CAHİLİYEDEN İSLAM'A CESARET TİMSALİ BİR KADIN PORTRESİ: HİND BT. UTBE

Yıl 2019, Sayı: 6, 47 - 77, 08.08.2019

Hatice Nur Ert

Öz

Hz. Peygamber’in (s) yaşadığı kutlu dönemi, onun davetine muhatap olan insanları tanımak, yaşadıkları
kişisel ve toplumsal değişimi algılamak tarihçilerin, hususen İslam tarihçilerinin ilgi alanı olmuştur. İslâm
öncesinden başlayarak karakteri,duruşu, özgüveni, cesareti ile hemen her konumda kendini belli eden
tavırlarıyla dikkatleri çeken simalardan biri Kureyş’in Abdişems soyundan olan Hind bt. Utbe’dir. Bu çalışmada, Mekke’nin ileri gelenlerinden Utbe b. Rebî‘a’nın kızı, Ebû Süfyân b. Harb’in eşi, İslâm tarihinin en önemli figürlerinden biri ve Emevî Devletinin kurucusu Muâviye b. Ebû Süfyân’nın annesi Hind bt. Utbe’nin yaşamı konu edilmiştir. Mensubu olduğu aile, kabile coğrafya, zaman dilimi, gelenek-görenek gibi etkili olan faktörler dikkate alınarak, Müslüman olduğu sürece kadar İslam’a karşı sergilediği tavır bir yana, evlat, eş, anne, şair daha da önemlisi “bir kadın” olarak Hind bt. Utbe’nin, Cahiliye’den İslam’a dönüşümü irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hind bt. Utbe, Cahiliye, Ebû Süfyân, Cesaret, Kadın

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm
• Adem Apak, “İslâm Öncesi Arapların Ulûhiyet Anlayışında Kâhinlerin Yeri”, Cahiliye Araplarının Ulûhiyyet Anlayışı, Ed. M. Mahfuz Söylemez, Ankara Okulu Yayınları, İstanbul, 2015.
• Algül, Hüseyin, “Hamza”, DİA, C. XV, s. 500-502.
• Aycan İrfan , “Muâviye b. Ebû Süfyân”, DİA, C. XXX.
• Aycan İrfan, Saltanata giden yolda Muâviye b. Ebî Süfyân, Ankara Okulu, Ankara, 2014.
• Bâcûrî, Abdullah b. ‘Afîfî (ö. h.1364), el-Mer’etü’l-‘Arabiyyetü fî Câhiliyyetihâ ve İslâmihâ, I-III, Mektebetü’s-Sekâfe, Medine 1350/1932.
• Başaran, Selman, “Ebû Huzeyfe”, DİA, C. X, s. 159.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892), Ensâbü’l-Eşrâf, I-XV, thk. Süheyl Zekkâr-Riyad Ziriklî, Beyrut, 1417/1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 458/1066), Delâilü’n-nübüvve ve ma‘rifetü ahvâli sahibi’ş-şerî‘a, I-VII, Dârü’l Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, [t.y.].
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu‘fî (ö. 25 6/870), Sahîhü’l-Buhârî, Muhammed b. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır,[y.y], 1422.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî Leysî (ö. 255/ 869), el-Osmâniyye, thk. ve şerh: Abdüsselam Hârun,Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1991.
• Cevâd Ali (ö. 1408), el-Mufassal fi tarîhi’l-‘Arab kable’l İslâm, I-XX, Dârü’s-Sâkî, [y.y.] 1422/2001.
• Çelebi, İlyas Çelebi, “Kâhin”, DİA, C. XXIV, s. 171.
• Demircan, Adnan, “Utbe b. Rebî‘a”, DİA, C. XLII, s. 235-236.
• Demircan, Adnan, Cahiliyeden İslâm’a Kadın ve Aile, Beyan Yayınları, İstanbul, 2015.
• Demircan, Adnan-Keskin, Yusuf Ziya, “Bedene İşkence Yöntemi olarak Müsle, Hz. Muhammed (s.a.v)’in Müsleye Yaklaşımı ve Bunun İslâm Kültürüne Yansımaları”, Hz. Peygamber (s.a.v.) Döneminde Kurumsal Yapının oluşumu, Der. Adnan Demircan, Siyer Yayınları, 2015, s. 275-295.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan ( ö. 990/1582 ), Tarihü’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs, I-II, Darü Sâdır, Beyrut, [t.y.].
