Ration Supply Activities in the Prophet's G̲h̲azwa and Sariyyas

Yıl 2024, , 1 - 31, 31.10.2024

Serdar Sevmezler

https://doi.org/10.56288/siyer.1557518

Öz

In this article, examines a range of issues related to food and beverages consumed by the soldiers, including ration supply methods, storage, transport and distribution of ration, cooking of food, food consumption as well as feeding of combat animals in the Prophet’s (pbuh) g̲h̲azw and sariyya. The data of the research were obtained from sīra- mag̲h̲āzī sources, universal history books, hadit̲h̲ books, tabaḳāt books, geography books, dictionaries, and other relevant sources. The findings of the study indicate that, during military operations in the time of the Prophet, food such as dates, hays, bread, sevîk, and dried or fresh meat were generally preferred due to their nutritional value, durability, ease of procurement, preservation, and transportation. During this period, a variety of methods were employed for the provision of food, in accordance with the necessities. The principal methods of food provision included personal food, food provided by state support, natural resources, war booty, food was procured through purchases, donations and aid, food supplies through treaties, and food procured through hunting. The sources do not contain any information regarding the warrior's stockpiling of provisions for himself during peaceful times. In the time of military campaigns, camels the most important means of military transportation of the period, serving as a mobile supply depot for military units due to their exceptional carrying capacity and the fact that they themselves were a source of sustenance. Besides, the areas where war booty obtained from the enemy served as a kind of supply depot. Food supplies were transported to operational areas by both camel and on foot. The number of meals per day and the quantity of food consumed per meal varies depending on a number of factors, which include the length and duration of the campaign, the amount of food stockpiled, and regional resources. Furthermore, there is a lack of detailed information on this subject in the sources, which makes it extremely challenging to accurately calculate the rations per soldier, as well as the calorific value of the available food per day. In some cases, the troops faced major ration shortages, however, the necessary food and beverage were quickly obtained from various sources, enabling the continued operational effectiveness of the troops and the successful completion of the assigned missions.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, The Prophet Muhammad, G̲h̲azw, Sariyya, Ration, Supply, Nutrition

Hz. Peygamber’in Gazve ve Seriyyeleri’nde İâşe İkmâl Faaliyetleri

Öz

Bu makalede, Hz. Peygamber’in (s.a.s.) gazve ve seriyyelerinde askerlerin tükettiği yiyecek ve içecekler, iâşe tedarik yöntemleri, iâşenin depolanması, sevkiyatı ve dağıtımı, yiyeceklerin pişirilmesi, yemek tüketimi ve muharebe hayvanlarının beslenmesi gibi konular ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Araştırmanın verileri siyer-megāzî kaynakları, umumî tarih kitapları, hadis kitapları, tabakât ve terâcim kitapları, coğrafya kitapları, sözlükler ve diğer ilgili kaynaklardan elde edilmiştir. Araştırma sonuçları, Hz. Peygamber dönemi askerî harekât sırasında besin değeri, dayanıklılığı, tedariki, muhafazası ve nakliye kolaylığı nedeniyle genellikle hurma, hays, ekmek, sevîk, kurutulmuş veya taze et gibi yiyeceklerin tercih edildiğini göstermektedir. Bu dönemde gıda maddelerinin tedarikinde gereksinimler doğrultusunda farklı yöntemlere başvurulmuştur. Şahsi yiyecekler, devlet desteği, doğal kaynaklar, harp ganimetleri, satın alımlar, bağış ve yardımlar, antlaşmalar yoluyla tedarik ve avlanma yoluyla edinilenler temel iâşe tedarik kaynaklarını oluşturmaktaydı. Barış şartlarında savaşçının kendisi için erzak stokladığına dair kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Sefer durumunda ise dönemin en önemli askerî nakliye aracı olan develer, sahip oldukları taşıma kapasitesi ve bizzat kendilerinin yiyecek kaynağı olması özelliğiyle askerî birlikler için bir mobil ikmâl deposuydu. Buna ek olarak harekât alanında düşmandan elde edilen ganimetlerin toplandığı alanlar, bir tür ikmâl deposu olarak faaliyet göstermiştir. Harekât alanına iâşe sevkiyatı develer üzerinde ve yaya erin üzerinde yapılmaktadır. Askerlerin günlük öğün sayısı ve öğün başına düşen gıda miktarı, sefer güzergâhının uzunluğu, sefer süresi, gıda stok miktarı ve bölgesel kaynaklar gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Buna ek olarak konuyla ilgili ayrıntılara kaynaklarda rastlanmaması sebebiyle asker başına düşen istihkak miktarının ve günlük olarak besinlerden aldığı kalori değerinin hesaplanması oldukça zordur. Bazı savaş ve operasyonlar sırasında askerler büyük ölçüde iâşe sıkıntısı yaşamış ancak en kısa sürede çeşitli kaynaklardan yiyecek ve içecek tedarik edilerek askerlerin muharebe güçleri korunmuş ve harekâtlar başarılı bir şekilde tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Hz. Peygamber, Gazve, Seriyye, İâşe, İkmâl, Beslenme

