SON DÖNEM BURDUR ŞER’İYYE SİCİLLERİNE GÖRE BOŞANAN KADINLARIN ÇEYİZLERİ MESELESİ (1900-1916)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 115 - 136, 25.03.2025

Gülsüm Akça , Hakan Karagöz

https://doi.org/10.30692/sisad.1569317

Öz

Osmanlı toplumunda ailenin oluşumu esnasında bireylere birtakım maddi ve manevi sorumluluklar yüklenmiştir. Bu sorumlulukların başında bireylerin yeni kuracak oldukları ailenin oluşumuna zemin hazırlayan evlilik girişimi gelmektedir. Evliliğin oluşumu esnasında bireyler evlilik gereklerine ve şartlarına uyum sağlayarak, gelenek ve göreneklerine bağlı, usulüne uygun bir şekilde evliliklerini meşrulaştırmışlardır. Evlenme niyetinde olan erkek, evlenecek olduğu kıza mehir ve nafaka ödemekle sorumlu tutulurken, kız tarafı çeyiz hazırlamakla evliliğe destek olmuştur.
Bu çalışmanın temel gayesi, Burdur halkı arasında önemini koruyarak günümüze kadar yaşatılan çeyizin, şehrin hem halk bilimi hem de sosyokültürel tarihi bakımından rolü ve önemini vurgulayarak Türk kadın tarihi ve Burdur şehir tarihi üzerine katkıda bulunmaktır. Şer’iyye Sicillerinden istifade edilerek incelenen, genellikle boşanma davaları ve tereke kayıtları içerisinde yer alan çeyiz bahsi, kadınların mahkeme huzurunda “…pederim hanesinden evvel ve ahir getirmiş olduğum cihazım…” şeklindeki beyanlarıyla tespit edilmiştir. Söz konusu beyan ve talepler doğrultusunda Burdur Mahkemesi, almış olduğu kararlar gereğince, çeyizin kadının hakkı olduğu, tasarruf ve kullanım hakkının ise sadece kendisine ait olduğunu ortaya çıkarmıştır. Çalışma, 1900 ile 1916 yılları arasında Burdur’da eşlerinden boşanan kadınların çeyiz üzerindeki haklarını arayış mücadelelerini kapsamaktadır. Çalışmada, çeyiz örneği üzerinden kadınların hak arama mücadeleleri üzerinde durulmuş ve kadının toplumsal statüsü açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aile, Burdur, Çeyiz, Kadın, Şer'iyye Sicilleri

Etik Beyan

Çalışmamızda herhangi bir ölçek, anket, mülakat vs. kullanılmamış olup; bu makale "XX. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Burdur Sancağı" adındaki Prof. Dr. Hakan Karagöz danışmanlığında doktora tezinden üretilmiştir.

The Issue Of Dowries Of Divorced Women According To The Late Period Burdur Şer’iyye Registers (1900-1916)

Öz

During the formation of the family, which is the foundation of Ottoman society, individuals were burdened with a number of material and moral responsibilities. At the beginning of these responsibilities, they started with the marriage initiative that prepared the ground for the formation of the family they would establish. During the formation of marriage, individuals legitimized their marriages by adapting to the requirements and conditions of marriage, adhering to their traditions and customs, and in accordance with the procedure. While the man who intends to marry is held responsible for paying mehir and alimony to the girl he intends to marry, the girl's side supported the marriage by preparing a dowry.
The main purpose of this study is to contribute to Turkish women's history and Burdur city history by emphasizing the role and importance of dowry, which has preserved its importance among the people of Burdur, in terms of both folklore and sociocultural history of the city. The dowry issue, which was examined with the help of the Sher'iyye Registers and generally included in divorce cases and probate records, was determined by the women's declarations in the presence of the court as “...my device that I brought from my father's house before and after...”. In line with the aforementioned statements and requests, the Burdur Court, in accordance with its decisions, revealed that the dowry was the right of the woman and that the right to save and use it belonged only to her. The study covers the struggles of divorced women in Burdur between 1900 and 1916 in search of their rights over dowry. The study focuses on women's struggle for their rights through the example of dowry and tries to explain the social status of women.