• Endelûsî, Ebû’l-Hasen Ali b. Musa b. Sa‘id Mağribî (h. 685), el- Mürkisat ve’l-Mutribat, [y.y.], [t.y.].
• Gazâlî, Muhammed (ö. 1996), Fıkhu’s-Sîre, Darü’l-Kalem, Şam 1427.
• Hâkim, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi‘ Muhammed Hâkim en-Nisâburî (405/1014), el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn, I-IV, thk. Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1990/1411.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nureddin Ali b. İbrâhim b. Ahmed Halebî, (ö. 1044/1635), es-Siretü’l-Halebiyye, I-III, Dârü’l-Ma‘ârif, Beyrut 1427.
• Halife b. Hayyat, Ebû Amr eş-Şeybani (ö. 240/854) Tabakatü halîfe b. Hayyatrivaye Ebî İmran Musa b. Zekeriyyâ Yahyâ et-Tüsteri li-Muham med b. Ahmed b. Muhammed el-Ezdi :Tabakatü’r-ruvât. thk. Süheyl Zekkar, Dâru’l- Fikir,[y.y.], 1993.
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, Beyan Yayınları, İstanbul, 2015.
• Hamidullah, Muhammed, “Hayber”, DİA, C. XVII, s. 21.
• Harman, Ömer Faruk, “Kâhin”, DİA, C. XXIV, s.170.
• Huşenî, Ebû Zer b. Ebû’r Rukeb Mus‘ab b. Muhammed (Ebî Bekir) b. Mes‘ûd b. el-Ciyânî el-Endülûsî, (ö. 604/), el- İmlâu’l- Muhtesar fi şerhi garîbi’s-Siyer, nşr. Paul Brunel, Dârü’l Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, [t.y.].
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yûsuf b. Abdullah b. Muhamme d Kurtubî Nemîrî, (ö. 463/1071), el-İsti‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb, I-IV, thk. Ali Mahmut Becâvî, Dârü’l-Cîl, Beyrut 1992/1402..
• İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî, (ö. 328/ 940), el-‘Ikdü’l-Ferîd, I-VIII, Dârü’l Kütübi’l-‘İlmiyye, 1404.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye el-Haşimî el- Bağdadî (ö. 245/860), el-Muhabber, tsh. Ilse Lichtenstadter Dârü’l-Afâkı’l- Cedîde, Beyrut, [t.y.].
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye el-Haşimî el- Bağdadî (ö. 245/860), el-Münemmak fi Ahbâri Kureyş, tsh. Hurşîd Ahmed Fâruk, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1405/1945.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-‘Askalânî (ö. 852/1449), el-İsâbe fî temyizi’s- sahâbe, I-VIII, thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Mua‘vviz, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1995.
• İbn Hamdûn, Ebu›l-Me‘alî Bahaeddin Muhammed b. Hasan b. Hamdun (ö. 562/1167), et-Tezkiratü’l-Hamdûniyye, I-X, thk. Bekr Abbas-İhsan Abbas, Dârü Sâdır, Beyrut 1996.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî el- Bustî, es-Sikât, Dâiratü Me’ârifi’l-Osmâniyye, Haydarabâd, 1393/1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî el-Bustî (ö. 354/965), el-İhsân fi Takrîbi Sahihi İbn Hibbân, I-XVIII, Müe’ssetü’r-Risâle, Beyrut 1988.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî Ebû Hâtim Dâ - rimî el-Bustî (ö. 354/965), es-Sîretün-Nebeviyye ve Ahbâru Hulefâ, I-II, el-Kütüb Sekâfiye, Beyrut, 2014
• İbn Hîşam, Ebû Muhammed Cemâleddîn Abdülmelik (ö.218/833), es-Sîretü’n- Nebevî, I-IV, thk. Muhammed Ali Kutub, Beyrut, 1992,.
