RASÛLULLAH’IN MEDİNE’SİNE DAİR KLASİK TARİH ESERLERİ

Yıl 2017, Sayı: 1, 107 - 137, 25.12.2016

İbrahim Barca

Öz

Geçmişten günümüze değin gerçekte Rasûlullah’ın şehir kıldığı Medine’yi, ona ait herhangi bir özelliği veya orada gerçekleşmiş bir olay veya durumu kendisine konu edinen pek çok eser telif edilmiştir. Bunlar içerisinde özellikle şehir ve bölge tarihi eserleri kategorisinde ele alınabilecek eserler, sayıca diğer eserlerden fazla olduğu gibi yoğunlaştıkları husus, içerik ve kapsamları dolayısıyla da ayrı bir yere sahiptirler. Ancak, ülkemizde ve İslam âleminin diğer bölgelerinde Medine tarihine dair klasik eserlere ve/veya onların müelliflerine dair gereken önemin verilmediği görülmektedir. Bu durum, genel anlamda şehir ve bölge tarihçiliğine gereken önemin verilmemesinin bir yansımadır. Zira Müslüman ülkelerdeki şehir ve bölge tarihçiliğine dair çalışmalar Batı’daki bu türden çalışmalarla kıyaslandığında sözügeçen değerlendirmenin doğruluğu daha iyi görülebilir. Zikri geçen gerekçeden ötürü bu makalede, m. XV. yüzyıl ve öncesinde telif edilmiş İbn Zebâle’nin Ahbârü’l-Medîne’si, İbn Şebbe’nin Târîhu’l-Medîneti’l-münevvere’si, İbnü’n-Neccâr’ın ed-Dürretü’s-semîne fî târîhi’l-Medîne’si, Bedrüddîn İbn Ferhûn’ün Nasîhatü’l-müşâvir ve ta’ziyetü’l-mücâvir’i, el-Mercânî’nin Behcetü’n-nüfûs ve’l-esrâr fî târîhi hicreti’n-Nebiyyi’l-muhtâr’ı, el-Merâğî’nin Tahkîku’n-nusra bi-telhîsi me’âlimi dâri’l-hicre’si, el-Fîrûzâbâdî’nin el-Meğânimü’l-mütâbe fi me’âlîmi Tâbe’si, es-Sehâvî’nin et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe’si ve son olarak da es-Semhûdî’nin Vefâü’l-vefâ bi-ahbâri dâri’l-Mustafâ’sı müellifleri ile beraber kısaca tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Medine Tarihi, Şehir ve Bölge Tarihi, Hz. Peygamber

