İSLÂM ÖNCESİ ARAP YARIMADASINDA KABİLE DIŞI UNSURLAR: SA‘ÂLÎK GRUPLARI

Yıl 2019, Sayı: 5, 129 - 152, 01.01.2019

Hakan Temir

Öz

Cahiliye dönemi Arap siyasî düzeni, yarımadanın kuzey ve güney bölgelerinde tarihin belirli döneminde ortaya çıkan krallıklar hariç, kabile hayatı üzerine kuruluydu. Kabile düzeni yarımadanın sakinlerini kuşatan koruyucu bir zırh ve kalkandı. Haseb, nesep, asabiyet ve taassup duygularıyla yoğurulan kabilecilik, fertlerin ihtiyaçlarını karşılamaktaydı. Kabile, fertlerini sımsıkı bağlarla birbirine bağlayan ve haklarını savunmada hassas olan, bu arada şemsiyesi altına aldığı herkese hak ve sorumluluklar yükleyen, gerektiğinde savaş ve barış anlaşmaları yaptıran askerî ve siyasî yapıydı.
Sınırlı kaynakların mekanı olan çölde kabile nizamı ideal bir yönetim şekli olsa da yarımadanın tüm sakinlerinin ihtiyaçlarını karşılaması mümkün değildi. Günümüz modern toplumlarının yönetim sistemlerinin dahi tüm vatandaşları kuşatamadığı dikkate alındığında kabile düzeninin dışına çıkan veya çıkarılanların olması kaçınılmazdır. Kabile düzeninin adil olmayan yönlerine muhafelet eden, kabilesinden ayrılan ve içinde bulundukları durumu şiirleriyle dile getiren sa’âlîk taifesi kabile nizamına başkaldırının simgesiydi. Aralarında fakirler, kabileden atılanlar ve renginden dolayı ikinci plana konulan siyahî köleler bulunmaktaydı. Fakir olduklarından dolayı kervanların yolunu keserek yağmaya başladıklarında eşkıya olarak anıldılar.

Anahtar Kelimeler

Kabile, Sa'alik, cahiliye

Kaynakça

• el-Bağdâdî, Abdulkadir (ö. 993/1682), Hizânetu’l-Edeb ve Lübbü Lübôbi Lisâni’l-Arab, Dâru’s-Sadr, Beyrut trz., II
• el-Beyhakî, İbrahim b. Muhammed el-Muhâsin ve’l-Mesâî’, (nşr. Friedrich Schwally), Giessen 1318.
• el-Cubbûrî, Yahya, eş-Şi’ru’l-Câhili: Hasâisüh ve Fünunuh, Beyrut trz. Dayf, Şevki, Târîhu’l-Edebi’l-Arab (Asrü’l-Cahiliye), Dâru’l-Me’ârif, Kahire trz.
• Dellû, Burhaneddin, Ceziretü’l-Arab Kable’l-İslâm: et-Tarihü’l-İktisadi - el-İctimai - es-Sekafi - ve’s-Siyasî, Darü’l-Farabi, Beyrut 2001.
• ed-Dineverî, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe (ö. 276), Uyûnu’l- Ahbâr, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire 1996.
• ed-Dineverî, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe (ö. 276), eş-Şiir ve’ş-Şuâra, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l-Me’ârif, Kahire 1996, I.
• Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, “Sâluklar”, ed. Hakkı Dursun Yıldız, Çağ Yayınları, İstanbul 1992.
• Emîn, Ahmed, el-Fütüvve ve’s-Sa’leke, Dâru’l-Me’ârif, Mısır 1952.
• el-Firüzzebâdî, Mecidüddin Muhammed b. Ya’kûb, “Sa’leke”, el-Kamus-u Muhit, Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, Beyrut, trz.
• el-Hakîm, Hasan ‘İsâ-el-İBRAHİMÎ, Selâm Kenâvî ‘Abbâs, “Tavâifü’s-Sa’âlîk fî Şibhi Cezîreti’l-Arab Kable’l-İslâm”, Âdabü’l-Kûfe Dergisi, Yıl: 2013; Sayı: 15.
• Halîf, Yûsuf, eş-Şuarâu’s-Saâlîk fî’l-Asri’l-Câhiliyye, Dâru’l-Meârif, Kahire 1996.
• Hâtim et-Tâî, Dıvan-ı Hâtim et-Tâî, Daru Sadır, Beyrut 1451/1981.
• Hizmetli, Sabri, İslam Tarihi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1991.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali, “Sa’leke”, Lisânu’l-Arab, Dârus’s-Sadr, Beyrut trz, X.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Menîa (h.230/m.844), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, thk. Muhammed b. Abdülkadir Atâ, Darû’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir b. Muhammed b. Kâsım b. Beşşâr, Şerhü’l-Muffâliyât, Beyrût 1920.
• el-İsfehânî, Ebu’l-Ferec Ali b. Hüseyin b. Muhammed el-Ümevi el-Mervânî (356/967), el-Eğânî, Dâru’s-Sekâfe, Beyrût 1955/1374.
• el-Meydânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî (ö. 518/1124), Mecmaü’l-Emsâl, el-Meâveniyetü Sekâfiyye, İrân 1407/ 1987.
• el-Müberred, Ebû Abbas Muhammed b. Yezid, el-Kâmil fî ‘l-Lugat ve’l-Edeb, Dâru’l-Fikr, Kahire 1417/1997.
• en-Nümeyrî, Hasan Mûsâ, “Sa’leke ve’s-Sa’âlîk”, el-Ma’rife, Sayı: 580, yıl: 2012.
• es-Suhârî, Ebû Münzir Seleme b. Müslim b. İbrahim, el-Ensâb, thk. İhsan en-Nas, 1427/2006.
• Urve b. El-Verd, Dıvan-ı Urve b. el-Verd, thk. Abdülmu’in Mellûhî, Vizâretü’s- Sekâfe, Dımaşk 1996.
• Yıldırım, Kadri, “Cahiliye Dönemi Arap Edebiyatlnda ‘Su’lûk’ Şairler Hareketi”, Dicle Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Yayınları, Diyarbakır 2001.
• el-Yusuf, Yusuf, Makalât fî Şi’ri’l-Cahiliyye, Dâru’l-Hakâik, Beyrut 1980.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtaza, “sa’leke”, Tâcû’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, thk. Mustafa Hicâzî, Beyrut, 1413/1993, XXVII.