A Neighborhood At The Center of Construction And Interventions In İstanbul In The Late Ottoman Period: Tepebaşı

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 3, 543 - 564, 30.11.2024

Oya Şenyurt

https://doi.org/10.30692/sisad.1525376

Öz

Tepebaşı is a neighborhood in Beyoğlu, between Meşrutiyet Avenue and Refik Saydam Avenue, which is the continuation of Tarlabaşı Boulevard. After the 1870 fire in Beyoğlu, the land in Tepebaşı became more valuable and the area above the Muslim cemetery was opened for settlement. In the late 19th century, the Sixth Municipality Department, which started to operate with the permission of Sultan Abdülaziz, embarked on a comprehensive development activity, including the construction of a theater, despite its strained relations with the Ministry of Evkâf regarding the use of the Muslim cemetery. This study evaluates the building decisions and road constructions taken for Tepebaşı after the second half of the 19th century, as well as the interventions and objections to these activities. The decisions taken by the Şehremaneti and the Sixth Municipality Department for the development of the Tepebaşı Muslim cemetery (Petits Champs Des Morts) and its surroundings, and the conflicts these decisions created with the Nezaret of Evkâf are evaluated in the light of archival documents. Amidst the disagreements and conflicts between the Ministry of Evkâf on the one hand and the Sixth Municipality Department and the Şehremaneti on the other, it has been tried to determine the constraints on the possibilities of construction in Tepebaşı in the context of the limitations of waqf lands.

Anahtar Kelimeler

Tepebasi, Tepebasi National Garden, Tepebasi Theater, American Consulate

OSMANLI’NIN SON DÖNEMLERİNDE İSTANBUL’DA İNŞAATLARIN VE MÜDAHALELERİN ODAĞINDA BİR SEMT: TEPEBAŞI

Öz

Tepebaşı, Beyoğlu'nda, Meşrutiyet Caddesi ile Tarlabaşı Bulvarı’nın devamı olan ve Refik Saydam Caddesi arasında kalan semttir. 1870 yılında yaşanan Beyoğlu yangınından sonraki planlama çalışmalarıyla Tepebaşı bölgesindeki arsalar daha fazla değerlenmiş ve Müslüman kabristanının üstündeki alan yerleşime açılmıştır. Sultan Abdülaziz’den alınan izinle faaliyete geçen Altıncı Belediye Dairesi 19. yüzyılın sonlarında Müslüman kabristanının kullanımı açısından Evkâf Nezareti ile olan tüm gerilimli ilişkilerine rağmen tiyatro yapımı da dâhil olmak üzere kapsamlı bir imar faaliyetine girişmiştir. Bu çalışmada 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra Tepebaşı için alınan inşa kararları ve yol yapımları ile bu faaliyetlere yapılan müdahaleler ve itirazlar değerlendirilmiştir. Tepebaşı Müslüman kabristanı (Petits Champs Des Morts) ve çevresindeki gelişim için Şehremaneti ile Altıncı Belediye Dairesi’nin aldığı kararlar ve bu kararların Evkâf Nezareti ile yarattığı çatışma ortamı arşiv belgeleri ışığında değerlendirilmiştir. Bir tarafta Evkâf Nezareti, bir tarafta Altıncı Belediye Dairesi ve Şehremaneti’nin anlaşmazlıkları ve çatışmaları arasında vakıf arsaların sınırlayıcılığı bağlamında Tepebaşı’nda inşaat yapma olanaklarının zorlayıcılığı belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tepebaşı, Tepebaşı Millet Bahçesi, Tepebaşı Tiyatrosu, Amerikan Konsolosluğu

Kaynakça

• AKIN, N. (2002). 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera. İstanbul: Literatür Yayınları.
• ALPMAN, H. K. (1977). Ahmet Fehim Bey’in Hâtıraları. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• AND, M. (2022). Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• AYIK, U. (2022). Tarih-İnsan-Mekân Bağlamında Beyoğlu’nda Değişim ve Dönüşüm (XIX. Yüzyıldan XX. Yüzyılın Başlarına Kadar), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum.
• BARDAKOĞLU, A. (1995). “Ferâğ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 12, (s. 351-354), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), A.MKT.MHM.,(Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı), 454/96
• BOA, BEO.(Bâb-ı âli Evrak Odası), 2620/196462, 3687/276458
• BOA, DH.KMS.(Dahiliye Kalem-i Mahsus), 20/27
• BOA, DH.MKT.(DahiliyeMektubi Kalemi), 1560/57
• BOA, DH.UMVM (Umur-ı Mahalliye-i Vilayat Müdüriyeti Belgeleri), 97/26
• BOA, HR.TH.(Hariciye Nezareti Tahrirat), 3/11, 351/97, 355/75
• BOA, HR.TO. (Hariciye Nezareti Tercüme Odası), 162/8, 275/75
• BOA, İ.AS.(İrade Askeri), 25/39, 17/2
• BOA, İ.EV. (İrade Evkaf), 45/44
• BOA, İ.HUS. (İrade Hususi), 156/49
• BOA, İ.ŞE.(İradeler Şehremaneti), 18/32
• BOA, ML.EEM.(Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti), 47/30
• BOA, ŞD. (Şura-yı Devlet), 696/6, 826/35, 2428/44, 187/14, 2772/43
• BOA, Y.PRK.AZJ.(Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnalleri), 50/99
• BOA, Y.PRK.EŞA. (Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik), 51/6.
• BOA, YA.HUS. (Yıldız Tasnifi Sadaret Hususi Maruzat Evrakı), 485/158
• ÇAKIR, S. (2019). 1870 Beyoğlu Yangını ve Sonrasındaki İmar Faaliyetleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ÇELİK, Z. (1998). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• DUHANÎ, S. N. (1984). Eski İnsanlar Eski Evler: 19. Yüzyıl Sonunda Beyoğlu’nun Sosyal Topoğrafyası. İstanbul: TTOK.
• DURUDOĞAN, S. (1994). “Tepebaşı Kışlık ve Yazlık Tiyatroları”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 7, (s. 250-251), İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• KAYGI, G. (2019). Tranformation of Beyoğlu Muslim Cemetery: Sanitizing, Beautifying and Reproducing the Memory of the City in the Nineteenth Century, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Institute for Modern Turkish History, İstanbul.
• ORHA, Z. (2008). Osmanlı Devleti’nde Modern Belediyeciliğin Doğuşu ve Altıncı Daire-i Belediye Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• SEDES, F. (2019). “Kervansaraylardan Otellere”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6(3), ss. 1373-1392.
• TUNA, S. (2021). Tepebaşı Bahçesi’nin İstanbul Şehremanetine Devri Meselesi. Atatürk Yolu Dergisi, 69 , ss. 456-470.
• URL 1: https://saribegum.wordpress.com/2018/03/11/theme-proposal-and-searches-for-istanbul-tepebasi/ (2024, 1 Ekim)
• URL 2: https://istanbulkazanbizkepce.wordpress.com/wp-content/uploads/2015/10/suat-nirven-tepebasi.jpg (2024, 1 Ekim)
• ÜSDİKEN, B. (2000). Pera ve Beyoğlu’nda. İstanbul: Kentbank.