Kaynakça

• Avâtif bintü Muhammed, “İbnü’n-Neccâr ve Kitâbuhu ed-Dürretü’s-semîne”, Ebhâsün ve nedvetü mesâdiri târîhi’l-Medîneti’l-münevvere mine’l-karni’l- evvel ile’l-karni’t-tâsi’ el-hicrî, Silsiletü İsdârâti’l-Kürsiyyi’l-Emîr Selmân b. Abdülazîz Âl-i Sü’ûd, S. 1, 1435.
• Avvâcî, Muhammed b. Muhammed Nemâzicün min merviyâti’l-İmâm Muhammed b. Müslim b. Şihâb ez-Zührî ‘ani’l-Medîne el-menkûleti fî kitâbi’s-siyer ve’t-târîh, Medine, Fehresetü Mektebeti’l-Melik Fehd el-Vataniyye Esnâe’n- Neşr, 1435.
• el-Ayderûs, Abdülkâdir b. Şeyh b. Abdillâh, en-Nûrü’s-sâfir an ahbâri’l-karni’l-âşir, thk. Ahmed Hâlû vd., Beyrut: Dâru Sâdır, 2001.
• Barca, İbrahim, es-Semhûdî ve Medine Tarihi, İstanbul, Siyer Yayınları, 2016.
• Brockelmann, Carl, Târîhu’l-edebi’l-Arabî, trc. Abdülhalîm en-Neccâr, 5. Baskı, 6 cilt, Kahire: Dârü’l-Me’ârif, trz..
• Cengiz, Tomar, “Sehâvî”, DİA, Cilt 36, s. 313-316.
• Çetin, Osman, “İbn Zebâle”, DİA, Cilt 20, s. 458.
• Ebü’l-Abbâs Seyyîdî, Ahmed b. Ammâr, Nihletü’l-lebîb bi-ahbâri’r-rihle ile’l-Habîb, Cezayir, Matbaatü Fontane, 1902.
• ed-Dımaşkî, Cemâlüddîn el-Kâsım, Rihletî ile’l-Medîneti’l-münevvere, thk. Muhammed b. en-Nâsr el-Acmî, Beyrut, Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2008.
• el-Abbâsî, Ahmed İbn Abdülhamîd Umdetü’l-ahbâr fî medîneti’l-Muhtâr, thk, Muhammed et-Tayyîb el-Ensârî, İskenderiye: Mektebetü ve Matbaatü’ş- Şeymâ, trz..
• el-Bağdâdî, İsmâîl Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn, Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1951.
• el-Berzencî, es-Seyyîd Ca’fer b. İsmâîl Nüzhetü’n-nâzirîn fî mescidi Seyyîdi’l-evvelîn ve’l-âhirîn, Kahire, el-Mektebetü’l-Cedîde, 1964.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Yak’ûb b. Muhammed b. İbrâhim, el-Kâmûsü’l-muhît, Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Erkam, trz.; el-Meğânimü’l-mütâbe fi me’âlîmi Tâbe, Medine, Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-Medineti’l-Münevvere, 1423; el-Meğânimü’l-mütâbe fi me’âlîmi Tâbe Kısmü’l-mevâdi’, thk. Hamed el-Câsir (Mukaddime ayn harfi); el-Meğânimü’l-mütâbe fi me’âlîmi Tâbe, İstanbul Millet Kütüphanesi Feyzullah Efendi Koleksiyonu, Mahtûtâ no.1560.
• el-Mercânî, eş-Şeyh Ebû Muhammed Afifüddîn Abdullâh b. Abdülmelik, Behcetü’n-nüfûs ve’l-esrâr fî târîhi dâri hicreti’n-Nebiyyi’l-muhtâr, thk. Muhammed Abdülvehhâb Fazl, 2 cilt, Kahire: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• el-Metarî, Cemâlüddîn Muhammed b. Ahmed, et-Ta’rîf bimâ enset el-hicretü min me’âlimi dâri’l-hicreti, thk. Süleymân er-Ruhaylî, Riyad: Dâretü’l- Melik Abdülazîz, 2005.
• el-Münâvî, Zeynüddîn Abdurraûf b. Tâci’l-Arifîn, Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmi’i’s- sağîr, 6 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• el-Müneccim, İshâk b. el-Hüseyin, Âkâmü’l-mercân fî zikri’l-medâini’l-meşhûre fi külli mekân, Beyrut, Âlemü’l-kütüb, 1408.
• es-Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. eş-Şeyh Zeynüddîn Abdurrahmân b. Muhammed el-Kâhirî eş-Şafiî, et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş- şerîfe, 2 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993; et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe, 3 cilt, Kahire, Matbaatü Dâru Neşri’s-Sekâfe, 1979; el-İ’lân bi’t-tevbîh limen zemme’t-târîh, thk. Franz Rüzensal, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, trz.; ed-Dav’u’l-lâmî’ li ehli’l-karni’t-tâsi’, Beyrut, Dârü’l-Mektebeti’l-Hayat, trz..
• es-Semhûdî, Nûrüddîn Alî b. Abdillâh b. Ahmed el-Hasenî eş-Şafiî, Vefâü’lvefâ bi-ahbâri dâri’l-Mustafâ, thk. Kâsım es-Sâmerrâî, Cidde: Müessesetü’l- Furkân li’t-Türâsi’l-İslâmî, 2011.
• eş-Şerefî, Alî, “Ahbârü’l-Medîne/İbn Zebâle”, Mevsû’atü Mekkete’l-mükerreme ve’l-Medîneti’l-münevvere, 1. Baskı, Londra: Müessesetü’l-Furkân li’t-Türâsi’l-İslâmî Esnâe’n-Neşr, 2007.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Alî, el-Bedrü’t-tâli’ bi-mehâsine men ba’de’l-karni’ssâbi’, Kahire: 1348.
