“BENİ AŞIRI ŞEKİLDE ÖVMEYİN!’’ HADİSİNİN SÜBUT VE ANLAMA ÇALIŞMASI

Yıl 2017, Sayı: 2, 79 - 113, 22.06.2017

Mustafa Işık

Öz

İslam dininin en önemli kaynağı Kur’ân, ikinci kaynağı ise Hz. Peygamber’in hadis/sünnetidir. Hadis kelimesi ‘haber’ anlamında da kullanılmaktadır. ‘Muhabirliğin anahtarı’ kabul edilen 5N1K’nın (Ne? Ne zaman? Nerede? Nasıl? Neden? Kim?) hadislerin sübutu ve anlaşılmasında kullanılabileceği düşünülmektedir. Hadis Usûlünde ‘ferd’ olarak bilinen, birkaç kuşakta tek kişi tarafından rivâyet edilen bir hadis çeşiti bulunmaktadır. Hz. Peygamber’in, Hristiyanların Meryem Oğlu İsâ’ya yaptıkları gibi, beni aşırı şekilde övmeyin!’ hadisi vardır. Ferd hadis olması sebebiyle sıhhati sorunlu olan bu rivayetin epistemolojik değerinin de sorgulanması gerekmektedir. Hadis/sünneti anlamada ‘peygamber tasavvuru’ önemli bir konudur. Peygamber anlayışındaki herhangi bir yanlışlık veya sapma, hadis ve sünnetleri değerlendirmede de hataya yol açacaktır. Sağlam verilere dayalı, sağlıklı bir peygamber anlayışı yoksa bunun normal bir sonucu olarak, hadis ve sünnetleri yanlış anlamak ve yorumlamak kaçınılmaz olacaktır.
Bu noktadan hareketle, genelde İslam’ın özelde hadis/sünnetin yani Allah Elçisi’nin (s) doğru anlaşılmasının da bu tasavvura bağlı olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu yüzden, konuyla ilgili hadis metnini inceleyeceğiz. Makalede 5N1K tekniğinden hareketle bu hadis metninin sübût ve anlama çalışması yapılmış; soruların cevaplandırılmasıyla geribildirimler alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, haber, anlama, 5N1K, peygamber tasavvuru

Kaynakça

• Abdulhak b. Seyfeddin Dihlevî, Mukaddimetü fi Usûli’l-Hadis, thk. Selman el-Hüseynî el-Nedvî, Daru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, Beyrut, 1986.
• Abdullah b. Zübeyr, Humeydî, Müsned, thk. H. Azamî, Beyrut, 1988.
• Abdurrezzâk b. Hemmam, Tefsir, thk. M. Muhammed Abde, Beyrut, 1419.
• Abdurrezzâk b. Hemmam, el-Musannef, thk. H. Rahman Azamî, Pakistan, 1972.
• Abdülkahir Bağdadî, Ebû Mansur, Abdülkahir b. Tahir b. Muhammed Temimi, El-Fark Beyne’l-Fırak ve Beyânü’l-Fırkati’n-Naciye Minhum, Daru’lÂfaki’l- Cedide, Beyrut, 1977.
• Ahadlı, Erdinç, Peygamberlik ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği, Ankara, 2007.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned, İstanbul, 1992.
• Alıcı, Mustafa, Dinler Tarihi Penceresinden Hz. Peygamber (s.a.v.)’i Anlamak, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, Sayı 3-Mayıs 2014.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan, Nureddin Ali b. Sultan Muhammed, Cem’ü’l-Vesail fî şerhi’ş-şemail, Mısır, [t.y.]
• Arpaguş, H. Kelpetin, Osmanlı Halkının Geleneksel İslam Anlayışı ve Kaynakları, İstanbul, 2001.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul, 2010.
• Aynî, Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b.Musa el-Hanefi, Umdetü’l-Kârî şerhi Sahihi’l-Buhârî, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• Bâcî, Süleyman b. Halef, et-Ta’dil ve’t-Tecrîh, thk. Ebû Lübâb e Hüseyin, Riyad,1986.
• Begavî, Ebu Muhammed, Hüseyin b. Mesud b.e-Ferra el-Bağavî, Şerhu’s- Sünne, thk. Ş. Arnavut- M. Z. el-Şaviş, el-Mektebü’l-İslamî, Dımaşk- Beyrut, 1983.
