The Sources of Medicine Attributed to Infallible Imams in Shīa and Its Comparison with Sunnī Understanding

Yıl 2020, Sayı: 8, 35 - 72, 01.07.2020

İbrahim Kutluay

Öz

In Shīa, the medicine of the infallible imams is considered as a continuation of the Medicine of the Prophet (tibb al-nabawī) and the source of the medical information of the Imams primarily based on the Prophet and formers imams who are his descendants and heirs. It is believed that this information comes to prophets from Allah Almighty via Angel Gabriel. On the other hand according to the Ahl al-sunnah, tibb al-nabawī belongs to just the Prophet himself. Besides, in Ithnȃsheriyye, it is mentioned that tibb al-aimma includes tibb al-nabawī and it is attributed to totally fourteen infallibles in addition to the Prophet and his daughter Fatima. In this regard, Shiī scholars compiled the individual books named Tibb al-Aimma, Tibb Jaʻfer al-Sȃdıq, Tibb al-Rıḍā, besides Shiī hadīth sources disorderly include some medical advice, medicines, and treatment methods attributed to Imams.
The main purpose of this study is to determine the main features of the medicine of Imams depending on the narrations taking place in the hadīth sources scatted and the books called tibb al-aimma which were attributed to specific imam such as Tibb Jaʻfar al-Sȃdıq, Tibb Imam al-Rıḍā and evaluate the main features of the medicine of Imams. Also reaching a conclusion will be compare them with the narrations in the Ahl al-Sunnah sources regarding tibb al-nabawī. As a method, the narrations in the hadith sources of Shīa will be scanned, and akhbār in the works written by the Shia scholars regarding the medicine of imams will be evaluated. The extent to which this information overlaps with modern medicine, or its scientific value and validity is the subject of other studies.

Anahtar Kelimeler

the Prophetic Medicine,, the Medicine of Imams,, Twelve Imams.

Şȋa’da İmamlara Atfedilen Tıbbın Kaynakları ve Sünnȋ Anlayışla Mukayesesi

Öz

Şȋa’da imamların tıbbı, tıbb-ı nebevȋnin bir devamı olarak değerlendirilmekte ve imamların tıbbȋ bilgilerinin kaynağı, bunları vahy-i gayr-i metlüv kanalıyla alan Hz. Peygamber’e ve onun vȃrisi olan imamlara dayandırılmaktadır. Bu bilgiler ise peygamberlere Cebrȃil vasıtasıyla Allah’tan gelmektedir. Ehl-i sünnet’e göre tıbb-ı nebevȋ, Hz. Peygamber’e mahsustur. İsnȃaşeriyye’de ise tıbb-ı nebevȋyi de içine alacak şekilde tıbb-ı eimmeden söz edilmekte olup bu, Resȗl-i Ekrem’e ilave olarak on iki imama ya da daha geniş mȃnada Hz. Peygamber’in kızı Fȃtıma’ın da ilave edilmesiyle on dört masuma atfedilmektedir. Bu konuda İsnȃaşerȋ ȃlimler tarafından Tıbbü’l- eimme, Tıbbü Caʻferi’s-Sȃdık, Tıbbü’r-Rızȃ gibi adlarla müstakil kitaplar telif edildiği gibi Şȋa hadis kaynaklarında dağınık vaziyette, imamlara atfedilen tıbbȋ tavsiyelere, ilaçlara ve tedavi usullerine dair rivayetler de yer almaktadır.
Bu çalışmamızın temel amacı, Şȋa hadis kaynaklarında dağınık vaziyette, Tıbbü’l- eimme adıyla ya da Tıbbü Caʻferi’s-Sȃdık, Tıbbü İmam er-Rızȃ gibi belli bir imamın tıbbına yönelik telif ve tasnif edilen kitaplardaki rivayet ve bilgilerden hareketle imamların tıbbının temel özelliklerini ana hatlarıyla ortaya koymak ve bunları tıbb-ı nebevȋye dair Ehl-i sünnet kaynaklarındaki rivayetlerle mukayese ederek bir sonuca gitmektir. Metot olarak Şȋa hadis kaynaklardaki rivayetler taranacak, ayrıca imamların tıbbına dair Şiȋ ȃlimler tarafından kaleme alınan çalışmalarda yer verilen ahbȃr değerlendirilecektir. Bu bilgilerin modern tıpla ne ölçüde örtüştüğü ya da ilmȋ değeri ve geçerliliği başka çalışmaların konusu olup araştırmamızın kapsamı dışında tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tıbb-ı nebevȋ,, Tıbb-ı Eimme,, Rukye.

