Aşkı Mustafa Efendi'nin Medine Tarihine Dair Bir Takım Yeni Bulgular

Yıl 2020, Sayı: 8, 171 - 190, 01.07.2020

Nurettin Gemici Ömer Faruk Can

Öz

İki “Harem”den ikincisi Medine’yi merkeze alan pek çok tarih kitabı yazılagelmiştir. Bu tarih kitapları arasında Eyüb Sabri Paşa’nın Mir’âtü’l-Haremeyn’i ve benzeri eserler Hamidiye devrini (1876-1909) resmetmekte oldukça başarılı olmakla beraber, nihayetinde Sultan Abdülmecid (1839-1861) devrinde gerçekleştirilen ve ciddi değişimlere neden olan büyük Mescid-i Nebevî restorasyonu sonrasını ele almaktadırlar. Bu restorasyon öncesini resmeden eserlerin önde gelenlerinden birisi ise Mevlevi şeyhi, şair Aşkî Mustafa Efendi’nin kaleme aldığı Ta‘tîru Ercâ’i’d-Devleti’l-Mecîdiyye bi-Tîbi Ahbâri Beledi Hayri’l-Beriyye adlı eserdir.
Ta‘tîr, kıymetli olmakla beraber günümüze dek tenkitli bir neşri hâlen yapılmamış, bu sebeple de ilim âleminin nazarından uzak kalmış bir Medine tarihidir. Özellikle 19. yüzyıl Hicaz ve Osmanlı sosyo-kültürel tarihi açısından önemli bilgileri haiz olan son cildi, yazarın şahsî müşahedelerini ihtiva etmesi ve saha araştırmasında elde edilen veriler çerçevesinde kaleme alınması sebebiyle, bu dönem ve bölgeyi çalışan tarihçiler için eseri ayrıca değerli kılmaktadır.
Biz bu yazıda, öncelikle Aşkî Mustafa Efendi’nin hayatı ve eserlerini ele aldık. Sonrasında Ta‘tîr’in en mühim cildi olan üçüncü cildinin muhtevasına dair kimi bilgiler verdik. Son olarak ise yazarın Medine tarihine dair eseri Ta‘tîr’in Kahire ve Paris kütüphanelerde bulunan ve şimdiye kadar tespit edilememiş iki nüshasını inceleyip tanıtmaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Semhudi, Medine, Mescid-i Nebevi, Haremeyn

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi

Proje Numarası

47981

Teşekkür

İ.Ü. bap birimine destekleri için çok teşekkür ediyoruz.

Kaynakça

• Arıkan, Nisanur, Aşkî Mustafa Efendi'nin Medine Tarihine Dair Eseri Metin-Muhteva (1. Cilt 184-275 Numaralı Varaklar), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Rize 2019.
• Aşkî Mustafa Efendi, Mevâridü’l-Mecîdiyye fî Târîhi Beled-i Hayri’l-Beriyye, Fransa Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, nr. 1037, 1038, 1039.
• Aşkî Mustafa Efendi, Mevâridü’l-Mecîdiyye, Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar/Tarihi Türkî Talat, nr. 36, 45.
• Aşkî Mustafa Efendi, Ta’tiru Ercâ’i’d-Devleti’l-Mecîdiyye bi-Tîbi Ahbâri Beledi Hayri’l-Beriyye, İÜ Nadir Eserler Ktp. Türkçe Yazmalar, nr. 1488, 1489, 1490.
• Barca, İbrahim, es-Semhudi (v. 911/1506) ve Medine Tarihi, Siyer Yayınları, İstanbul 2016.
• Baş, Mehmet Şamil, “AŞKÎ, Mustafa”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/aski-mustafa, Erişim tarihi: 01.04.2020.
• Baş, Mehmet Şamil, “Aşkî Mustafa Efendi'nin Hayatı Eserleri ve Sâkînâme Mesnevîsi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35 (İzmir 2012), s. 249-280.
• Baş, Mehmet Şamil, Aşkî Mustafa Efendi’nin Vahdet-nâme Mesnevisi (Metin, Muhteva, Tahlil), Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Sicill-i Ahval İdaresi, Defterler (DH.SAİD.d.) 84/77.
• BOA, Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO) 1476/110657.
• BOA, Sadâret Mektûbî Kalemi (A.}MKT.) 155/26.
• BOA, Sadâret Mektûbî Kalemi Mühimme Kalemi Evrakı (A.}MKT.MHM) 113/83.
• BOA, Sadâret Mektûbî Kalemi, Nezâret ve Devâir Yazışmaları (A.}MKT.NZD.) 100/31.
• Bilgin, Orhan, “Aşkî Mustafa Efendi ve Aşk-Nâmesi”, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, 5 (İstanbul 1990), s. 211-222.
• Bilgin, Orhan, “Aşkî Mustafa Efendi ve Mi’râc-Nâmesi”, Prof. Dr. Nihat M. Çetin’e Armağan, İstanbul 1999, s. 97-116.
• Blochet, Edgar, Catalogue des manuscrits turcs, II, Supplement no. 573-1419, Paris 1933.
• Dumlu, Sinan, Sırkatibi ve Musahip, Kitabevi, İstanbul 2016.
• Erünsal, İsmail E., “Aşkî Mustafa Efendi ve Medine Tarihine Dâir Eseri”, Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri: Şahıslardan Eserlere, Kurumlardan Kimliklere, Timaş, İstanbul 2014, s. 169-186.
• Erünsal, İsmail E., “Aşkî Mustafa Efendi ve Medine Tarihine Dâir Eseri”, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, 6 (İstanbul 1991), s. 111-125.
• Eyüb Sabri Paşa, Mir’âtü’l-Haremeyn (Haremeyn Tarihi): Mir’ât-ı Mekke, haz. Ömer Faruk Can, F. Zehra Can, ed. Göker İnan, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2018, 2 cilt.
• Eyüb Sabri Paşa, Mir’âtü’l-Haremeyn: Mir’ât-ı Medîne, Kostantiniyye 1304.
• Schefer, Charles, Catalogue de la collection de manuscrits orientaux, arabes, persans et turcs, nşr. E. Blochet, Paris 1900.
• Semhûdî, Ebü’l-Hasan, Vefâ’ü’l-Vefâ bi-Ahbâri Dâri’l-Mustafâ, thk. Kâsım Samerrâî, Müessesetü’l-Furkan li’t-Türasi’l-İslâmî (al-Furqan Islamic Heritage Foundation), Londra 2001, 3 cilt.
• Yapa, Melek Bıyık, Aşkî Mustafa Divanı (Edisyon Kritik), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
• Zengin, Nesibe Gülsüm, Aşkî Mustafa Efendi'nin Medine Tarihine Dair Eseri Metin-Muhteva (1. Cilt 94-184 Numaralı Varaklar), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Rize 2019.