TARİH FELSEFESİ BAĞLAMINDA HZ. MUSA’NIN ASÂSI -MUCİZE Mİ, YOKSA HÂKİMİYET SEMBOLÜ MÜ?-

Yıl 2021, Sayı: 9, 105 - 130, 01.01.2021

Korkut Dindi

Öz

Yahudi-İbrânî ve İslam literatürlerinde Hz. Musa’nın (as) hayatı ve İsrailoğulları tarihi büyük bir yekûn tutmaktadır. Kur’an kıssaları/tarih anlatıları içerisinde yaşamından ve tebliğ mücadelesinden en çok bahsedilen ve ismi en fazla geçen peygamber de hiç şüphesiz Hz. Musa’dır. Sözkonusu Kur’an kıssasında -lafzî/literal anlamı itibarıyla- geçen asânın yılana dönüşmesi, elin ışık saçması gibi hususlar, genel olarak olağanüstü hadiseler olarak anlaşılıp yorumlanmış, kevnî/hissî mucizeler kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu makalede, Musa peygambere nispet edilen asâ mucizesi veya Musa (as) kıssasında pekçok kez zikredilen asânın yılan olması ifadesi/hadisesi, hem Hz. Musa hem de Hz. Peygamber (s) döneminin sosyo-politik ve sosyo-kültürel şartları çerçevesinde kritik edilmiştir. Kıssada özellikle İsrailoğullarının Mısırlıların/firavunların baskı ve sultasından kurtarılması bağlamında ve çıkıştan/göçten sonra vadedilmiş topraklarda uluslaşma/devletleşme sürecinde gündeme gelen bu asânın; bir mucize, mecaz/metafor veya hâkimiyet sembolü/alâmeti olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırma neticesinde asânın, mucizeyle bir irtibatının bulunmadığı görülmüştür. Tanrı-kral firavunun iktidarına karşılık Hz. Musa’nın tanrısal otoritesini, Mısır-Filistin toprakları ve İsrailoğulları üzerindeki hâkimiyetini sembolize ettiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi,, mucize,, hâkimiyet,, Hz. Musa,, asâ,, yılan,, Kur’an,, siyer