Kaynakça

• Aba, Veli. “Tıbb-ı Nebevî Bağlamında İlâhî Şifânın Kaynağı ve Değeri Üzerine Teolojik Değerlendirmeler”. Akademik Siyer Dergisi. 1/1 (2019):112-139.
• Abdullah b. Mübȃrek, Ebȗ Abdirrahmȃn. ez-Zühd ve’r-rekȃik. thk. Habȋbü’r-Rahmȃn, el-Aʻzamȋ. Beyrut: Dȃru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Aclȗnȋ, Ebü’l-Fidȃ İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafȃ ve müzȋlü’l-ilbȃs. thk. Abdülhamȋd b. Ahmed b. Yusuf el-Hindevȋ. el-Mektebetü’l-Mısriyye, 1420/2000.
• Ağırakça, Ahmet. İslâm Tıp Tarihi. İstanbul: Çağdaş Basın Yayınları, 2004.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnaut, Adil Mürşid vö. Beyrut: Müessesetü’r-Risȃle, 1421/2001.
• Akpur, Hikmet. “Tıbb-ı Nebevî Hadisleri Vahiy midir? İbn Haldûn ve Fazlurrahman’ın Tıbb-ı Nebevî Telakkilerinin Değerlendirilmesi”. Rıhle, Ruhumuzun Mayası Tasavvuf- I -Özel Sayısı- 4/14 (Ocak-Haziran 2012), 140-159.
• Ateş, Ali Osman. “Hz. Peygamber’in Bilgi Kaynakları”. Adana 2015 Uluslararası İslam & Tıp Tıbb-ı Nebevi Kongresi, edit. Hasan Akkanat vö. (Adana: y.y., 2016), 377-393.
• Atmaca, Veli. Hadislerde Rukye Hz. Peygamber ve Sahȃbenin Uygulamaları Işığında Şifa Hadisleri, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2010.
• Atmaca, Veli. Tarih Boyunca Hastalık Algılamasında Dua Şifa İlişkisi. İstanbul: Gerekli Kitap, 2011.
• Atmaca, Veli. “Hadisler Çerçevesinde Tıbb-ı Nebevȋnin İnanç Boyutu Üzerine”, Hadis Tetkikleri Dergisi Journal of Hadith Studies. 9/2 (2011): 35-53.
• Avcı, Seyit. “Ben İlim Şehriyim Ali de Onun Kapısıdır" Hadisi Üzerine”. Marife. 4/3 (2004): 381- 381.
• Azarpour, Ebrahim; Moraditochaee Maral, Bozorgi Hamid Reza. “Herbalism in Medical Imam Reza. Journal on New Biological Reports”. JNBR 4/1 (2015): 11- 19.
• Bezzȃr, Ebȗ Bekir Ahmed b. Amr, Müsnedü’l-Bezzȃr/el-Bahru’z-zehhȃr. thk. Mahfȗzürrahmȃn Zeynüllȃh, Adil b. Sad, Sabrȋ Abdullah. Medine: Mektebetü’l-Ulȗm ve’l-Hukm, 1988-2009.
• Bozkurt, Nebi, “Hıfzıssıhha”, Türkiye Diyanet Vakfı İslȃm Ansiklopedisi. 17/316-318. İstanbul: TDV Yayınları 1998.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu‛fî. el-Kütübü’s-sitte ve şürûhuhâ: Sahȋhu’l-Buhârî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Caʻfer es-Sȃdık, el-İhliylece. thk. Kays el-Attȃr. Kum: Mektebetü Allȃme el-Meclisȋ, 1385.
• Canan, İbrahim. Hz. Peygamber’in Sünnetinde Tıp (Tıbb-ı Nebevî). Ankara: Akçağ Yayınları, ,1995.
• Çap, Sabri. “Gül Dışındaki Çiçeklerle İlgili Rivayetlerin Tahlil ve Tenkidi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 18/2 (2018): 305-331.
• Dönmez, Mustafa. Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin et-Tıbbü’n-Nebevî İsimli Eserinin Tahkiki. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2005.