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. el-Muṣannef. thk. Heyet. 10 Cilt. Kahire: Dârü’t-Te’sîl, 1436/2015.
• Acar, Cafer. İslâm’da Savaş -Câhiliye ve Risâlet Döneminde Savaş Olgusu-. Kahramanmaraş: SAMER Yayınları, 2020.
• Ağırman, Mustafa. Hz. Peygamber’in Savaş Stratejisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Akgün, Sevim Demir. Hicrî Birinci Asır İslâm Toplumunda Yemek Kültürü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Akgün, Sevim Demir. Hz. Peygamber Döneminde Yemek Kültürü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Apaydın, H. Yunus. “Humus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/365-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Avn, Abdürraûf. el-Fennü’l-ḥarbî fî ṣadri’l-İslâm. Mısır: Dârü’l-Maârif, 1961.
• Aydınlı, Abdullah. “Âsım b. Adî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/474. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Azizova, Elnure. Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler. İstanbul: TDV - İSAM Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdulazîz b. Muhammed. Muʿcemü me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâżiʿ. thk. Mustafa es-Sekkā. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1364-1371/1945-1951.
• Belâdî, Âtik b. Gays. Siyer Coğrafyası. çev. Harun Özel - Youssoufa Soumana. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Kitâbü cümel min Ensâbi’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1417/1996.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâʾilü’n-nübüvve ve maʿrifetü aḥvâli ṣâḥibi’ş-şerîʿa. nşr. Abdülmu‘tî Kal‘acî. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Bozkurt, Nebi. “Hâtıb b. Ebû Beltea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/444-445. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Brauer, Ralph W. “The Camel and Its Role in Shaping Mideastern Nomad Societies”, Comparative Civilizations Review 28/28 (1993), 106-151. https://scholarsarchive.byu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1283&context=ccr
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Bülbül, Abdullah - Koç, Atakan. “Develerde Karkas ve Et Kalite Özellikleri”. ADÜ Ziraat Dergisi 15/2 (2018), 113-117. https://doi.org/10.25308/aduziraat.428069
• “Camel”. Encyclopedia of Deserts. ed. Michael A. Mares. 95-97. Oklahoma: University of Oklahoma Press, 1999. Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân. el-Müsned. thk. Heyet. 3 Cilt. Kahire: Dârü’t-Teʾsîl, 1436/2015.
• Diyârbekrî, Kādî Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen. Târîḫu’l-ḫamîs fî aḥvâli enfesi nefîs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü Şa‘bân, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 4 Cilt. Mısır: Matbaatü’s-Saâdet, 1369/1950.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. İshâk el-İsfahânî. Maʿrifetü’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azzâzî. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1419/1998.
• Erkal, Mehmet. “Ganimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/351-354. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Fayda, Mustafa. “Bedir Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/326. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Fayda, Mustafa. “Bedrü’l-Mev‘id”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/335. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Gabriel, Richard A. İslâm’ın İlk Mareşali Hz. Muhammed. çev. Ahmet Büyükaksoy. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2021.
• Güler, Zekeriya. “Ümmü Atıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/314. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Günay, Hacı Mehmet. “Himâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/52-55. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. nşr. Heyet. 9 Cilt. Kahire: Dârü’t-Teʾsîl, 1435/2014.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm b. Ahmed. es-Sîretü’l-Ḥalebiyye fî sîreti’l-emîni’l-meʾmûn: İnsânü’l-ʿuyûn. 3 Cilt. Beyrut: y.y., 1400/1980.
• Hamîdullah, Muhammed. el-Ves̱âʾiḳu’s-siyâsiyye: Hz. Peygamber Döneminin Siyasî-İdarî Belgeleri. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, ts.
