Trackıng The Cultural Transıtıon: A Comparatıve Study On Kağızman And Cappadocıa Carpets

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 3, 565 - 584, 30.11.2024

Lütfiye Göktaş Kaya , Gökhan Toptaş

https://doi.org/10.30692/sisad.1506981

Öz

Carpet weaving, which is considered among handicrafts, existed with the Turks and even Anatolian carpet weaving is accepted the beginning of the world carpet art. As a result of our research on the art of carpet, where although certain principles are adhered to in terms of general character, there are differences according to local dynamics, especially in motif and pattern naming, we noticed similarities in the patterns and compositions of carpets woven in Kars/Kağızman and Cappadocia regions. The fact that these similarities, which can be seen between close settlements, are seen between these two regions, which are considered distant, necessitated the investigation of the subject and the examination of how these two regions with multicultural social structures nourish each other. In our study, which deals with the similarities and sources of similarity between Kağızman and Cappadocia carpets, whose carpet arts are fed by both the Caucasus and Iranian geography and Anatolian culture, 10 carpets from the Avanos and Ürgüp region, where similarities were revealed by focusing on characteristic patterns and compositions, were evaluated comparatively with Kağızman samples, and both a cultural transition and unity of origin has been revealed in the carpet weaving of the region.

Anahtar Kelimeler

Traditional Handicrafts, Carpet Weaving, Kağızman, Cappadocia, Cultural Interaction

KÜLTÜREL GEÇİŞİN İZİNİ SÜRMEK: KAĞIZMAN VE KAPADOKYA HALILARI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ÇALIŞMA

Öz

El sanatları içinde değerlendirilen halı dokumacılığı Türklerle varlık göstermiş hatta Anadolu halıcılığı dünya halı sanatının başlangıcı kabul edilmiştir. Genel karakter açısından belli prensiplere bağlı kalınmakla birlikte özellikle motif ve desen adlandırmalarında yöresel dinamiklere göre farklılaşma görülen halı sanatı üzerine yaptığımız araştırmalar sonucunda, Kars/Kağızman ve Kapadokya yörelerinde dokunan halıların desen ve kompozisyonlarında benzerlikler dikkatimizi çekmiştir. Yakın yerleşim yerleri arasında görülebilecek bu benzerliklerin, mesafeleri uzak sayılacak bu iki yöre arasında görülmesi konunun araştırılmasını, çok kültürlü toplum yapısına sahip bu iki bölgenin birbirlerini ne şekilde beslediklerinin incelenmesini gerekli kılmıştır. Halı sanatları hem Kafkasya ve İran coğrafyası hem de Anadolu kültürüyle beslenen Kağızman ve Kapadokya halıları arasındaki benzerlikleri ve benzerlik kaynaklarını ele alan çalışmamızda karakteristik desen ve kompozisyonlar üzerine yoğunlaşılarak benzerliklerin ortaya konduğu Avanos ve Ürgüp civarına ait 10 halı ele alınarak Kağızman örnekleriyle karşılaştırmalı değerlendirilmiş, her iki yörenin halı dokumacılığında kültürel bir geçiş ve köken birliği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel El Sanatları, Halı Dokumacılığı, Kağızman, Kapadokya, Kültürel Etkileşim