• Dumanlı, Ayşe. Şî’â’ya Göre Rukye Rivayetleri ve Ehl-i Sünnet Rivayetleri İle Mukayesesi (Kitâbu Tıbbı Ehl-i Beyti’n-Nebî Özelinde), Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, Elazığ, 2012.
• Ebȗ Dȃvȗd, Süleyman b. Eş’ȃs es-Sicistȃnȋ. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Ebȗ Nuaym, Ahmed b. Abdillah b. Ahmed b. Ebȋ Bekr el-İsfehȃnȋ. et-Tıbbü’n-Nebevȋ. thk. Mustafa Dönmez et-Türkȋ. y.y: Dȃru İbn Hazm, 2006.
• Ebȗ Yaʻlȃ, Ahmed b. Ali et-Temȋmȋ. Müsnedü Ebȋ Yaʻlȃ. thk. Hüseyin Selȋm Esed. Dımaşk: Dȃru’l-Memȗn li’t-Türȃs, 1404/1984.
• Elbȃnȋ, Ebȗ Abdirrahmȃn Muhammed Nȃsiruddȋn. Zaȋfü Cȃmiü’sağȋr ve ziyȃdetuh. Beyrut: el-Mektebü’l-İslȃmȋ, ts.
• Erul, Bünyamin. “Tıpla İlgili Rivâyetlerin Değeri”. Adana 2015 Uluslararası İslam & Tıp Tıbb-ı Nebevi Kongresi, ed. Hasan Akkanat vö. Adana: y.y., (2016): 13-24.
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tȃhir Muhammed b. Yakub. el-Okyanusü’l-basȋt fî tercümeti’l-Kȃmûsü’l-muhȋt, thk. Mektebü’t-Türȃs fî Müesseseti’r-Risȃle. Beyrut, y.y. 2005.
• Hȃkim, Ebȗ Abdillȃh Muhammed b. Abdillȃh. el-Müstedrek ale’s-Sahȋhayn. thk. Mustafa Abddülkȃdir Atȃ. Beyrut: Dȃru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Halȋlȋ, Muhammed. Tıbbü’l-İmȃmi’s-Sȃdık. Necef: Mektebetü Menşurȃti’l-Haydariyye, 1389/1970.
• Hirsȃn, Muhammed Mehdȋ es-Seyyid Hasan. https://www.al-islam.org/islamic-medical-wisdom-tibb-al-aimma/foreword. Erişim: 18 Mayıs 2020.
• Hur el-Ȃmilȋ, Muhammed b. Hasan b. Ali el-Meşgarî. el-Fusȗlü’l-mühimme fȋ usȗli’l-eimme. thk. Muhammed b. Muhammed el-Hüseyin el-Kȃinȋ. y.y. el-Müessesetü Meȃrifi’l-İslȃmȋ İmam Rızȃ. 1418/1997.
• Hur el-Âmilî, Muhammed b. Hasan b. Ali el-Meşgarî. Vesâilü’ş-Şîa ilâ tahsîli mesâili’ş-şerîa. thk. Muhammed Rızâ el-Hüseynî el-Celâlî (Şiȋ Şȃmile programı).
• İbn Bistȃm, Abdullah b. Sâbur ez-Zeyyȃd ve el Hüseyin b. Bistȃm en-Neysabȗriyeyn. Tıbbü’l-Eimme, Kum: Dȃru’ş-Şerîfi’r-Rızȃ, 1411/1990.
• İbn Ebȋ Şeybe, Ebȗ Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’lehȃdȋsi ve’l-ȃsȃr. thk. Kemal Yusuf el-Hȗt, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1988.
• İbn Ebî Useybia, Ahmed b. el-Kâsım b. Halîfe b. Yûnus. Uyûnu’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbbâ. thk. Nezzâr Rızâ. Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Hayât, ts.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelûsî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedȋde, ts.
