The Decisive Effect of Religion on the Economic Life in Pre-Islamic Mecca

Yıl 2022, Sayı: 12, 37 - 58, 01.01.2022

Hasan Kılıç

Öz

The most important factor that enables the people of Mecca to turn to trade is the land structure and climate of the town, which does not allow agriculture and animal husbandry. Despite this negativity in its geographical conditions, the fact that the holy place Kaaba is located within the borders of Mecca brought the people of the town to a different and privileged position in the eyes of the people of the region. Taking advantage of this prestige that they have, the people of Mecca have determined various rules regarding the dimension of faith and worship of religion. An important part of these rules consists of elements that contribute to the economy. So much so that they have established various markets based on economic activities during the pilgrimage season, where all people in the region can travel safely. In order to be able to participate more in these markets, they postponed the haram months, where war and bloodshed are prohibited, to the time periods of the year that are suitable for shopping with the practice of nasî. At the same time, they turned the Kaaba into a temple of idols belonging to various tribes in the region, making it compulsory for those who visited the idols to present gifts. There are traces of the understanding that provides resources for the economy in the rules that people who come to Mecca to perform their pilgrimage must apply. With this aspect, the article aims to determine the relation and interest of religious life and rituals in Mecca before Islam with economic activities.

Anahtar Kelimeler

History, Mecca, Religious Life, Economy, Forbidden Months.

İslam Öncesi Mekke’de Dinin Ekonomik Hayat Üzerindeki Belirleyici Etkisi

Öz

Mekke halkının ticarete yönelmesini sağlayan en önemli etken beldenin tarım ve hayvancılık yapmaya izin vermeyen arazi yapısı ve iklimidir. Coğrafî şartlardaki bu olumsuzluğa rağmen kutsal mekân Kâbe’nin Mekke sınırları içerisinde yer alması, belde halkını bölge insanı nezdinde farklı ve ayrıcalıklı bir konuma taşımıştır. Sahip oldukları bu prestijden istifade eden Mekke halkı, dinin inanç ve ibadet boyutuyla ilgili çeşitli kurallar belirlemişlerdir. Bu kuralların önemli bir bölümü ekonomiye katkı sağlayan unsurlardan oluşmaktadır. Öyle ki bölgedeki tüm insanların güven içerisinde seyahat edebildikleri hac mevsiminde ekonomik faaliyetlere dayalı çeşitli pazarlar kurmuşlardır. Bu pazarlara daha fazla katılım sağlayabilmek için, savaş ve kan dökmenin yasak olduğu haram ayları, nesî uygulaması ile senenin alışveriş yapmaya müsait zaman dilimlerine tehir etmişlerdir. Aynı zamanda Kâbe’yi bölgedeki çeşitli kabilelere ait putlardan oluşan bir mâbede dönüştürerek, putları ziyaret edenlerin hediye takdimini zorunlu hale getirmişlerdir. Mekke’ye hac görevini ifa için gelen insanların tatbik etmeleri gereken kurallarda da ekonomiye kaynak sağlayan anlayışın izlerine rastlanmaktadır. Bu yönüyle makale İslâm öncesi Mekke’deki dinî hayat ve ritüellerin ekonomik faaliyetlerle olan ilgi ve ilişkisini tespit etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Mekke, Dinî Hayat, Ekonomi, Haram Aylar.

Kaynakça

• Algül, Hüseyin. “Haram Aylar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/105-106. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Âlûsî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd. Bulûğu’l-ereb fî maʿrifeti ahvâli’l-ʿArab. thk. Muhammed Behçet el-Eserî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Apak, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu (Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat). İstanbul: Kur’an Araştırmaları Merkezi, 2017.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2018.
• Azimli, Mehmet. Cahiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Mahmud Muhammed Nassar. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Siyasal Aklı. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhı’l-ʿArab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: y.y., 1413/1993.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. Tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Muhammed Tâmir. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
• Çağatay, Neşet. İslâm Dönemine Dek Arap Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu 1989.
• Çelebi, Ahmet. İslâm Öncesi Mekke ve Tarih Anlayışımız. çev. Hasan Fehmi Ulus. İstanbul: Seriyye Kitapları, 1997.
• Derveze, Muhammed İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Efgânî, Said. Esvâku’l-ʿArab fi’l-câhiliyye ve’l-İslâm. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1973.
• Ezrakī, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed. Ahbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine’l-âsâr. thk. Abdülmelik Abdullah Düheyş. 2 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Esedî, 1424/2003.
• Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm. ʿUmdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî, Mu‘cemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1977.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınları, 1980.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî, el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-ashâb. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1427/2006.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ebü'l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 10 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1987.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. Kitâbü’l-muhabber. thk. Eliza Lichtenstater. Haydarâbâd: y.y., 1942.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. el-Münemmaḳ fî ahbâri Ḳureyş. nşr. Hurşîd Ahmed Fâruk. Beyrût: İlmü'l-Kütüb, 1405/1985.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî. Riyad: Dâru Tayyibe, ts..
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Naci İbrahim Süveyd. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Erkâm, ts..
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yesâr, es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Ahmed Ferid el Müzeydî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el Bidâye ve’n nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 16 Cilt. b.y.: Dâru Hicr, 1417/1997.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 2011.
• İbn Manzûr, Cemâleddîn Ebi’l-Fadl Muhammed b. Mükrim el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. thk. Âmir Ahmed Haydar. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• Kılıç, Ünal. “Dini İçerikli Ekonomik Bir Kavram: Hums (İslâm Öncesi Mekke’nin Ticari İlişkileri Yönüyle)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/1 (2004), 75-91.
• Kilinçli, Sami. Mekki Surelerde Mü’min Kimliğinin Oluşumu ve Gayrimüslimlerle İlişkileri. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Merzûkî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Hasan el-İsfehânî. Kitâbü’l-ezmine ve’l-emkine. thk. Halîl el-Mansûr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâʾiku’t-teʾvîl. thk. Yûsuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kelâmi't-Tayyib, 1998.
• Öğüt, Salim. “Terviye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/520-521. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. thk. İbrahim Şemseddîn. Beyrût: Müessesetü’l-A’lemî, 2009.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 11/1 (2014), 9-50.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed el-Has‘amî. er-Ravzü’l-ünüf. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts..
• Süyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Lübâbü’n-nükūl fî esbâbi’n-nüzûl. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2010.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’s-sahîh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed. Esbâbü’n-nüzûl. thk. Eymen Sâlih Şa’bân. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
• Vatandaş, Celaleddîn. Hz. Muhammed’in Hayatı ve İslâm Daveti. 2 Cilt. İstanbul: Pınar Yayınları, 2007.
• Yâ‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb b. Vâhıd. Târîhu’l-Ya’kûbî. thk. Abdü’l-Emîr Muhnâ. 2 Cilt. Beyrût, 2010.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Hüseynî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: et-Türâsü’l-Arabiyyü, 2004.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâîkı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2012.