Kaynakça

• ASLANAPA, O. (1987). Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• ASLANAPA, O. (1997). Türk Halı Sanatının Tarihi Gelişimi. Arış, 1 (3), s. 18-25.
• ASLANAPA, O. ve DURUL, Y. (1973). Selçuklu Halıları. İstanbul: Ak Yayınları.
• ATEŞ, M. (1996). Mitolojiler Semboller ve Halılar. İstanbul: Symbol Yayıncılık.
• ATEŞ, M. (2006). Türk Halıları Motiflerin-Sembollerin Dili. Nevşehir: Ema Kağıtçılık Matbaacılık Ltd.
• BAYINDIR, Z. (2007). Günümüzde Avanos’ta (Nevşehir) El Halısı Üretimi ve Avanos Halılarının Özellikleri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi/ Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı, İzmir.
• BERKMEN, H. (2015). Avanos Kültür Varlıkları Çalışması, Kapadokya Bölgesinde Suyun İzi. Megaron Dergisi, 10 (4), ss. 595-609.
• BUDAK, M. E. (2015). Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalarla Eskiçağdan Günümüze Kağızman. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• CANTİMER, A. M. (2022). İpek Yolu ve Sakarya-I. Erişim adresi: https://www.adayorum.com/makale/9838584/mehmet-alper-cantimer/ipek-yolu-ve-sakarya-i
• CENGİZ, E. (2021). Orta Çağ’da Kağızman ve Çevresi. C. Atlı ve H. Kara (Ed.). İçinde, Kağızman Coğrafya, Tarih, Kültür (ss. 213-235). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• CEYLAN, N. (2007). Kağızman’da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kafkas Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• ÇİLOĞLU, H. (1999). Nevşehir, Niğde, Konya Yöresi Halılarının Kompozisyon Özelliklerinin İncelenmesi. Erdem, 10 (28), ss. 95-100.
• DENİZ, B. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• DENİZ, B. (2005). Türk Halı Sanatının Kaynakları. Sanat Tarihi Dergisi, 14 (1), ss. 79-103.
• DULKADİR, H. (1992). Türk Dokuma Yanışları Hakkında Sosyo-Kültürel Bir Değerlendirme/A Socio-Cultural Evaluation of Turkish Textile Embroidary. İçinde, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, V (Maddi Kültür), ss. 85-101. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• ERENTÖZ, C. (1954). Aras Havzası Jeolojisi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 5 (12), ss. 1-53.
• ERZEN, A. (1992). Doğu Anadolu ve Urartular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• GÖRGÜNAY, N. (1978). Doğu Yöresi Halıları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• GÖRGÜNAY, N. (1984). Doğu Anadolu Köy Halılarının Kalite ve Desenleri. Ankara: Tarım-Orman ve Köyişleri Bakanlığı yayını.
• GÜLGÖNEN, A. (1997). 17-19. Yüzyıl Konya Kapadokya Halıları. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• GÜRAL, M. (2019). 17. ve 19. Yüzyıl Aralığındaki Kapadokya Halılarının İncelenmesi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• HAMİDOVA, Ü. (2010). Kuba Grubu Azerbaycan Halıları. Sanat Dergisi, (16), ss. 53-59.
• HAMİDOVA, Ü. (2020). Kars ve Azerbaycan’ın Gence-Kazah Grubu İçinde Yer Alan Karapapak Halıları. Arış, (16), 90-111. https://doi.org/10.34242/akmbaris.2020.136
• İPEK, N. (2014). Kafkaslar’lan Anadolu’ya Göçler (1877-1900). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (1), ss. 101-138.
• KARADENİZ, Y. (1994). Sosyo-Kültürel ve Tarihi Açıdan Kars. İstanbul: Seviye Yayınevi.
• KAYA, A. (2014). Başlangıcından 1071’e Kadar Türklerin Anadolu’ya Akınları Hakkında Bir Değerlendirme. Ekev Akademi Dergisi (59), ss. 211-232.
• KIRZIOĞLU, F. (1976). 1753 ve 1846 Yıllarında Erzurum Çarşıları ile Esnafını Tanıtan Kağızmanlızadeler’in İki Vakfiyesi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, (7), ss. 25-86.
• KIRZIOĞLU, M. F. (1953). Kars Tarihi. İstanbul: Işıl Matbaası.
• KIZILKAYA, O. (2017). XIX. Yüzyılın Ortalarında Kars Sancağı’nda Bazı Sosyal ve Dini Yapılar. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV (8), ss. 192-223.
• KÖYBAŞI, S. (2012). Arpaçay ve Çevresindeki Havlı Dokumalar. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• ÖNEY, G. (1997). Anadolu-Türk Halısının Serüveni. Arış, 1 (1), ss. 50-54.
• SAMUK, G. (1984). Uşak Halılarının Dünü ve Bugünü. Türk Dünyası Araştırmaları Türk Halıları Özel Sayısı, ss. 107-133.
• SEVİN. V. (2003). Eski Anadolu ve Trakya. İstanbul: İletişim Yayınları.
• TAVLAŞOĞLU, S. (2017). Ürgüp Yöresi Havlı Dokumaları. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi/Güzel Sanatlar Enstitüsü, Erzurum.
• TOPTAŞ, G. (2023) Kağızman Yöresi Halıları. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ardahan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ardahan.
• TUNA, T. (2008). Bilinmeyen Kapadokya. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• TURAN, M. (1988). Kağızman ve Aşık Hıfzı. İstanbul: Meb Basım Evi.
• TURAN, A. (2021a). Kars Yöresinde Bulanan Madalyonlu Halıların Tespiti. Doç. Dr. L. Zor (Ed.). İçinde, İletişim ve Sanat İncelemeleri (s.183-220). Ankara: İksad Publishing House.
• TURAN, A. (2021b). Kars Halılarında Görülen Figüratif (Hayvan/İnsan) Motiflerin İncelenmesi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 28, ss. 502-527. Türk ve İslam Eserleri Müzesi Koleksiyonu’ndan 15.-17. Yüzyıl Osmanlı Halıları. Sergi Katalogu (ed. S. ŞAHİN ve A. DİLER).
• TÜRKEŞ, M. (2005). Orta Kızılırmak Bölümü Güney Kesiminin (Kapadokya Yöresi) İklimi ve Çölleşmeden Etkilenebilirliği. Ege Coğrafya Dergisi, 14 (1-2), ss. 73-97.
• TÜRKMEN, N. (2001). Orta Asya Türkmen Halıları ile Tarihi Anadolu-Türk Halılarının Ortak Özellikleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• TÜRKMEN, N. F. (2020). Anadolu Türk Halılarının Tarihi Gelişimi. A. Soysaldı (Ed.). içinde, Cumhuriyet Dönemi Türk Halıcılığı Kitabı (1) (s. 1-36). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• UMAR, B. (2008). Kappadokia. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• YETKİN, Ş. (1974). Türk Halı Sanatı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• YILMAZ, E. ve PINAR, H. (2020). Osmanlı İşçi Tarihine Bir Bakış: The Oriental Carpet Manufacturers Limited’in [Şark Halı Kumpanyası] Üretim Organizasyonu, İşçileri ve Ücret Politikası [1908 – 1914]. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (21), 277-322. https://doi.org/10.29029/busbed.816481
• YÜKSEL, E. (2007). Mondros Mütarekesi’nden Kurtuluşa Kağızman ve Çevresinde Ermeni Tedhişi (30 Ekim 1918-1 Ekim 1920). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kafkas Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.