• Belâzûrî, Fütuhu’l-Büldan, Beyrut, 1988.
• Beydaba, Kelile ve Dimne, çev. İbnü’l-Mukaffa, Kahire, 1937.
• Beyhakî, Delailü’n-Nübüvve ve Ma’rifetu Ahvâli Sahibi’ş-Şeria, thk. Abdulmu’ti Kalaci, Beyrut, 1988.
• Beyhakî, Medhal ile’s-Süneni’l-Kübrâ, thk. M. Ziyaurrahman A’zamî, Kuveyt, t. y.
• Beyhakî, Şuabu’l-İman, thk. A. Abdulhamid, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2003.
• Bezzâr, Ebu Bekr, Ahmed b. Amr, Müsned, thk. Mahfuz el-Rahman Zeynullah 1988-2009.
• Browne, Cristopher, Gazetecinin El Kitabı, çev. Öykü Coşkun, MediaCat, Ankara, 2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Edebu’l-Müfred, thk. M. Fuad Abdulbaki, Beyrut, 1989.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Tarihü’l-Kebir, Dairetü’l- Meârifi’l-Osmanîyye, Haydarabad, t.y.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Muhammed b. İsmail, Sahih, İstanbul, 1992.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Tarihu’l-Evsat, thk. Mahmûd İbrâhim Zayed, Dârü’l-Va’y, Haleb, Kahire,1977.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, et-Târîhü’l-Kebîr, Dairetü’l-Meârifi’l-Osmanîyye, Haydarabad, t.y.
• Burslan, K.- Erdem, H., Riyâzu’s-Salihîn ve Tercemesi, Ankara, 1972.
• Bülbül, Rıdvan A. Yazılı Anlatım ve Yazı Türleri, Nobel, Ankara, 2000.
• Câhız, Amr b. Bahr, el-Resail ü’l-Edebiyye, Beyrut, 1423.
• Çakan, İ. Lutfi, Hadis Edebiyatı, İstanbul, 1985.
• Dârimî, Ebû Abdillah b. Abdirrahman et-Temimî, Sünen, İstanbul, 1992.
• Ebû Davud et-Tayâlisî, Süleyman b. Davud, Müsned, Beyrut, thk. Muhammed b. Abdilmuhsin el-Türkî, Dârü’l Ma’rife, 1999.
• Ebû Şâme, Ebü’l-Kâsım Şehabeddin Abdurrahman el-Makdisi, el-Bais alâ İnkari’l-Bida’ ve’l-Havadis, thk. Osman Ahmed Anber, Daru Hedy, Kahire, 1978.
• Eriş, Hatice, “Eşler Arası Saygının Sınırları ve Secde Hadisi”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Ü. SBE, İstanbul, 2005.
• Erul, Bünyamin, Siret Tedkikleri, Otto, Ankara, 2013.
• Erul, Bünyamin, İslam Geleneğinde Hadisleri Farklı Okuma Biçimleri, Ankara, 2004.
• Fazlurrahman, İslam, Çev. M. Dağ- M. Aydın, Selçuk yayınları, Ankara, 1992.
• Suyûtî, Celaleddin, Tedribü’r-Râvî fî Şerhi Takribi’n-Nevevî, thk. Ebû Kuteybe Nazar M. el-Firyâbî, Medine, 1959.
• Görmez, M. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Ankara, 2000.
• Gündüz, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara, 1998.
• Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdullah, Ma’rifetü Ulumi’l-Hadis, thk. Muazzam Hüseyin, Daru’l-Kütübi’l-İlmî, Beyrut, 1977.
• Hatib Bağdadî, Ahmed b. Ali b. Sabit, thk. M. b. Matar Zehranî, el-Fasl li’lvasli’l- müdrec fî’n-nakl, Riyad, 1997.
• Hatiboğlu, M. Sait, “Hz. Peygamber’i Taklit, Peygamber’i Örnek Almak Değildir”, İktibas Dergisi, Sayı: 328, Nisan 2006.
• Hatipoğlu, İbrahim, ‘Ma’mer b. Râşid’, DİA, Ankara, 2003.