Anahtar Kelimeler

Family, Sharia Records, Burdur, Dowry, Woman

Kaynakça

• ACAR, H. İ. (2010). Talak. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 39, (ss. 496-500), İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfi İslam Araştımaları Merkezi.
• AK, M. (2015). Teke Yörükleri (1800-1900). Ankara : Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ATASOY, A. (2024). Osmanlı Kanunlarında ve Mahkeme Kayıtlarında Çeyiz. Eskiyeni, 54, ss. 1247-1268 : https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1468773
• ATEŞ, F. (1992). Bohça Geleneğinden Valiz Kültürüne Bir İnceleme. Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, 11 (35), ss. 678-693.
• AYDIN, M. A. (1996). “Osmanlı Toplumunda Kadın ve Tanzimat Sonrası Gelişmeler”. Sosyal Hayatta Kadın, İslami İlimler Araştırma Vakfı, İstanbul : Ensar Neşriyat, ss. 161-176. Erişim Adresi : https://isamveri.org/pdfdrg/D146734/2005/2005_AYDINMA.pdf.
• AYDIN, M. A. (2014). Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet, İstanbul : Klasik Yayınları.
• AYVAZOĞLU, B. (1992). İnsan, Ev, Çevre. (Haz. Ezel Elverdi vd.), Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. 2, (ss. 770-785), Ankara : TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• BAHŞİŞOĞLU, A. (1998). Türk Kültüründe Çeyiz Geleneği ve Kastamonu Örneği. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türk Dili ve Edebiyatı (Halkbilimi) Anabilim Dalı.
• BAYRAM, S. (2021). XIX. Yüzyıl Osmanlı Siyasi ve Sosyal Yaşamında Çeyiz Geleneği. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• BOA. DH. EUM. KLU. 00015-00061.001. (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Dahiliye, Kalem-i Umumi Defteri) 15/61.
• BOA. MŞH. ŞSC. d. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Meşihat Şer’iyye Sicil Defteri) 2421 BŞS. (Burdur Şer’iyye Sicil Defteri) No : 226.
• BOA. MŞH. ŞSC. d. 2422 BŞS. 227.
• BOA. MŞH. ŞSC. d. 2423 BŞS. 228.
• BOA. MŞH. ŞSC. d. 2424 BŞS. 229.
• BOZKURT, N. (2009). Sanduka. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36, (ss. 102-104), İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfi İslam Araştımaları Merkezi.
• CEBECİ, D. (2009). Tanzimat ve Türk Ailesi. İstanbul : Bilge Oğuz Yayınları.
• CİN, H. (1974). İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara : Ankara Üniversitesi Basımevi.
• CİN, H. (1988). Eski Hukukumuzda Boşanma. Konya : Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• CİN, H. ve Akgündüz A. (2011). Türk Hukuk Tarihi. İstanbul : Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• ÇATALKAYA GÖK, E. (2021). Çitari Kumaşı. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 11 (2), ss. 443-453.
• ÇERİKAN UĞUR, F. (2019). Türk Ailesinde Sofra Adabı, Denizli Örneği ve İşlevselliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S.8/1, ss. 481-511. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/685555.
• ÇETİNTAŞ, R. (2014). İslâm Hukukunda Evlenmeden Doğan Haklar Bağlamında Nafaka. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 24, ss. 108-203. Erişim Adresi : https://isamveri.org/pdfdrg/D02533/2014_24/2014_24_CETINTASR.pdf
• DEMİR, A. D. (2021). XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Mihrimah, Fatma, Behice ve Naile Sultanların Çeyiz Kayıtları. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Bozok Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Üniversitesi.
• DEMİRARSLAN, D. (2020). Tarihsel Süreçte Yatak Odalarının Gelişimi. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7 (52), ss. 860-884. Erişim Adresi: https://doi.org/10.26450/jshsr.1844
