Uhud'un İlk Şehidi Abdullah b. Amr'ın Hayatı ve Faaliyetleri

Yıl 2022, Sayı: 12, 59 - 78, 01.01.2022

Ünal Kılıç , Muhammed Karaca

Öz

İslâm tarihi ve siyer açısından tarihi öneme sahip ve halen daha kritik değerini koruyan yüzlerce hadise mevcuttur. Bu hadiseler bizzat tarihin başyapıtı konumunda yer almaktadır. Hz. Peygamber’in (sas) İslâm’ı yayması, maruz kaldığı sıkıntılarda takip ettiği stratejiler, Mekke’de Müslümanlara yapılan işkenceler vs. tamamı ifade edilen bu husus içerisine girmektedir. Bu açıdan önemi tescillenmiş bir hadise de Medine’ye gerçekleştirilen hicret faaliyetidir. Hz. Peygamber’in (sas) Medine’ye hicreti siyasi, sosyal ve kültürel açıdan oldukça dikkatleri üzerine çekmeyi de başarmıştır. Bununla birlikte Hz. Peygamber’i (sas) ve Mekkeli Müslümanları kabul eden Medineli Ensar, bu hicret faaliyetinin bir nevi baş mimarı olarak ifade edilmesi mümkün gözükmektedir. Onların böyle bir karar almasında gerek karakteristik özellikleri gerekse psikolojik durumları öne çıkmaktadır. Ensar içerisinde bu hicret kararını destekleyenler arasında bulunan, fakat tarihte ismi pek öne çıkmayan kişilerde var olmuştur. Bu isimlerden birisi de Benî Seleme’nin lideri Abdullah b. Amr b. Haram’dır. Bu makalede onun yaşamı, şahsiyeti ve siyasi hadiselerdeki tutumu incelenecektir. İslâm’ın Medine’de yayılmasında etkin rol üstlenen ve politik açıdan Hz. Peygamber (sas) ile yakın temas içerisinde bulunan Abdullah b. Amr, vermiş olduğu kararlar ve şahit olduğu hadiseler açısından dikkatleri çekmiştir. İlk dönem eserleri dikkate alarak onun tarihi şahsiyeti incelenecek ve kendisine atfedilen bazı problemli gözüken hadiselere ışık tutulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Ensar, Nakip, Uhud Gazvesi, Abdullah b. Amr

The First Martyr of Uhud Abdullah b. Amr's Life and Activities

Öz

There are hundreds of events that have historical importance in terms of Islamic history and sirah and still maintain their critical value. These events are in the position of masterpieces of history itself. The Prophet’s, spread of Islam, the strategies he followed in the troubles he was exposed to, the tortures inflicted on Muslims in Mecca, etc. all of which are included in this mentioned point. From this point, another event whose importance has been confirmed is the migration to Medina. The Prophet’s migration to Medina has also managed to attract a lot of attention in terms of political, social and cultural aspects. For all that, it seems possible to express the Ansar from Medina, who accepted the Prophet and the Muslims of Mecca, as the chief architect of this migration activity. Both their characteristic features and their psychological state come to the fore in making such a decision. There were people among the Ansar who supported this decision of migration, but whose names were not prominent in history. One of these names was Abdallah b. Amr b. Haram, the leader of Bani Salama. In this essay, his life, personality and attitude in political events will be examined. Abdallah b. Amr, who played an active role in the spread of Islam in Medina and was in close contact with the Prophet in terms of politics. Amr attracted attention in terms of the decisions he made and the events he witnessed. Taking into account the early works, the historical personality of the Abdallah b. Amr will be examined and some problematic events attributed to him will be tried to kept light on.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Ansar, Naqib, Battle of Uhud, Abdallah b. Amr

