Horasan ve Mâverâünnehir’le Münasebeti Bulunan Sahabîler

Yıl 2020, Sayı: 8, 139 - 170, 01.07.2020

Kasım Şulul

Öz

Hz. Peygamber’in (a.s.) vefatından sonra ashâbın hangi coğrafyalara gittikleri ve hangi yerleşim birimlerine yerleşip vefat ettikleri önemli bir araştırma konusudur. Bu makalede Horasan ve Mâverâünnehir ile münasbeti bulunan, oralara giden veya yerleşen sahabeler alfabetik olarak ele alınacaktır. Zikredilen konular, İbn Sa’d’ın et-Tabakâtü’l-Kebîr’ı, Belâzürî’nin Ensâbü’l-Eşrâf’ı, el-Begavî (v. 317/929) ve İbn Kâni’in (v. 351/962) Mu’cemü’s-Sahâbe’leri, İbn Mende (v. 395/1004) ve Ebû Nu’aym’ın (v. 430/1038) Ma’rifetü’s-Sahâbe’leri, İbn Abdilber’in (v. 463/1071) el-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb’ı, İbn Hacer’in (v. 852/1449) el-İsâbe fî Temyîzis’s-Sahâbe’si, İbnü’l-Esîr’in (v. 630/1233) Üsdü’l-Gâbe’si ve -Birecik’te 30 yıldan fazla yaşamış olan- el-Hâfız Ebû Musa er-Ru’aynî İsa b. Süleyman el-Endülüsî el-Bîrî’nin (v. 632/1235) el-Câmi’ limâ fi’l-Musannâfati’l-Cevâmi’ min Esmâi’s-Sahâbeti’l-A’lâm Uli’l-Fazli ve’l-Ehlâm gibi sahabe biyografileri esas alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Sahâbe, sahâbe biyografileri, Horasan, Mâverâünnehir, fetih

HORASAN VE MÂVERÂÜNNEHİR’LE MÜNASEBETİ BULUNAN SAHABÎLER

Öz

Hz. Peygamber’in (a.s.) vefatından sonra ashâbın hangi coğrafyalara gittikleri ve hangi yerleşim birimlerine yerleşip vefat ettikleri önemli bir araştırma konusudur. Bu makalede Horasan ve Mâverâünnehir ile münasbeti bulunan, oralara giden veya yerleşen sahabeler alfabetik olarak ele alınacaktır. Zikredilen konular, İbn Sa’d’ın et-Tabakâtü’l-Kebîr’ı, Belâzürî’nin Ensâbü’l-Eşrâf’ı, el-Begavî (v. 317/929) ve İbn Kâni’in (v. 351/962) Mu’cemü’s-Sahâbe’leri, İbn Mende (v. 395/1004) ve Ebû Nu’aym’ın (v. 430/1038) Ma’rifetü’s-Sahâbe’leri, İbn Abdilber’in (v. 463/1071) el-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb’ı, İbn Hacer’in (v. 852/1449) el-İsâbe fî Temyîzis’s-Sahâbe’si, İbnü’l-Esîr’in (v. 630/1233) Üsdü’l-Gâbe’si ve -Birecik’te 30 yıldan fazla yaşamış olan- el-Hâfız Ebû Musa er-Ru’aynî İsa b. Süleyman el-Endülüsî el-Bîrî’nin (v. 632/1235) el-Câmi’ limâ fi’l-Musannâfati’l-Cevâmi’ min Esmâi’s-Sahâbeti’l-A’lâm Uli’l-Fazli ve’l-Ehlâm gibi sahabe biyografileri esas alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