• DEMİREL, Ö. Tuş, M. Gürbüz, A. (1992). Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, Eşya ve Giyim-Kuşam (XVI-XIX Yüzyıllar). (Haz.Ezel Erverdi vd.), Sosyo Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. 2, No : 71, ss. 703-754, Ankara : TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• EKİNCİ, E. B. (2008). Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk. İstanbul : Arı Sanat Yayıncılık.
• ERCOŞKUN, T. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Evlilik ve Nikaha Dair Düzenlemeler. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERDEM, S. (1993). Bir Kadın Sokak Kıyafeti : Car. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7. İstanbul. s. 157. Erişim Adresi : https://islamansiklopedisi.org.tr/car--kiyafet
• ERGÜR, A. (2002). Tekstil Terimleri Sözlüğü, İstanbul : Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• ERKUL, A. (2002). Eski Türklerde Evlenme Gelenekleri. (Ed. Hasan Celal Güzel vd.), Türkler, C. III (ss. 58-66), Ankara : Yeni Türkiye Yayınları.
• FAROQHİ, S. (2002). Stories of Ottoman Men and Women. İstanbul : Eren.
• FINDIKOĞLU, Z. F. (1943). Aile Hukukumuzun Tedvini Meselesi. Ebu'l Ula Mardin'e Armağan, İstanbul.
• FINDIKOĞLU, Z.F. (1958). Hukuk Sosyolojisi. İstanbul : İstanbul Üniversitesi Yayını.
• GERBER, H. (1980). Social and Economic Position of Women in an Ottoman City, Bursa 1600-1700. IJMES, 12, ss. 231-244.
• GÖÇER, G. (2010). 220 ve 221 Numaralı Şer’iyye Sicillerine Göre Burdur’un Sosyoekonomik Tarihi (1880-1893). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• H.1322/M.1906 Tarihli Konya Vilayet Salnamesi.
• JENNINGS, Ronald C. (1975). Women in Early 17th Century Ottoman Judical Records : The Sharia Court of Anatolian Kayseri. Journel of the Economic and Social History of the Orient (JESHO), 18/1, ss. 53-114.
• KADEMOĞLU, O. (1999). Çeyiz Sandığı. İstanbul : Duran Ofset Matbaacılık.
• KARABACAK, M. (2015). Osmanlı Modernleşmesinde Kadın ve Suç. (Basılmamış Doktora Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Anabilim Dalı.
• KARAKELLE, A. (2008). Erzurum’da Çeyiz Geleneği Üzerine Bir Araştırma. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ankara.
• KARHAN, J. (2021). Toplumsal ve Kültürel Bir İçecek : Türk Kahvesi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, S. 52, ss. 149-165. Erişim Adresi : https://doi.org/10.17498/kdeniz.998437
• KILIÇ, E. (2017). Yabancı Seyyahların Türk Sofra Kültürüne Ait İzlenimleri Üzerine (16. ve 17. Yüzyıl). Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 4 (8), ss. 97-117.
• KOÇAK, Z. (2023). Manastırlı Kadınların Kullandıkları Ev Tekstilleri (1700-1730). İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi Osmanlı’dan Günümüze Balkanlar Özel Sayısı, s.164-178. Erişim Adresi : https://dergipark.org.tr/tr/pub/ictimaiyat
• KÖSE, Ü. (2019). İslâm Aile Hukuku Açısından Çeyiz. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14, ss. 98-112. https://doi.org/10.34085/buifd.606287
• KURT, A. (1996). Osmanlı’da Kadının Sosyo- Ekonomik Konumu. (Ed. Güler Eren), Osmanlı, C.V, Yeni Türkiye, ss. 434-450.
• KÜÇÜKTİRYAKİ, A.Y. (2014). Osmanli Devletinde Tanzimat Sonrasi Aile Hukuku Alanindaki Gelişmeler Ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(26), ss. 177-201.
• KÜR, H. (2008). 210 Numaralı Şer’iyye Siciline Göre Burdur’da Sosyal, Kültürel, Ekonomik Hayat (1839-1845). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• MARCUS, A. (1983). Men, Women and Property : Deals in Real Estate in 18th Century Aleppo. JESHO, 26/2, ss. 137-163.
• NUTKU, Ö. (1993). Çeyiz. İçinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. ss. 297-298.
• OCAKOĞLU, N. (2018). Geleneksel Dokumalarımızdan Kutnu Kumaşının Giysi Tasarımında Kullanılması. İdil Dergisi, 7 (52), ss. 1585-1592.