Kaynakça

• Baktır, Mustafa. “Suffe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/460-470. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2009.
• Belâzurî, Yahyâ b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Muhammed Muhammed Têmir. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 2011.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. Delâ’ilü’n-nübüvve, thk. Abdülmu‘tî Kal‘acî Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye, 1408/1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. el-Medhal ilâ Kitâbi’s-Sünen, thk. Muhammed Ziyâürrahmân el-A’zâmî. Kuveyt: Dâru’l-Hulâfa’i li’l Kitâbî İslâmi, 1431.
• Bozkurt, Nebi. Küçükaşçı, M. Sabri. “Medine”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/305-311. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdîllâh Muhammed b. İsmâil. Halku Ef‘âli‘l-İbâd, thk. Abdurrahman Umeyre. Riyad: Darü’l Maârifî Suudiyye, 1431.
• Büstî, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân. el-Müsnedü’s-sâhih, thk. Şuayb Arnavut Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408/1988.
• B. Jones. J. Marsden, “İlk Kaynaklara Göre Peygamber’in Savaşlarının Kronolojisi”, çev. Kasım Şulul, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (Aralık 2001), 117-120.
• Demircan, Adnan. Hz. Peygamber Dönemi Münafıklar. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Ebû Nuaym Ahmed b. Abdîllâh el-İsfâhanî. Hilyetü’l-Evliyâ, Beyrut: Darü’l Fikr, 1416/1996.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ el-Mevsilî. el-Müsned, thk. Hüseyin Selîm Esed. Dımaşk: Daru’l Memun lit-Turas, 1404/1948.
• Efendioğlu, Mehmet. “Kutbe b. Âmir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek, thk. Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Darü’l Kütübil İlmiyye, 1422/2002.
• Halîfe b. Hayyât. et-Târihû Halîfe b. Hayyât, thk. Ekrem Ziyâ Umerî. Dımeşk: Daru’l Kalem, 1397. İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn en-Nemîri. ed-Dürer fi’ḫtiṣâri’l-meġāzî ve’s-siyer thk. Şevki Dayf. Kahire: Daru’l Maarif, 1403.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed İbrâîm el-Absî. el-Musannef, thk. Kemâl Yusuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşt, 1409.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed İbrâîm el-Absî. Kitâbü’l-Meğazî, Abdülaziz b. İbrâhim el-Ûmerî. Riyad: Darü’l İşbiliye, 1420/1999.
• İbn Habîb, Ebû Cafer Muhammed el-Hâşimî. el-Muhabber. Beyrut: Darü’l Afaki’l-Cedide, 1431.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed eş-Şeybânî. el-Müsned, thk. Şuayb Arnavut vd. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye, nşr. Ömer Abdüsselam Tedmûri. Beyrut: Dârü’l Kitabû’l-Arabî, 1410/1990.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed. Kitâbü’s-Siyer ve’l-Meğazî, thk. Süheyl Zekkar. Beyrut: Daru’l Fikr, 1398/1978.
• İbn Kayyım, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr el-Cevziyye. Zâdü’l-Meâd. Beyrut: Müessetür-Risâle, 1415/1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ‘ İmâdüddîn İsmâil b. Şihâbiddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsîn et-Türki. Kuveyt: Merkezü’l-Buhus Darü’s-Saadeti’l Arabiyeti’l-İslamiyye, 1418/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Darü’l İhyâ Kütübî’l Arabî, 1431.
• İbn Sa' d, Muhammed el-Basri. Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetül Hânci, 1461/2001.
• İbn Seyyidinnâs, Muhammed el-Ya’murî. Uyûnu’l-Eser fî Meğazi ve’ş-Şemâil ve’s-Siyer, thk. İbrahim Muhammed Ramazan. Beyrut: Daru’l Kalem, 1414/1993.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l Hasen İzzûddin Ali b. Muhammed ei-Şeybânî. Üsdü’l-ġābe, thk. Ali Muhammed Muavvaz vd. Beyrut: Darü’l Kütübil İlmiyye, trz.
• Kandemir, M. Yaşar. “Abdullah b. Amr b. Harâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopesi. 1/86. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Karatay, Yusuf. “el-En’âm 6/103. Âyet Bağlamında Ru’yetullah Meselesi”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (Aralık 2017).
• Kelâî, Ebü’r-Rebî‘ Süleymân b. Mûsâ. el-İktifâʾ fî (bimâ teḍammenehû min) meġāzî Resûlillâh ve’s̱-s̱elâs̱eti’l-ḫulefâʾ. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1420.
• Kılıç, Ünal. Hz. Ammar b. Yâsir. İstanbul: Beyan Yayınları, 2020.
• Kılıç, Ünal. Ashâb-ı Bedir’in İsimleri ve Faziletleri. Ankara: Nasihat Yayınları, 2013.
• Komisyon, Sahabîler Ansiklopedisi. İstanbul: Nesil Yayınları, 2020.
• Kur’an-ı Kerim ve Meâli, hzr. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Kurtubî, Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. Cevamiu’s-Sîre, thk. İhsan Abbas. Mısır: Daru’l Maarif, 1900. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’an, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 1427/2006.
• Mâkrîzî, Ahmed b. Alî. İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’r-resûl mine’l-ebnâʾi (enbâʾi) ve’l-aḥvâl ve’l-ḥafede ve’l-metâʿ thk. Muhammed Abdülhâmid en-Nemîsi. Beyrut: Darü’l Kütübil İlmiyye, 1420/1999.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’an, çev. Muhammed Han Kayanî vd. İstanbul: İnsan Yayınları, trz.
• Önkal, Ahmet. “Amr b. Cemûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/82-83. İstanbul. TDV Yayınları, 1991. Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr el-Hudayrî. ed-Dürrü’l –Mensûr fi’t-tefsîr bil-me'sûr. Beyrut: Daru’l Fikr, 1432/2011.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târihû’l-Ümem ve’l Mülûk. Beyrut: Daru’l İhyai’t Turasi, 1387.
• Temir, Hakan. Nesep Atlası. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Es’ad b. Zürâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopesi. 11/352. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Vâkidî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. Kitâbü’l-Meğâzî, thk. Marsden Jones. Beyrut: Darü’l A’lâmî, 1409/1989.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Yeşilyurt, Temel. “Rü’yatullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/311-314. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Zengin, Fethullah. Ensar Kitabı “İslâm Tarihinde Ensâr. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.