• ez-Ziriklî, Ebû Ğays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed el- A’lam, Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayîn, 2002.
• ez-Zürkânî, Muhammed b. Abdülbakî b. Yûsuf, Şerhü’z-Zürkânî alâ Muvattâi’l- İmâm Mâlik, 4 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
• Fayda, Mustafa “İbn Şebbe”, DİA, Cilt 20, s. 371-372.
• İbn Ferhûn el-Mâlikî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed b. Ferhûn, Nasîhatü’l-müşâvir ve ta’ziyetü’l-mücâvir, thk. Hüseyin Muhammed Alî Şükrî, Beyrut: Dârü’l-Medîne, 1996.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî İbn Hacer el-Askalânî, ed-Dürerü’l-kâmine fi a’yâni’l-mieti’s-sâmine, 4 cilt, Beyrut, Dârü’l- Cîl, 1993; İnbâü’l-ğumr bi-enbâi’l-umr, thk. Hasen Habeşî, Kahire, Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1969.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Zeyd Abîde b. Rayta en-Nümeyrî el-Basrî, Târîhu’l-Medîneti’n-nebeviyye, thk. Fehim Muhammed Şeltût, 4 cilt, Cidde: 1979.
• İbn Zebâle, Ebü’l-Hasen Muhammed b. Hasen b. Zebâle el-Mahzûmî el-Medenî, Ahbârü’l-Medîne, thk. Salâh Abdülazîz Zeyn es-Selâme, Medine, Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-Medineti’l-Münevvere, 2003.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Mahmûd Arnâvût, 10 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbnü’n-Neccâr, el-Hâfız Ebû Abdillâh Muhammed b. Mahmûd b. Hasen b. Hibetillâh b. Mehâsin, ed-Dürretü’s-semîne fî târîhi’l-Medîne, thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb, Mısır: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1995.
• İbnü’n-Nedîm, Ebû’l- Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk Nedîm, el-Fihrist, thk. Rızâ Teceddüdî b. Alî b. Zeynü’l-Abidîn, 2 cilt, Tahran: 1971.
• İbnü’z-Ziyâ, Muhammed b. Ahmed b. ez-Ziyâ, Târîhu Mekkete’l-müşerrefe ve’l-Mescidi’l-harâm ve’l-Medîneti’ş-şerîfe ve’l-Kabri’ş-şerîf, thk. Alâ İbrâhim, Eymen Nasr, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İzzüddîn İbn Fehd, Abdülazîz b. Ömer b. Muhammed b. Fehd, Ğâyetü’l- merâm bi-ahbâri saltanati’l-Beledi’l-harâm, thk. Fehîm Muhammed Şaltût, Cidde: Dârü’l-Medenî, 1986.
• Kâtip Çelebi, Mustafa, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, Beyrut: Dârü’l- İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, trz..
• Kılıç, Hulusi, “el-Fîrûzâbâdî”, DİA, Cilt 13, s. 142-145.
• Nûr, Yâser Ahmed Min mesâdiri’l-Medîneti’l-mefkûde Kitâbi nesebi’l-ensâr li-Abdillâh b. Muhammed el-Kaddâh, Medine, Fehresetü Mektebeti’l-Melik Fehd el-Vataniyye Esnâe’n-Neşr, 1435.
• Sezgin, Fuad, Târîhu’t-türâsi’l-Arabî, trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî, Riyad: İdâretü’s- Sekâfe ve’n-Neşr bi-Câmi’ati’l-İmâm Muhammed b. Sü’ûd el-İslâmiyye, 1991.
• Sönmez, Mehmet Alî, “İbn Ferhûn”, DİA, Cilt 19, s. 492.
• Şihâbüddîn el-Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Alî b. Hacer el-Heytemî, Tuhfetü’z-züvvâr ilâ kabri’n-Nebiyyi’l-muhtâr, thk. es-Seyyîd Ebû Âmme, Tantâ, Dârü’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1992.
• Tâcüddîn es-Sübkî, Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Alî, Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l- kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed et-Tenâhî, Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Dârü’l-İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 10 cilt, Kahire, trz..
• Taşköprîzâde, Ahmed Efendi, Miftâhu’s-sa’ade ve misbâhu’s-siyâde, Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Zeynüddîn el-Merâğî, Ebû Muhammed Ebû Bekir b. el-Hüseyin b. Ömer, Tahkîku’n-nusra bi-telhîsi me’âlimi dâri’l-hicre, 1. Baskı, thk. Abdullâh b. Abdurrahîm b. Useylân, Riyad: Fehresetü Mektebeti’l-Melik Fehd el-Vataniyye Esnâe’n-Neşr, 2002.