RİVAYETLERDE HENDEK VE HENDEKTEKİ RİVAYETLER

Yıl 2021, Sayı: 9, 13 - 68, 01.01.2021

Bünyamin Erul

Öz

Hz. Peygamber ve sahabenin hayatlarında önemli dönüm noktalarından biri olan Hendek/Ahzab Savaşı’nın arkaplanı, sebepleri, tarafları, seyri ve sonuçlarına dair bugüne kadar birçok siyer kitabında hayli geniş bilgiler verildiği gibi müstakil olarak da çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Konu, gerek klasik siyer, meğâzî ve tarih kitaplarında, gerekse günümüzdeki birçok ilmi çalışmada enine boyuna ele alınmıştır. Ancak bu çalışmaların bir kısmında savaşın geniş bir şekilde anlatılması esnasında bazı detaylar üzerinde yeterince durulmadığı görülebilmektedir. Dolayısıyla söz gelimi hendeğin kaç günde kazıldığı, kazılma sürecinde yaşananlar, hendeğin ebatları vb. konular, daha dakik bir araştırmayı gerektirmiştir. Biz bu makalemizde mezkur savaşın öncesine, seyrine ve neticesine girmeksizin, sadece iki hususa yoğunlaşacağız. İlk önce gerek siyer ve gerekse hadis kaynaklarındaki ilgili rivayetleri incelemek suretiyle bizatihi hendek hakkında net bir sonuca ulaşmaya çalışacağız. İkinci olarak da gerek hendeğin kazılması, gerekse hendek muhasarası esnasında Hz. Peygamber’den varid olan hadisleri ve bazı sünnetleri tespit etmeye gayret edeceğiz. Konuyla ilgili rivayetleri mümkün mertebe kronolojik olarak sıraladıktan sonra, siyer ve meğâzî kitaplarında yer aldığı halde hadis kitaplarına giremeyen hadis rivayetlerini de makalenin sonunda ek olarak vereceğiz. Böylece bir taraftan rivayetlerin zaman-mekan bağlamlarını, söylendiği tarihi tespit ederken, diğer taraftan da hadis ve tarih kitaplarının, siretteki herhangi bir olayı anlatırken, aralarındaki dil, üslup, yöntem ve çerçeve farkını Hendek Savaşı özelinde göstermeye çalışacağız. Aslında bizi böyle bir çalışmaya sevk eden husus, 2019 yılında İzmir-Çeşme’de İslam Tarihçileri Derneği’nce düzenlenen ihtisas toplantısındaki sunumumda dile getirdiğim hendeğin ebatlarıyla ilgili abartı sorununa bazı hocalarımızın itiraz etmeleri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hendek,, Savaş,, Medine,, Gazve,, Mücadele