• İbn Haldȗn, Ebȗ Zeyd Abdurrahman b. Muhammed Veliyüddȋn el-İşbilȋ. Dȋvȃnü’l-mübtedi’ ve’l-haber fȋ tȃrihi’l-Arab (el-Mukaddime). thk. Halȋl Şahȃda. Beyrut: Dȃru’l-Fikr, 1408/1988.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahȋh. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebȋ Bekr b. Eyyȗb el-Cevziyye. Zȃdü’l-meȃd fȋ hedyi hayri’l-ʻibȃd. Beyrut: Müessesetü’r-Risȃle: 1415/1994.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. et-Tıbbü’n-Nebevî. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• İbn Sȋnȃ, Ebȗ Ali Hüseyin b. Abdillah. el-Kȃnȗn fi’t-tıb. thk. Muhammed Emin ed-Danȃvȋ. y.y. ts.
• İlbirȋ, Abdülmelik b. Habȋb es-Sülemȋ el-Kurtubȋ. Muhtasar fi’t-tıb el-İlȃc bi’l-ağziye ve’l-aʻşȃb fȋ bilȃd. thk. Muhammed Emin ed-Danȃvȋ. Beyrut: Dȃru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998. Kabȃncȋ, Seyyid Hasan. Müsnedü İmam Ali. thk. Tȃhir Selȃmȋ. y.y. Merkezü’l-Ebhȃsi’l-Akȃidiyye, t.y
• Kaya, Ali. “İslam Hukukuna Göre Hekimin Tıbbȋ Müdȃhaleden Doğan Hukukȋ ve Cezai Sorumluluğu”. İslami Araştırmalar Dergisi. 17/ 4 (2004): 295-306.
• Kudât, Şeref Mahmûd. “Hel ehâdîsu’t-tıbbı’n-nebeviyyi vahyûn”. Meccelletü Mu’te (2002): 1-33.
• Kutluay, İbrahim. Şîa’da Hadis Usûlü (Ehl-i Sünnet Hadis Usûlü İle Mukayeseli Bir Çalışma), İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Kutluay, İbrahim. “Tıbb-ı Nebevî’nin Vahiy Kaynakları”. Adana 2015 Uluslararası İslam & Tıp Tıbb-ı Nebevi Kongresi, edit. Hasan Akkanat vö. Adana: y.y., (2016) 49-61.
• İbrahim Kutluay, “İsnâaşeriyye’ye Göre Masum İmamların Allah Teâlâ ile İletişim Vasıtası Olarak İlham ve Diğer Bilgi Kaynakları”, I. Uluslararası Din ve İnsan Sempozyumu “Din, Dil ve İletişim” edit. Yunus Araz, Sercan Yavuz, Barış Çakan. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Yayınları (2019): 512-526.
• Kutluer, İlhan. “Cȃlȋnȗs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. 7/ 32-34.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya῾kub. el-Kâfî. Beyrut: Menşûratü’l-Fecr, 1428/2007.
• Maʻmer b. Rȃşid, Ebȗ ʻUrve, el-Ezdȋ. el-Cȃmȋʻ. thk. Habȋbürrahmȃn el-Aʻzamȋ. Beyrut: el-Mektebü’l-İslȃmȋ, 1403.
• Meclisî, (II. Meclisî) Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî b. Maksûd Ali. Bihârü’l-envâri’l-câmia li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-athâr. thk. Heyet. Beyrut: Müessesetü’l-‘Âlemȋ li’l-Matbȗȃt, 1429/2000.
• Münȃvȋ, Zeynüdddȋn Muhammed Abdürrauf. Feyzü’l-kadȋr şerhu’l-Cȃmii’s-sağȋr. taʻlik. Mȃcid el-Hamevȋ, Mısır: el-Mektebetü’l-Ticȃriyyeti’l-Kübrȃ, 1356.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrȋ en-Nisaburȋ Müslim b. el-Haccȃc. Sahȋhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Müttakȋ, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân el-Hindȋ. Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve'l-efʻâl. neşr. Bekri Hayyȃnȋ, Saffet Sakka. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985/1405.