• Hamîdullah, Muhammed. Hz. Peygamber’in Savaşları. çev. Nazire Erinç Yurter. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. Ankara: İmaj Yayıncılık, 2003.
• Hattâb, Mahmud Şît. Komutan Peygamber. çev. Ahmed Ağırakça. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1988.
• Hattâb, Mahmut Şît. Peygamber Ordusunun Tarihi. çev. İhsan Süreyya Sırma. İstanbul: Pınar Yayınları, 1983.
• Headquarters Department of the Army. FM 4-01 Army Transportation Operations. Washington DC: y.y., 2014.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. thk. Muhibbüddin Ebû Saîd Ömer Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdillâh b. Muhammed. el-Muṣannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Cidde: Dârü’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1427/2006.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 16 Cilt. Kahire: y.y., 1429/2008.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. Cevâmiʿu’s-sîreti’n-nebeviyye. nşr. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkā vd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr. Sîretü İbn İsḥâḳ el-müsemmâ bi-Kitâbi’l-mübtedeʾ ve’l-mebʿas̱ ve’l-meġāzî. thk. Muhammed Hamîdullah. Mağrib: Matbaatü Muhammedi’l-Hamîs, 1396/1976.
• İbn Kayyim, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdü’l-meʿâd fî hedyi ḫayri’l-ʿibâd. thk. Şuayb el-Arnaût - Abdülkādir el-Arnaût. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1998.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1417/1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. ʿUyûnü’l-aḫbâr. thk. Yûsuf Ali Tavîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1430/2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Muhammed b. Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye: ʿUyûnü’l-es̱er fî fünûni’l-meġāzî ve’ş-şemâʾil ve’s-siyer. thk. Muhammed el-Îdü’l-Hatrâvî - Muhyiddin Müstû. 2 Cilt. Medine - Dımaşk: Mektebetü Dâri’t-Türâs - Dâru İbn Kesîr, 1413/1992.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Kitâbü Târîḫi’l-Medîneti’l-münevvere. thk. Fehîm Muhammed Şeltût. 4 Cilt. b.y.: y.y., 1399/1979.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ - Mustafa Abdülkādir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1383-1385/1963-1965.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîḫ. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2012.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. Üsdü’l-ġābe fî maʿrifeti’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Alî Muhammed Muavvid - Adil Ahmed Abdülmevcud. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭaʾ. thk. M. Mustafa el-A‘zamî. 8 Cilt. Ebû Zabî (Abudabi): Müessesetü Zâyid b. Sultân, 1425/2004.
• İşbilir, Ömer. “Yük”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/46-48. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kallek, Cengiz. “Sâ‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/317-319. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Kallek, Cengiz. “Vesk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/70. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü ḳabâʾili’l-ʿArabi’l-ḳadîme ve’l-ḥadîs̱e. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay. et-Terâtîbü’l-idâriyye: Hz. Peygamber’in Yönetimi. çev. Ahmet Özel. 2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• KKK, Kara Kuvvetleri Komutanlığı. “İkmal”. Erişim 3 Ekim 2024.
• https://www.kkk.tsk.tr/kkksablonmaster/header/kurumsal/siniflar/ikmal.aspx
• Koca, Ferhat. “Gulûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/190-192. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Koçyiğit, Tahsin. Hz. Peygamber’in Gündelik Hayatı: Hurma, Deri, Deve -Medine Döneminde Dair Bir Mikro Tarihçilik Denemesi-. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2016.
• Köksal, Mustafa Âsım. İslâm Tarihi: Hz. Muhammed (a.s) ve İslâmiyet. 18 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, ts.