Kaynakça

• Abdurrazzâk b. Hemmâm, es-San’ânî, el-Musannef, tah. Habîburrahmân el-A’zamî, Beyrut ty., el-Meclisu’l-İlmî, I-XI.
• Acar Cafer, Hz. Peygamber’in Savaş Stratejisi, Emin Yayınları, Bursa-2018.
• Ahmed b. Hanbel, el-Musned, Tah. Şuayb Arnaût ve arkadaşları, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut-2001.
• Apaydın Mehmet, Siyer kronolojisi, Kuramer Yay. İstanbul-2018.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, V. 91. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâ’îl, el-Câmiu’s-Sahîh, (Mevsûatu’l-Hadîsi’ş-Şerîf içinde), Dâru’s-Selâm Yay. Riyad-1999.
• Demir Mahmut, Tarihsel Bağlamından Koparılmış Bir Hadis: “Onu Azgın Bir Topluluk Öldürecek” Rivayeti Üzerine Bir İnceleme, Dinbilimleri Akademik araştırma Dergisi, VII. (2007), sayı: 3, s. 143-164.
• Ebû Halîl, Şevkî, Silsiletü Gazavâti’r-Rasûli’l-A‘zam: el-Handak, Dimaşk-1986.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm, Kitâbu’l-Emvâl, neşr. Ebû Enes Seyyid b. Receb, Riyad-2007.
• Efendioğlu Mehmet, “Sad b. Muaz”, DİA, XXXV, 374-375.
• Erul Bünyamin, Hadislerin Dili, İlk Hadis Belgesi Hemmâm’ın Sahîfesi, TDV Yayınları, Ankara-2019.
• Erul Bünyamin, Keleş Ekrem, Haccı Anlamak, DİB Yayınları, Ankara-2017, 11. Baskı.
• Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî, Kitâbu’l-Ayn, tah. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Sâmerâî, Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, Beyrut-ty.
• Hâlid b. Lâl, Ğazvetu’l-Handak video dizisi, https://www.youtube.com/watch?v=HgPifJTvTu8 8.5.2020.
• Hâkim, Ebû Abdullâh en-Neysâbûrî, el-Mustedrek alâ’s-Sahîhayn, Beyrut ty., Dâru’l-Ma’rife, I-IV.
• Hamidullah, Muhammed, Hz. Peygamber’in Savaşları, çev. Nazire Erinç Yurter, Beyan Yayınları, İstanbul-2015.
• Hamidullah, “Hendek Gazvesi”, DİA, XVII. 194-195.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh ibn Muhammed, el-Musannef, tak. Kemal Yûsuf el-Hût, Beyrut 1989, I-VII.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed b. Habîb, el-Muhabber, neşr. Ilse Lichtenstadter, Beyrut.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî, Fethu’l-Bârî bi-Şerh-i Sahîhi’l-Buhârî, VII. 397. Neşr. Muhibbuddin el-Hatîb, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut-1379.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîretu’n-Nebeviyye, tah. Mustafâ es-Sekâ, İbrâhîm el-Ebyârî, Abdulhafîz Şelebî, Kahire 1955, I-II, 2. baskı.
• İbn Sa’d, Muhammed, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, Beyrut 1985, I-IX.
• Komisyon, Hadislerle İslam, DİB Yayınları, Ankara-2014.
• Medhalî, İbrahim b. Muhammed Umeyr el-Medhalî, Merviyyâtu Ğazveti’l-Handak, Medine-1424.
• Muslim, Ebû’l-Huseyn Muslim b. Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, (Mevsûatu’l-Hadîsi’ş-Şerîf içinde), Dâru’s-Selâm Yay. Riyad-1999.
• Nedvî, Ebü’l-Hasan Ali el-Hasenî, es-Sîretü’n-Nebeviyye, Beyrut-1979.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu’ayb, (Mevsûatu’l-Hadîsi’ş-Şerîf içinde), Dâru’s-Selâm Yay. Riyad-1999.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu’ayb, es-Sunenu'l-Kubrâ, Tah. Hasan Abdulmun’im Şelebî, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut-2001.
• Sarı, Yasemin, Hendek Savaşı (5/627), T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Mayıs-2006.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, tah. Hamdi Abdulmecîd es-Selefî, Musul-1984, II. Baskı.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sunen, (Mevsûatu’l-Hadîsi’ş-Şerîf içinde), Dâru’s-Selâm Yay. Riyad-1999.
• Vâkıdî, Muhammed b. Amr b. Vâkıd, Kitâbu’l-Meğâzî, tah. Marsden Jones, Beyrut-1966, Âlemu’l-Kutub, I-III.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb, el-Abbâsî, Târîhu’l-Ya’kûbî, Dâru Sâdır, Beyrut-1379.
• Zeyd b. Alî, b. Huseyn b. Alî, Musnedu’l-İmâm Zeyd, derleyen: Abdulazîz b. İshâk el-Bağdâdî, Beyrut 1983, 2. baskı, Dâru’l-Kutub el-İlmiyye.