• İbn İshâk Muhammed b. İshak b. Yesâr b. Muttalibî el-Medenî (ö. 151/767), es-Sîretü’n-Nebeviye, thk. Ahmed Ferîd el-Mizyâdî, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2009.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Meni‘ Zührî (ö. 230/ 845), et-Tabakâtü’l-kübrâ, I-VIII, thk. Ali Muhammed,thk. Muhammed Abdukadir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990/1410.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddîn Ali b. Hasan b. Hibetullâh (ö. 5 71/1176), Târîhü Medîneti Dımaşk, I-LXXX, thk. Ömer b. Garâme el-Amrî, Dârü’l- Fikr Beyrut 1995.
• İbn Hadîde, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Hadide Ensârî, (ö. 783/1381), el-Misbâhü’l-mudi’ fi küttâbi’n-nebiyyi’l-ümmî (s.a.v) ilâ mülûki’l-arz min Arab ve Acem, I-II, nşr. Muhammed Azimüddîn, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1405/1985.
• İbn Seyyidinnâs, Ebü’l-Feth Fethüddin Muhammed b. Muhammed (ö. 734/1334), ‘Uyunü’l-eser fî fünûni’l-meğâzi ve’ş-Şemâil ve’s-Siyer, I-II, thk. İbrahim Muhammed Ramazan, Darü’l-Kalem, Beyrut 1414/1993.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî (ö. 597/1201), el-Müdhiş fî ‘Ulumi’l-Kur’an ve’l-Hâdis ve’l-lüğa ve ‘Uyuni’t-tarîh ve’l-va‘z, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1985/1405.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî (ö. 597/1201), el-Müntezam fî târihi’l-ümem ve’l-mülûk, I-XIX, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992/1402.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerî m (ö. 630/1233), el-Kâmil fî’t-Târîh, I-X, thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî, Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerîm (ö. 630/1233), Üsdü›l-ğabe fî ma‘rifeti›s-sahâbe, I-VIII., thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdülmevcud, Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1415/1994.
• İbnü’l-Kesîr, Ebü’l-Fida‘ ‘İmâdüddin İsmail b. Ömer b. el-Kesir el-Kureşî, el-Basrî (ö. 774/1373), el-Bidâye ve’n-nihâye, I-XXI, thk. Abdullah b. Abdullah b. Muhsin b. Türkî, Dârü’l-Hicre, Beyrut, 2004.
• İsbehânî, Ebu Nuaym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed ishak b. Musa b. Mehran (ö. 430/1038), Marifetü’s- Sahabe; thk. Adil b. Yusuf b. Azzâzî, Daru’l Vatan, Riyad, 1419/1998.
• İsfahânî, Ali b. Hüseyin b. Muhammed Ebü’l-Ferec (ö. 357/967), el-Eğânî, I-XXV, Dârü İhyai’t-Türasi’l-‘Arabî, Beyrut, 1415.
• İsfahânî, Ebû Kâsım Hüseyin b. Muhammed Râğib, Muhâdarâtü’l-üdebâ ve Mühâverâtü’ş şu‘arâ ve’l belâğa, I-II, Şirketu Darü’l-Erkâm b. Ebî’l Erkâm, Beyrut, 1420.
• Kandehlevî, Muhammed b. Yûsuf b. Muhammed b. İlyas b. Muhammed b. İsmâil (ö. 1384/1927), Hayatü’s-Sahâbe, I-V, thk. Beşar Avvâd Ma‘ruf, Müessesetü’l Beyrut, 1420/1994.
• Kandemir, M. Yaşar, Hind bint Utbe, DİA, C. XIIIV, s. 64-65. Makdîsî, Muhtâr b. Tâhir, (ö. 355/966), el-Bed’ ve’t-târîh, I-VI, Mektebetü’s- Sekâfeti’d-Dîniyye, Por Said, [t.y.],.
• Makrîzî, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir (ö. 845/1442), İmtâ‘ü’l-esmâ’ bimâ li’n-nebî mine’l-ahvâl ve’l-emvâl ve’l-hafede ve’l-metâ‘, I-XV, thk. Muhammed Abdülhâmid en-Nemîsî, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1420/1999..
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali (ö. 345/956), et-Tenbîh ve’l İşrâf, tsh. Abdullah İsmail Sâvî, Dârü’s-Sâvî, Kahire, [t.y].