• Herevî, Tehzibü’l-Luga, thk. Muhammed İvaz Mur’ib, Beyrut, 2001.
• Itr, Nureddin, Menhecu’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadîs, Daru’l-Fikr, Dımaşk,1985.
• Işık, Mustafa, Sebebu Zikri’l-Hadîs Bağlamında “Men Kezebe Aleyye” Örneği, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2014, Sayı: 18.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, el-Cerh ve’t-Ta’dil, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, [t.y.], Haydarabad, 1952.
• İbn Ebî Hayseme, Züheyr b. Harb, Tarihi İbn Ebî Hayseme, thk. Salâh b. Fethi Hilal, Kahire, 2006.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed, Müsnedu İbn Ebi Şeybe, thk. Adil b. Yusuf el-Gazavî-A. Ferid el-Mezidi, Riyad 1997.
• İbn Hacer el-Askalânî, Nüzhetü’n-Nazar Fi Tavdihi Nuhbeti’l-Fiker Fî Mustalahi Ehli’l-Eser, thk. A. b. Dayfullah el-Rahilî, Riyad, 1422.
• İbn Hacer el-Askalânî, Fethü’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, M. Fuad Abdulbaki, Daru’l-Marife, Beyrut,1379.
• İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, thk. İhsan Abbas, Beyrut, 1978.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî, Meşâhiru Ulemâi’l-Emsâr, thk. Merzuk Ali İbrahim, Daru’l-Vefa, Mansure, 1991.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî, Kitâbü’s-Sikât, Haydarabad, 1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî, Sahihu İbn-i Hibbân el-Müsnedu’s Sahîh ale’t-Tekâsîm ve’l-Enva’, thk. M. Ali Sönmez-H. Aydemir, Daru İbn Hazm, Beyrut, 2012.
• İbn Hişam, es-Siretü’n-Nebevi, thk. Mustafa Sakka, Kahire, 1955.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer, Tefsirü’l-Kur’âni’l-Azim, thk. Sami b. Muhammed es-Selame, Daru Taybe, Riyad, 1999.
• İbn Kuteybe, Edebü’l-Kâtib, thk. Muhammed el-Dâlî, Beyrut, t.y.
• İbn Mâce, Sünen, İstanbul, 1992.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, I-X, Beyrut, [t.y.]
• İbn Receb, Şerhu İleli’t-Tirmizî, thk. H. Abdurrahim Said, Ürdün, 1987.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî, et-Tabakatü’l-Kübrâ, thk. M. Abdulkadir Atâ, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990.
• İbnü’s-Salâh, Osmân b. Salâhiddîn Şehrezûrî, Mukaddimetu İbni’s-Salâh Ulumü’l-Hadis, thk. Nureddin Itr, Dımaşk, Dârü’l-Fikr, 1986.
• İbn Teymiyye, el-Cevabü’s-Sahîh li-Men Beddele Dine’l-Mesih, thk. Ali b. Hasan Abdülazîz, Riyad, 1999.
• İbn Teymiyye, el-Müstedrek el-Mecmu-i Fetava Şeyhu’l-İslam, 1418.
• İbn Zencuye, Kitabü’l-Emval, thk. Şakir Zib Feyyaz, Riyad, 1986.
• İclî, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Salih, Tarihü’s-Sikat, Dârü’l-Bâz, 1984.
• Kadı İyaz, eş-Şifa bi-ta’rifi hukuki’l-Mustafa, Amman, 1407.
• Kandemir, Yaşar, Muaz b. Cebel, DİA, Ankara, 2005.
• Kandemir, Yaşar, Muvatta, DİA, Ankara, 2006.
• Karacabey, S. Nebevi ve Beşeri Bilgi, Bursa, 2002.
• Karataş, Mustafa, Hadisleri Yeniden Anlamak, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002.
• Kâsımî, Cemaleddin, Kavaidü’t-Tahdis Min Fünuni Mustalahi’l-Hadis, Beyrut, t.y.
• Kâsımî, Cemaleddin, Tefsirü’l-Kâsımî thk. M. F. Abdülbaki, Dârü’l-Fikr, Beyrut, 1978.