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed. İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’n-nebiyyi mine’l-aḥvâl ve’l-emvâl ve’l-ḥafede ve’l-metâʿ. thk. M. Abdülhamîd en-Nümeysî. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye. thk. Ahmed Câd. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1427/2006.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Ṣaḥîḥ-i Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1412/1991.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûsü’l-basît fî tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît. yay. haz. Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâʾî’: el-Müctebâ. thk. Muhammed Rıdvân Irkasûsî vd. 9 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1439/2018.
• Nicolle, David. İslam Orduları 600-1100. çev. Emir Yener. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Nicolle, David. The Military Technology of Classical Islam. Edinburgh: University of Edinburgh, Doktora Tezi, 1982.
• Office of the Chairman of the Joint Chiefs of Staff. DOD Dictionary of Military and Associated Terms. Washington DC: The Joint Staff, 2019.
• Oğuzay, Fatih. Hz. Peygamber Döneminde Tarım Kültürü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Önkal, Ahmet - Bozkurt, Nebi. “Deve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/222-226. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özaydın, Abdülkerim. “Bârık (Benî Bârık)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/70. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Özkan, Mustafa. “Medine Vesikası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/212-215. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Parlatır, İsmail vd. Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 9. Basım, 1998.
• Pırlanta, İsmail. “Hz. Peygamber Döneminde Tarım Faaliyetleri ve Ekonomiye Katkısı”. Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (Ocak 2019), 13-42.
• Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Abdillâh b. Ahmed b. Alî el-Hasenî. Vefâʾü’l-vefâ bi-aḫbâri dâri’l-Muṣṭafâ. thk. Kāsım es-Sâmerrâî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Furkān, 1422/2001.
• Süheylî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. Abdullah. er-Ravżü’l-ünüf fî şerḥi’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Abdurrahman el-Vekîl. 7 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1410/1990.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekr. el-Ḫaṣâʾiṣü’l-kübrâ. thk. Muhammed Halîl Herrâs. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadîse, 1387/1967.
• Şâmî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf es-Sâlihî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti ḫayri’l-ʿibâd. thk. Âdil Ahmed - Alî Muhammed Muavvid. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Şener, Mehmet. “Hayvan (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/92-98. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1404/1983-1984.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemü’ṣ-ṣaġīr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’ṭ-Ṭaberî: Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 11 Cilt. Mısır: Dârü’l-Maârif, 1968.
• Terzi, Mustafa Zeki. Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn Döneminde Askeri Teşkilât. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ-Sünenü’t-Tirmiẕî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1962-1978.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. Kitâbü’l-Meġāzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts. (London: Oxford University Press, 1965-1966).
• Viré, F., “K̲h̲ayl”. The Encyclopaedia of Islam (New Edition). ed. E. Van Donzel vd. 4/1143-1146. Leiden: Brill, 1997.
• Watr, Muhammed Zâhir. Military Management In The Battles Of The Prophet (S). çev. Abu Zahra Muhammadi. b.y.: Veritas Consulting PR and Media Consultancy UK, 2011.
• Yâkūt el-Hamevî, Şihâbüddîn Ebû Abdillah. Muʿcemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1397/1977.
• Yiğit, İsmail. “Sevîk Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/585. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yiğit, İsmail. “Tebük Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/228-230. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût - Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm: el-Meġāzî. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1410/1990.
• Zürkānî, Muhammed b. Abdülbâkī b. Yûsuf. Şerḥu’l-Mevâhibi’l-ledünniyye. nşr. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.