Kaynakça

• And, Metin. Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Arçın, Şeyma Ay. İsrail ve Yahuda Krallıkları Tarihi. İstanbul: Ayışığıkitapları Yayınları, 2016.
• Armutak, Altan. “Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi II. Sürüngenler, Balıklar, Kanatlılar ve Mitolojik Hayvanlar”. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 30/2 (2004): 143-157.
• Ateş, Mehmet. Mitolojiler ve Semboller. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2014.
• Avcı, Casim. “Hilafet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 539-545. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Ay, Mahmut. Kur’an Kıssalarını Sîret Bağlamında Okumak Hz. Musa Kıssası Örneği. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Baktır, Mustafa. “Hutbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 425-428. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Başar, Zeki. Halk Hekimliğinde ve Tıp Tarihinde Yılan. Ankara: Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Yayınları, 1978.
• Bittel, Kurt. Ön Asya Tarih Öncesi Çağları -Mısır, Filistin, Suriye-. Çev. Halet Çambel. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945.
• Bozkurt, Nebi. “Minber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 101-103. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Bratton, Fred Gladstone. Yakın Doğu Mitolojisi. Çev. Nejat Muallimoğlu. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Bulut, Halil İbrahim. Kur’an Işığında Mûcize ve Peygamber. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. Thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1998.
• Candan, Ergun. Antik Mısır Sırları. İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları, 2005.
• Cevâd Alî, el-Mufassal fi Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam. 20 Cilt. b.y.: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Champdor, Albert. Mısır’ın Ölüler Kitabı. Çev. Suat Tahsuğ. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 2006.
• Corcî Zeydân. İslam Uygarlığı Tarihi. Çev. Necdet Gök. 2 Cilt. Ankara: İletişim Yayınları, 2013.
• Çelebi, İlyas. “Sihir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 170-172. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Demircan, Adnan. “Son Peygamber’in Geldiği Coğrafya ve Toplum: Hicaz Bölgesi ve Câhiliye Arapları”. Cahiliye Toplumundan Günümüze Hz. Muhammed. Ankara: Fecr Yayınları, 2007.
• Demîrî, Kemaleddin Muhammed b. Musa. Hayatü’l-Kayevâni’l-Kübrâ. Thk. İbrahim Salih. Dımeşk: Dâru’l-Beşâir, 2005.
• Desplancques, Sophie. Antik Mısır. Çev. İsmail Yerguz. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• Dindi, Emrah, Kur’an’da İslam Öncesi Kültür, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Dönmez, Sevgi. “Eski Yakındoğu’da Yılanlı Tanrıça Kültü Üzerine Bir Değerlendirme”. Tarih İncelemeleri Dergisi 32/2 (2017): 407-426.
• Durmuş, İsmail. “Teşbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 553-556. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Ebu’l-Ferec İsfehânî. el-Ağânî. Thk. Semîr Câbir. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebu’l-Muzaffer, Usâme b. Mürşid b. Münkız el-Kinânî. “Kitâbu’l-Asâ”. Antologie de Textes Arabes İnedits par Ousâme et sur Ousâme. Thk. Hartwig Derenbourg. Paris: Ernest Leroux, 1893.
• Eco, Umberto. Antik Yunan. Çev. Layla Tonguç Basmacı. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. Çev. Ali Berktay. 3 Cilt. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• Emiroğlu, Kudret- Aydın, Suavi. Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2009.
• Erden, Canan. Dünya Mitlerinde Yılan. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. Çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Fehd, Tevfîk. “Lât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 107-108. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Semarrâî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Freeman, Charles. Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları. Çev. Suat Kemal Angı. Ankara: Dost Kitabevi, 2018.
• Friedell, Egon. Mısır ve Antik Yakındoğu’nun Kültür Tarihi. Çev. Ersel Kayaoğlu. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• Grimal, Pierre. Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma. Çev. Sevgi Tamgüç. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• Günaltay, M. Şemseddin. Yakın Şark III Suriye ve Filistin. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Gündüz, Altay. Mezopotamya ve Eski Mısır. İstanbul: Büke Yayınları, 2002.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yılan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 527-529. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Harman, Ömer Faruk. “Asâ (Dinler Tarihi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 449-450. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Harman, Ömer Faruk. “Mûsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 207-213. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Hasanov, Eldar. “Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3/4 (2014): 676-695.
• Hornung, Erik. Anahatlarıyla Mısır Tarihi. Çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.
• Hornung, Erik. Mısırbilime Giriş. Çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2014.
• İbn Kesîr, Ebi’l-Fidâ İsmail. Kasasu’l-Enbiyâ. Thk. Yusuf Ali Bedîvî. Beyrut: Daru İbn Kesîr, 2004.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim el-Efrîkî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed el-Basrî. et-Tabakâtu’1-Kübrâ. Thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-A‘zam. Thk. Abdulhamîd Hindâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İnan, Afet. Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• İndirkaş, Zühre. Türklerde Hükümdar Tacı Geleneği. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Karaçam, İsmail. Sonsuz Mûcize Kur’an. İstanbul: Çağ Yayınları, 1990.
