1. Cilt, 2. Kitap. 5. Baskı. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı (Yay. haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• EYİCE, S. (1997). Haseki Hamamı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul, ss. 369-370.
• FISTIKÇI, M. (2019). Osmanlıda Hamam Kültürü ve Saray Hamamları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Hüseyin Remzi. Lugat-i Remzi. C. 1. İstanbul: Matbaa-i Hüseyin Remzi.
• KAPICI, Ö. (2019). 19. Yüzyıl Rus Oryantalizminde Şarklı Bir Müşterek: Konstantin M. Bazili’nin İstanbul İzlenimleri. Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız ve Emrah Sefa Gürkan (Ed.). Osmanlı İstanbulu VI, VI. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri 11-13 Mayıs 2018 İçinde (ss. 323-373). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Plutarkhos (2016). Gevezeler ve Meraklılar. Güzin Aker (Çev.). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
• Şemseddin Sami (1312). Kamus-ı Türki. Dersaadet: İkdam Matbaası.
• TURNA. N. (2006). Ondokuzuncu Yüzyılın İlk Yarısında İstanbul’da Berber Olmak, Berber Kalmak. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S. 9, ss. 171-188.
• ÜLGEN, A. S. (1950). Hamam. MEB İslam Ansiklopedisi, C. 5, Kısım 1, İstanbul, ss. 174-178.
• YAMAN, T. C. (2010). Türk Hamamının Mekansal Kurgusu “İstanbul Hamamları”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• YEGÜL, F. K. (2009). Anadolu Su Kültürü: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleneği. Anadolu, S. 35, ss. 99-118.
• YILMAZKAYA, O. (2002). Aydınlık Kubbenin Altındaki Sıcaklık Türk Hamamı, İstanbul Hamamları Rehberi. İstanbul: Çitlembik Yayınları.
• Базили К. (1836a). Босфорь и Новые Очерки Константинополя.Часть 1. Санкпетербург: Типография Н. И. Греча. [BAZİLİ, K. (1836a). Boğaz ve Yeni İstanbul Yazıları. C. 1. St. Petersburg: İvanoviç Greç’in Basımevi].
• Базили К. (1836b). Босфорь и Новые Очерки Константинополя.Часть 2. Санкпетербург: Типография Н. И. Греча. [BAZİLİ, K. (1836b). Boğaz ve Yeni İstanbul Yazıları. C. 2. St. Petersburg: İvanoviç Greç’in Basımevi.]
• Базили. К. М. (2007). Константин Михайлович Базили: Сирия и Палестина Под Турецким Правительством в Историческом и Политическом Отношениях. Инна Аблина и Ольга Константинова (Редактор). Москва: Мосты Культуры. [BAZİLİ, K. M. (2007). Konstantin Mihayloviç Bazili: Tarihi ve Siyasi İlişkiler Bağlamında Türk İdaresinde Suriye ve Filistin. İnna Albina ve Olga Konstantinova (Ed.). Moskova: Mostı Kulturı (Kültür Köprüleri) Yayınları.]
• Смилянская, И. М. (1959). К. М. Базили Российскийй Дипломат и Историк Сирии. В.И. Авдиев и Н.П. Шастина (Редактор), Очерки По Истории Русского Востоковедения (Сборник. IV. стр. 52-78.). Москва: Изд-во Вост. литературы. [SMİLYANSKAYA, İ. M. (1959). Rus Diplomat ve Suriye Tarihçisi Bazili. V. İ. Avdiyev ve N. P. Şastina (Ed.), Rus Şarkiyat Araştırmalar Tarihi Üzerine Denemeler İçinde (C. 4, s. 52-78). Moskova: Şark Edebiyatı Yayınları.]