sahabe, sahabe biyografileri, Horasan, Maveraünnefir, Fetih, tebliğ

Kaynakça

• A. E. Beksaç, “Şâh-ı Zinde”, DİA, XXXVIII,267-269. A. L. Kazancı, “Akra‘ b. Hâbis”, DİA, II,285. A. Önkal, “Abdurrahman b. Semüre”, DİA, ı,171-172. A. Önkal, “Büreyde b. Husayb”, DİA, VI,492. Abdülhalik Bakır, “Kûsem b. Abbâs”, DİA, XXVI,462-463. Ahmed b. İshâk (Ebî Ya’kûb) b. Ca’fer b. Vehb b. Vâdıh el-Ya’kûbî (v. 284/897 -?-), el-Büldân, nşr. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1422, 1. Baskı. Aynî (v. 855/1451), Nühbetü’l-Efkâr fî Tenkîhi Mebâni’l-Ahbâr fî Şerhi Me’âni’l-Asâr, thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim, nşr. Vezâratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, Katar 1429/2008, 1. Baskı. Belâzürî (v. 279/892), Fütûhü’l-Büldân, nşr. Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut 1988. Buhârî (v. 256/869), et-Târîhü’l-Kebîr, ed. Muhammed Abdülmuid Han, nşr. Dâriretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, Haydarabad/Dekkan. E. Naskalı, “İrân”, DİA, XXII,394-395. Ebû Abdillah Muhammed b. İshak İbn Mende el-İsfahânî (v. 395/1005), Ma’rifetü’s-Sahâbe, thk. Âmir Hasan Sabri, nşr. Matbaatu Câmi’ti’l-İmârât, 1426, 1. Baskı. Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed el-Buhâr Kelâbâzî (v. 398/1008), el-Hidâye ve’l-İrşâd fî Ma’rifeti Ehli’s-Sika ve’s-Sedâd ellezîne Ahrece lehüm el-Buhârî fî Câmi’ih, Abdullah el-Leys, nşr. Dârü’l-Ma’rife, Beyrut 1407, 1. Baskı. Ebû Nu’aym el-İsfahânî (v. 430/1038), Târih İsfahân, thk. Seyyid Kisravî Hasan, nşr. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1410/1990, 1. Baskı. Ebû Nu’aym el-İsfahânî (v. 430/1038), Ma’rifetü’s-Sahâbe, thk. Adil b. Yususf el-Azezî, nşr. Dârü’l-Vatan, Riyad 1419/1998. Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân el-Irâkî (v. 806/1404), Şerhü’t-Tebsire ve’t-Tezkire: Elfiyetü’l-Irâkî, thk. Abdüllatif el-Hemîm – Mahir Yasin Fehl, nşr. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1423/2002, 1. Baskı. Ebü’l-Hasen Zahîrüddîn Alî b. Zeyd b. Muhammed el-Beyhakî (v. 565/1169), Târîh Beyhak (eser müellif tarafından Farsça yazılmış olup yine kendisi tarafından Arapça’ya tercüme edilmiştir), nşr. Dâr İkra’, Dımaşk 1425, 1. Baskı. Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî el-Bâcî (v. 474/1081), et-Tadîl ve’t-Tecrîh li men harrece lehü’l-Buhârî fi’l-Câmii’s-Sahîh, thk. Ebû Lübâbe Hüseyin, nşr. Dârü’l-Livâ, Riyad 1406/1986, 1. Baskı. Ekrem Ziya Umerî, Asrü’l-Hilâfeti’r-Râşide: Muhâvele li Nakdi’r-Rivâyeti’t-Tarihiyye Vafke Menheci’l-Muhaddisîn, nşr. Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad 1430/2009. Ferâhîdî (v. 175/791), Kitâbü’l-’Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî – İbrahim es-Samarrâî, nşr. Dârü’l-Hilâl. İbn Asâkir (v. 571/1175), Târihu Dımaşk, thk. Amr Ğarâme el-Ömerî, nşr. Dârü’l-Fikr 1415/1995, II,9. İbn Düreyd (v. 321/933), Cemheretü’l-Lüğa, thk. Remzi Münîr Balebekkî, nşr. Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1987. İbn Dürüsteveyh (v. 347/958), Tashîhü’l-Fasîh, thk. Muhammed Bedevî el-Mahtûn, nşr. el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Kahire 1419/1998. İbn Hacer (v. 852/1449), Nühbetü’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser (Subulü’s-Selâm adlı eserin ekinde), thk. İsâm es-Sibâbtî – İmâd es-Seyyid, nşr. Dârü’l-Hadîs, Kahire 1418/1997. İbn Hacer (v. 852/1449), Nüzhetü’n-Nazar fî Tavzîh Nühbeti’l-Fiker fî Mustalah Ehli’l-Eser, thk. Abdullah b. Dayfullah er-Ruhaylî, 2. Baskı 1429/2008. İbn Havkal (v. IV./X. yüzyıl) , Sûretü’l-Arz, tercüme: Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2004, s. 325; İbn Abdilmün‘im es-Sinhâcî (v. 900/1494), er-Ravdü’l-Mi’târ fî Haberi’l-Aktâr, thk. İhsan Abbas, Beyrut 1980, II. Baskı. İbn Hibbân (v. 354/965), Meşâhîru ʿUlemâʾi’l-Emsâr ve Aʿlâmü ʿFukahâʾi’l-Aktâr, thk. Marzuk Ali İbrahim, nşr. Dârü’l-Vefâ, el-Mansûra 1411/1991. İbn Sa’d (v. 230/845), et-Tabakâtü’l-Kebîr, thk. İhsân Abbâs, nşr. Dâr Sâdır, Beyrut 1968, 1. Baskı, IV,343. İbn Sîde (v. 458/1066), el-Muhkem ve’l-Muhîti’l-’Azam, thk. Abdülhamid Hindâvî, nşr. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1421/2000. İbnü’l-Cezerî (v. 833/1429), Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, nşr. Mektebetü İbn Teymiyye. İstâhrî (v. 346/957), el-Mesâilk ve’l-Memâlik, nşr. Dâr Sâdır 2004. İzzeddîn İbnü’l-Esîr (v. 630/1233), Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, nşr. Dârü’l-Fikr, Beyrut 1409/1989. Kalkaşendî (v. 821/1418), Subhu’l-Aʿşâ fî Sınâʿati’l-İnşâ, nşr. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut. M. A. Sönmez, “Hakem b. Amr”, DİA, XV,175. M. Fayda, “Abdullah b. Hâzim”, DİA, ı,106-107. Makdisî (v. 390/1000 civarı), Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm, nşr. Dârü’s-Sâdır, Beyrut 1411/1991. Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî el-Hasenî (1857-1927), er-Risâletü’l-Müstetrafe li Beyânî Meşhûri Kütübi’s-Sünneti’l-Müşerrefe, thk. Muhammed el-Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemî, nşr. Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1421/2000, 6. Baskı. Münâvî (v. 1031/1622), Feyzü’l-Kadîr Şerhü’l-Câmi’i’s-Sağîr, nşr. el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, Mısır 1356. Mütercim Asım Efendi, el-Okyanusü’l-Basit fî Tercemeti’l-Kamusi’l-Muhit: Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, yayına hazırlayanlar: Mustafa Koç – Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul 2013. O. Aydınlı, “Semerkant”, DİA, XXXVI,481-484. O. Çetin, “Horasan”, DİA, XVIII,234-241. O. G. Özgüdenli, “Mâverâünnehir”, DİA, XXVIII,177-180. O. G. Özgüdenli, “Merv”, DİA, XXIX,221-223. R. Küçük, “Abdurrahmân b. Ebzâ”, DİA, I,159-160. Safiyyüddîn Abdülmü’min b. Abdilhak İbn Şemail el-Kutey’î el-Bağdâdî el-Hanbelî (v. 739/1338), Merâsidü’l-İttilâ’ alâ Esmâi’l-Emkine ve’l-Bikâ, nşr. Dârü’l-Cîl, Beyrut 1412, I. Baskı. Vâkıdî (v. 207/823), Kitâbul-Megâzî, thk. Marsden Jones, London 1966. Yâkût el-Hamevî (v. 626/1229), Mu’cemü’l-Büldân, nşr. Dâr Sâdır, Beyrut 1995, 2. Baskı. Yazarı meçhul (v. 372/982’den sonra), Hudûdü’l-‘Âlem mine’l-Meşrik ile’l-Mağrib, Farsça’dan Arapça’ya tercüme eden: es-Seyyid Yusuf el-Hâdî, nşr. Dârü’s-Sekâfe, Kahire 1423.