• Karadeniz, Osman. İlim ve Din Açısından Mu’cize. İstanbul: Marifet Yayınları 1999.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Hz. Musa Kıssasında Korku Fenomeni”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/1 (2008): 101-151.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’da Hayvan Davranışlarına Benzetilen İnsan Karakterleri”. FÜİF Dergisi 11/1 (2006): 47-75.
• Kazıcı, Ziya. İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1999.
• Kerenyi, Karl. Yunan Mitolojisi: Tanrılar, İnsanlar ve Kahramanlar. Çev. Oğuz Özügül. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Köksal, Mustafa Asım. Peygamberler Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Köprülü, M. Fuad-Köprülü, Orhan F. “Asâ (İslam Tarihi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 450-452. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Kuhrt, Amelie. Eski Çağda Yakındoğu. Çev. Dilek Şendil. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009. Lawrence, Paul. Kutsal Kitap Atlası. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2017.
• Loebl, W. Y.- Nunn, J. F. “Staffs as walking aids in ancient Egypt and Palestine”. Journal of The Royal Society of Medicine 90 (1997): 450-454.
• MacDonald, William. Kutsal Kitap Yorumu Eski Antlaşma. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2004.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. A’lâmu’n-Nubüvve. Thk. Muhammed Şerif Sükker. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1992.
• McNeill, William H. Dünya Tarihi. Çev. Alâeddin Şenel. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2007.
• Memiş, Ekrem-Bülbül, Cemil, Eskiçağda Göçler. İstanbul: Ekin Yayınları, 2014.
• Mendenhall, George E. Antik İsrail’in İnancı ve Tarihi. Çev. Mia Pelin Özdoğru. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Merçil, Erdoğan. Selçuklular’da Hükümdarlık Alâmetleri. Ankara: TTK Yayınları, 2007.
• Meydânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Mecmeu’l-Emsâl. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Nekra, Tihâmî. Sîkûlûciyyetü’l-Kıssa fi’l-Kur’an. Tunus: eş-Şeriketü’t-Tunusiyye li’t-Tevzî’, 1971.
• Örs, Hayrullah. Musa ve Yahudilik. İstanbul: Remzi Yayınları, 2000.
• Öz, Esma-Albayrak, İrfan. “Çiviyazılı Belge ve Kitâbelerde Kralları Tanımlayan Unvan ve Sıfatlar”. History Studies 7/1 (2015): 139-151.
• Özaydın, Abdülkerim. “Unvan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 163-166. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Özden, Kemalettin. Tıp Tarih Mitoloji. Ankara: Ayraç Yayınları, 2003.
• Özsoy, Ömer-Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an. Ankara: Fecr Yayınları, 2003.
• Öztürk, Özhan. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoenix Yayınları, 2009.
• Öztürk, Varol. Eski Ahit ve Kur’an Bağlamında Karizmatik Bir Lider Olarak Hz. Musa. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Palabıyık, M. Hanefi. Valilikten İmparatorluğa Gazneliler Devlet ve Saray Teşkilatı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2002.
• Pınarbaşı, Simge Özer. Çağlar Boyu Tahtın Simgesel Anlamları Işığında Türk Tahtları. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2004.
• Plutark. İsis ve Osiris. Çev. Muammer Tuncer. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 2006.
• Râğıb İsfehânî. Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’an. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1997.
• Sa‘lebî, Ebî İshâk Ahmed b. Muhammed. Kasasu’l-Enbiyâ el-Müsemmâ Arâisu’l-Mecâlis. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Sayı, Ali. Kur’ân’da Hz. Mûsa. İstanbul: İz Yayınları, 2012.
• Seyrek, Ahmet. Mısır. İstanbul: Maviçatı Yayınları, 2017.
• Soury, Jules. Karşılaştırmalı Mitoloji Işığında İsrail Dini. Çev. Harun Güngör-H. İbrahim Açmaz. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları, 2008.
• Susa, Ahmet. Tarihte Araplar ve Yahudiler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2005.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an-Kur’an İlimleri Ansiklopedisi. Çev. Sâkıp Yıldız-Hüseyin Avni Çelik. 2 Cilt. İstanbul: Madve Yayınları, ts.
• Sümer, Necati. “Dinsel ve Mitolojik Bir Sembol Olarak Yılan”. The Journal of Academic Social Science Studies 43 (2016): 275-288.
• Şelebî, Ahmet. Mukâranetü’l-Edyân el-Yahudiyye. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısrıyye, 1988.
• Şenel, Alâeddin. Kemirgenlerden Sömürgenlere İnsanlık Tarihi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2006.
• Şenel, Alâeddin. Siyasal Düşünceler Tarihi. Ankara: Defne Kitap Yayınları, 2017.
• Şengül, İdris. Kur’an Kıssalarının Tarihi Değeri. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
• Şimşek, M. Sait. Kur’an Kıssalarına Giriş. Konya: Kardelen Yayınları, 2013.
• Taşdelen, Hasan. “Câhiz’in Diliyle Arap Kültür ve Edebiyatında ‘Asâ’”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008): 285-312.
• Turan, Namık Sinan. Hilafet Erken İslâm Tarihinden Osmanlının Son Yüzyılına. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Ünver, A. Süheyl. Tıp Tarihi Tarihten Evvelki Zamandan İslam Tababetine Kadar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1938.
• Yıldırım, Recep. Uygarlık Tarihine Giriş. Ankara: Asil Yayınları, 2004.
• Yöndemli, Fuat. Tarih Öncesinden Günümüze Yılan. Ankara: Piramit Yayınları, 2004.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed el-Murtazâ. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. Şâmile 3.23.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fi Vücûhi’t-Te’vîl. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Müsteksâ fî Emsâli’l-Arab. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah b. Bahâdır et-Türkî. el-Burhân fi Ulûmi’l-Kur’an. Thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1957.