• Nesefȋ, Ebȗ Hafs Ömer b. Muhammed. Talebetü’t-talebe. y.y. 1311/1893.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fi şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Nûrî, Muhaddis Mirzȃ Huseyn et-Tabersȋ. Müstedrekü’l-vesâil ve müstenbetü’l-mesâil (Şiȋ Şȃmile programı).
• Öz, Mustafa, “Caʻfer es-Sȃdık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/1-3. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Öztürk, Levent “Tıbb-ı Nebevî’de Tıbbî Etik’in Meta-Etik Analizi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2004), 117.
• Pormann, Peter E. “Tıp”, Türkiye Diyȃnet Vakfı İslȃm Ansiklopedisi, 41: 95-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ruhâvî, Edebü’t-tabîb. nşr. Riyad: Merîzin ‘Asîrî, 1412/1992.
• Sadȗk, (İbn Bâbeveyh) Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-İʻtikadȃt. thk. İsȃm Abdü’s-Seyyid. y.y. el-Mü’temeru’l-Ȃlemȋ li Elfiyeti’ş-Şeyh el-Müfȋd, 1413/1992.
• Sehȃvȋ, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Abdirrahman. el-Mekȃsıdü’l-hasene. thk. Muhammed Osman el-Haşet. Beyrut: Dȃru’l-Kütübi’l-Arabȋ, 1405/1985.
• Şimşek, Murat. İslam Hukukunda Bağlayıcılık Bakımından Hz. Peygamber’in Tasarrufları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Şübr, Seyyid Abdullah. Tıbbü’l-eimme. Beyrut: Dȃru’l-Mürtezȃ, 1430/2009.
• Taberȃnȋ, Ebü’l-Kȃsım Süleyman b. Ahmed el-Lahmî. el-Muʻcemü’l-kebȋr. thk. Hamdȋ b. Abdülmecȋd es-Selefȋ. Riyad: Dȃrü’s-Samȋȋʻ, 1415/1994.
• Taberânî, Ebü’l-Kȃsım Süleyman b. Ahmed el-Lahmî. el-Muʻcemü’l-evsat. thk: Tȃrık b. İvazullȃh b. Muhammed. Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynȋ, Kahire: Dȃru’l-Haremeyn, ts.
• Tabersȋ, Ebû Ali Emȋnüddȋn Fazl b. Hasan b. Fazl. Mecmaü’l-beyân fî tefsȋri’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Murtezȃ, 1427/2006.
• Tekineş, Ayhan. “Tıbb-ı nebevȋ”. Türkiye Diyanet Vakfi İslȃm Ansiklopedisi. 41: 85. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Tekineş, Ayhan. “Tıbb-ı nebevȋ’nin Metafizik Temelleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (2010/Ocak-Haziran): 119-138.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Yıldırım, Enbiya. “Nebevî Tıbbın Konumu”. Adana 2015 Uluslararası İslam & Tıp Tıbb-ı Nebevi Kongresi. edit. Hasan Akkanat vö. Adana: y.y. (2016): 37-47.
• https://www.aldhiaa.com/arabic/books/alhadis_va_olome/moton_hadithie/gorbol_estenad/gorbol_estenad.pdf erişim: 15 Haziran 2020.
• http://alhassanain.org/arabic/?com=book&id=94 erişim: 15 Haziran 2020.
• İslȃm, Ehl-i Beyt, “Kelȃmü İmȃmi’s-Sȃdık fi’t-tıb”, https://arabic.tebyan.net/index.aspx?pid=268204 erişim: 18 Mayıs 2020.
• Shafaqna, “The Medicine of Imam Reza (A.S.)”. https://en.shafaqna.com/55891/medicine-imam-reza-s/ erişim: 18 Mayıs 2020.