• ORTAYLI, İ. (1992). Osmanlı Aile Hukukunda Gelenek, Şeriat ve Örf. (Haz. Ezel Elverdi vd.), Sosyo-kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. 2, (ss. 456-467), Ankara : T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• ÖGEL, B. (1982). Türklerde Kalın ve Başlık. (Haz. Nail Tan), II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Gelenek-Görenek ve İnançlar. C. IV (ss. 393-396). Ankara : Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• ÖGEL, B. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Genişletilmiş 3. Baskı, İstanbul : Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı.
• ÖZDEMİR, S. (2021). Osmanlı Gelininin Çeyizi. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 24, ss. 186-203.
• ÖZTOKSOY, Ö. N. (2007). 16-17. Yüzyıl Osmanlı Hint-Babür Kumaş Sanatları Etkileşimleri. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• PAKALIN, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 1. İstanbul : MEB Yayınları.
• SAĞOL, Yüksekkaya G. (1995). Manas Destanında Evlilik Geleneği. (Haz. Emine Gürsoy-Naskali), Bozkır¬dan Bağımsızlığa Manas. (ss. 224-233). Ankara : Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SAĞOL, Yüksekkaya, G. (2002). Destanlarda Evlilik. Yeni Türkiye, Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı III, Yıl 8, S. 45, ss. 264-288. Erişim Adresi : https://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/gulden_sagol_yuksekkaya_destanlarda_evlilik.pdf
• SAĞOL, Yüksekkaya, G. (2007). Kalın ve Çeyiz. (Ed. Emine Gürsoy Naskali-Aylin Koç), Hediye Kitabı (ss. 396-406). İstanbul : İstanbul Kitabevi Yayınları.
• ŞAHİN H.- ŞAFAK N. (Ed.). (2011). Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak. İstanbul : Dem Yayınları.
• ŞİMŞEK, H. (2013). Osmanlı Toplumunda Çocukluk Anlayışı ve Çocuk Hakları Üzerine. (Ed. Cemil Öztürk-İlhami Fındıkçı) Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları, Eğitim ve Kültür Yazıları Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan, (ss. 1159-1181), Türkiye : Pegem Yayınları.
• TOP, G. (2016). 225 Numaralı Burdur Şer’iyye Sicili (H.1314-1316/ M. 1897-1898). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• TUCKER, E. J. (1985). Women in Nineteenth Century Egypt. Cambridge : Cambridge University Press.
• TURAN, O. (2009). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti. İstanbul : Ötüken Neşriyat.
• TÜRKDOĞAN, O. (1976). Evlenmede Başlık Geleneğinin Sosyolojik Açıklaması. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Gelenek-Görenek ve İnançlar, C. IV, (ss. 315-362). Ankara : Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• TÜRKDOĞAN, O. (1992). Türk Ailesinin Genel Yapısı. (Ed. Hakkı Dursun Yıldız), Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. 1. (ss. 29-66). Ankara : TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• UYSAL, M. A. (2020). Salnamelere Göre Burdur (1868-1914). İstanbul : Libra Yayıncılık.
• UZUN, A. (2000). İslimye Çuka Fabrikası. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Yayın No : 21-22, ss. 77-85.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1935). Şer’i Mahkeme Sicilleri. Ülkü Halkevleri Dergisi, 5 (29), ss. 365-368.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. (1969). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri Tarihi. Ankara : Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÜÇOK, C., Mumcu, A. ve Bozkurt G. (2006). Türk Hukuk Tarihi. Ankara : Turhan Kitapevi Yayınları.
• ÜNAL, M. (1977). Medeni Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-i Aile Kararnamesi. AÜHFD, 34 (1), ss.195-231.
• YALÇIN Usal, S. S. (2010). Türklerde Çeyiz Sandığının Kullanımı ve Geleneksel Süslemeleri. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1/1 ss. 157-167.
• YAZICIOĞLU, Ö. (2014). Türklerin Kültür Tarihi. İstanbul : Kalipso Yayınları.