• Kelâbâzî, Ricâlu Sahîhi’l-Buhârî, thk. Abdullah Leysî, Beyrut, 1987.
• Keleş, Ahmet, Sünnet, İstanbul, 2006.
• Kettânî, er-Risâletü’l-Mustatrefe li-Beyâni Meşhuri Kütübi’s-Sünne, thk. M. Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemi, Beyrut, 2000; Hadis Literatürü, çev. Y. Özbek, İstanbul, 1994.
• Kırbaşoğlu, M. H. İslam Düşüncesinde Sünnet, Ankara, 1993.
• Komisyon, Hadis, İstanbul, 2009, 2010.
• Komisyon, Türk Atasözleri ve Deyimler, İstanbul, 1971.
• Konrapa, M. Zekâî, Peygamberimizin Hayatı, İstanbul, 1982.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. H. Semir el-Buhârî, Riyad, 2003.
• Mâlik b. Enes, Muvatta, Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî, thk. T. Nedvî, Bombay, Beyrut, 1992.
• Müslim b. el-Haccac, Kitâbü’l-Künâ ve’l-Esmâ, thk. A. M. Ahmed el-Kaşkarî, Medine, 1984.
• Naim, Ahmed, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, Ankara, 1976.
• Nisaburî, Hasan b. Muhammed, Garaibü’l-Kur’ân ve Regaibü’l-Furkan, thk. Z. Umeyrât, Beyrut, 1416.
• Özkan, Halit, “Zührî”, DİA, Ankara, 2013.
• Pekolcay, N., “Mevlid”, DİA, Ankara, 2004.
• Polat, Selahattin, “Ferd”, DİA, Ankara, 1995.
• Subhî es-Salih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, çev. Y. Kandemir, Ankara, 1981.
• Suyûtî, Celaleddin, ed-Dürrü’l-Mensur fi’t-Tefsiri’l-Me’sur, Dârü’l-Fikr, Beyrut, t.y.
• Şehristanî, Taceddin Muhammed b. Abdülkerim, Kitâbü’l-Milel ve’n-Nihal, Müessesetü’l-Halebî, t.y.
• Şeker, Mehmet, ”Osmanlı’larda Mevlid Törenleri”, DİA, Ankara, 2004.
• Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, thk. Tarık b. İvazullah b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî, I-X, Daru’l-Harameyn, Kahire, 1415.
• Tahir el-Cezairî, Tevcihü’n-Nazar ila Usuli’l-Eser, thk. A. Ebû Gudde, Haleb, 1995.
• Tîbî, Hüseyin b. Muhammed b. Abdullah, Şerhu’t-Tîbî ala Mişkati’l-Mesabih, thk. A. Hindavî, Mekke-Riyad, 1997.
• Tirmizî, es-Sünen, İstanbul, 1992.
• Tirmizî, el-Şemailu’l- Muhammediyye, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• Tokgöz, Oya, Temel Gazetecilik, İmge, Ankara, 1994.
• Uğur, M. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara, 1992.
• Ünal, İ. Hakkı, “Kendi Dilinden Hz. Muhammed”, Kutlu Doğum Sempozyumu Bildirisi, Muğla 2010.
• Yatkın, Nihat, Hadisi Anlamada Yöntem, İstanbul, 2013
• Yavuz, Adil, Hadislerde Mekkilik ve Medenlik, Ankara, 2007.
• Yörükân, Y. Ziya, Ebu’l-Feth Şehristanî, ‘Milel ve Nihal’ üzerine karşılaştırmalı bir inceleme, Ankara, 2002.
• Yücel, Ahmet, Hadis Usûlü, İstanbul, 2013.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman Kaymaz, Tezkiretü’l-Huffâz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1998.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman Kaymaz, Mizanü’l-İ’tidal fî Nakdi’r-Rical, thk. Ali Muhammed Bicavî, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut, 1963.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman Kaymaz, Tarihü’l-İslâm ve Vefeyatü’l-Meşahir ve’l-A’lâm, thk. Beşşar Avvad Ma’ruf, 2003.
• Zeyveli, Hikmet, Kuran ve Sünnet Üzerine (Makaleler), Ankara, 1996.
• Zirikli, Hayreddin, el-A’lâm, Dârü’l-İlm li’l-Melayin, y.y. 2002.