• Mizzî, Ebû’l-Haccâc Cemaleddin Yûsuf b. Abdurrahman b. Yusuf (ö.742/134), Tezhîbü’l Kemâl fi Esmâi’r-Ricâl, I-XXXV, thk. Beşar Avvâd Marûf, Müessetü’r-Risâle, Beyrut, 1400/1980.
• Mukâtil b. Süleyman (ö. 150/767), Tefsîr-i Kebîr, thk. Abdurrahman Şettâte, Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1423.
• Mübarekfurî, Safiyyürrahmân er-Rahîkü’l-Mahtûm, Dârü’l-Hilâl, Beyrut 1985 Nehrevânî, Ebü’l-Ferec Mu‘âfâ b. Zekeriyyâ b. Yahyâ Mu‘âfâ (ö. 390/1000), el-Celîsü’s-sâlihü’l-kâfî ve’l-enîsü’n-nâsihü’ş-şâfî, thk. Abdülkerîm Sâmî Cündî, Dârü’l- Kütübi’l-‘İlmiyye Beyrut 2005.
• Nesaî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Aliyyi’l- Horasânî (ö. 303/915), el-Müctebâ mine’s-Sünen: es-Sünen es-Suğrâ li’n-Nesâî, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde, Mektebetü’l-Matbuati’l-İslâmiyye, Halep 1986/1406.
• Nüveyrî, Şehabeddin Ahmed b. Abdülvehhab b. Muhammed (733/1333), Nihâyetü’l-ereb fî fünîni’l-edeb, I-XXXIII, Dârü’l-Kütübi’l-ve’l-Vesâiki’l- Kavmiyye, Kahire, 1423
• Özşenel, Mehmet “Sâlim Mevlâ Ebû Huzeyfe”, DİA, C. XXXVI, s. 49-50.
• Sallâbî, Ali Muhammed Muhammed. ed-Devletü’l-Ümeviyye: ‘avâmilü’l-izdihâr ve teda‘iyâtü’l-inhiyâr, I, II, Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut, 1429/2008, C. I, s. 54.
• Savaş, Bayram, Mekke Feth’inde Demi Heder Edilenler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009.
• Savaş, Rıza, Râşid Halifeler Devrinde Kadın, Ravza Yayınları, İstanbul, 1996.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed (ö. 581/1185) er-Ravzü’l-Ünüf fî Şerhi’s-Sîreti’n-Nebeviyye li’bni Hişâm, I-VII., thk. Ömer Abdüsselam Selamî 2000, Darü’l-İhyâi’t-Türasi’l-‘Arabî, Beyrut 2000.
• Şahin Utku, Nihal, “Biyoğrafik Tarih Yazımı İçinde Siyer”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/1, sayı: 44, s. 263-290.
• Şâmî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Yûsuf b. Ali (ö. 942 /1536), Sübülü’l-hüdâ ,ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-‘ibâd, 1I-XII,, thk. Şeyh âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavviz, Dârü’l Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1993.
• Şemseddin Günaltay, İslâm Öncesi Araplar ve Dinleri, Sad. M. Mahfuz Söylemez-Mustafa Hizmetli, Ankara Okulu Yayınları, İstanbul, 2013, s. 144.
• Taberî, Ebû Cafer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd (ö. 310/9 23), Tarihü’t-Taberî (Tarihü’l-ümem ve’l-mülûk), I-XI, Haz. ‘Ureyb b. Sa’d el-Kurtûbî, Dârü’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1387.
• Uraler, Aynur, “Zeyneb”, DİA, C. XLIV, s. 355-356.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd es-Sehmî el-Mede nî (ö. 207/823), Kitâbü’s-Siyer ve’l-Meğâzî, I-III, thk. Marsden Jones, Darü’l- Îlâmî, Beyrut, 1989.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1348), Tarihü’l-İslâm ve vefeyatü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm, thk. I-XV, thk. Beşar Avvâd Maruf, Dârü’l-Garbi’l-İslâm, [y.y.], [t.y.], C. II, s. 166.
• Zübeyrî, Ebû Abdullah Mus‘ab b. Abdullah b. Mus‘ab b. Sâbit b. Abdullah b. Zübeyr, (ö. 236/851) Nesebu Kureyş, nşr. Lefi Brovençal, Darü’l Ma‘rife Kahire, [t.y.],