Abdullah b. Mutî‘in Hayatı ve Faaliyetleri

Yıl 2022, Sayı: 12, 99 - 116, 01.01.2022

Mustafa İyidoğan

Öz

Hz. Peygamber’in ilk takipçileri konumunda bulunan sahâbîlerin hayat hikayeleri Müslümanlar açısından içerisinde önemli ögeler barındıran bir konudur. İslâm tarihi olayları ele alınırken sahâbenin hayatından bahsetmek, onların başından geçen olayları ele almak doğrudan vahye muhatap olmaları sebebiyle İslâm tarihinin anlaşılması noktasında önemli katkılar sunacaktır. Hz. Peygamber döneminde doğan, Emevîler döneminde muhalefet hareketlerinin önde gelen isimlerinden olan Abdullah b. Mutî‘ de bu çerçevede hayatı anlatılacak önemli bir kişiliktir. Sahâbî olması dolayısıyla ayrı bir önem kazanan Abdullah b. Mutî‘, ilk dönemin çalkantılı siyasi yaşamında önde gelen kişilerden birsidir. Yezîd’e yapılan biat, Harre Savaşı ve Abdullah b. Zübeyr hareketi başta olmak üzere bu dönemler içerisinde önemli olaylarda ön plana çıkan Abdullah b. Mutî‘ gerek dinî gerekse diğer açılardan kendi düşüncesini sonuna kadar savunmuş ve bu uğurda canını vererek samimiyetini göstermiştir. Bu makalede Abdullah b. Mutî‘in babasının Müslüman olma hikayesi başta olmak üzere ailesi, doğumundan ölümüne kadar başından geçen olaylar, kişiliği ve İslâmî ilimlere olan katkısından bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Abdullah b. Mutî‘, Emevîler, Abdullah b. Zübeyr, Harre

The life of Abdullah b. Mutî‘ and His Activites

Öz

The life stories of the Prophet and the Companions, who were his friends and first followers, is a subject that contains important elements for Muslims. Talking about the life of the Companions and their adventures while dealing with the events of Islamic history will make significant contributions to the understanding of Islamic history due to they are directly addressed by revelation. Abdullah bin Muti‘, who was born during the reign of the Prophet, played important roles during the Umayyad period and was one of the leading figures of the opposition movements, is an important personality who we will tell his life in this context. Abdullah bin Muti‘, who gained a special importance due to his being a Companion, is one of the leading figures in the turbulent political life of the first period. Abdullah bin Muti‘, who came to the forefront in important events during these periods, especially in the allegiance to Yazid, the Battle of Harra and Abdullah b. Zubayr movement, defended his own thought to the end, both in terms of religion and other aspects, and showed his sincerity by sacrificing his life for this sake. In this article, the story of Abdullah's father's conversion to Islam, his family, the events from his birth to his death, his personality and his contribution to Islamic sciences will be discussed.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Abdullah bin Muti‘, Umayyads, Abdullah b. Zubayr, Harra

Kaynakça

• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir el-Belâzürî. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Muhammed Muhammed Tâmir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, et-Târîhu’l-evsat. thk. Muhammed b. İbrahim el-Lahiydân. 2 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samî’î, 1998.
• Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvud. el-Ahbâru’t-Tıvâl. thk. Ömer Faruk et-Tabbâ’. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1995.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillah b. İshâk. Ma‘rifetü’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yusuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1998.
• Ebü’l-Arab, Muhammed b. Ahmed b. Temîm. Kitâbu’l-mihan. thk. Yahya Vehîb Cebbûrî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2006.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1992.
• Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdullah b. Ahmed el-Ezrakî. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdî es-Sâlih Melhasan. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, ty.
• Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Mutî‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/122. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Fayda, Mustafa, “Câbiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/538. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Yakub b. Süfyân b. Cüvvân. el-Ma‘rife ve’t-târîh. thk. Halîl el-Mansûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1999.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr b. eş-Şeybânî. Kitâbu’t-tabakât. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr b. eş-Şeybânî. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Mustafa Necib Fevvâz-Hikmet Keslî Fevvâz. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdilber. ed-Dürer fî ihtisâri’l-meğâzî ve’s-siyer. thk. Şevki Dayf. Kahire: Lecnetü İhyâi Turâsi’l-İslâmî, 2010.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdilber. el-İstîâb fî ma’rifeti’l-ashâb. thk. Halil Memun Şeyha. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2012.
• İbn Abdürabbih, Ahmed b. Muhammed b. Abdürabbih el-Endelüsî. el-‘ıkdu’l-ferîd. thk. Muhammed Abdülkadir Şâhîn. 8 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2011.
• İbn Asâkir, Ebû Muhammed Bahâüddin. Târîhu medîneti Dımeşk. thk. Amr b. Gurâme el-Umrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. Kitâbu’l-Muhabber. thk: İlse Lichtenstadter-Muhammed Hamidullah. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 2013.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. Kitâbu’l-Münammak fî ahbâri Kureyş. thk. Hurşid Ahmed Faruk. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2010.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve ark., 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbu’s-sikât. thk. Muhammed Abdülmuid Han. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1973.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Cemâl Sabit-Muhammed Mahmud-Seyyid İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• İbn Kâni‘, Ebü’l-Hüseyin Abdülbâkî b. Kâni‘ b. Merzûk. Mu‘cemu’s-sahâbe. thk. Salâh b. Sâlim el-Mısrâtî. 3 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Gurabâ’ el-Eseriyye, 1998.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim. el-Maârif. thk. Servet Ukkâşe. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1960.
• İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed Muhammed b. Yakub. Tecâribu’l-ümem ve te‘âkıbü’l-himem. thk. Seyyid Kisrevî Hasan. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2013.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Menî’ ez-Zührî. Kitâbu’t-Tabakati’l-kebîr. thk. Muhammed Ali Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2012.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî. Usdu’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Halil Memun Şeyha. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2009.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr. Cemheretü’n-neseb. thk. Naci Hasan. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2010.
• Makdisî, Mutahhir b. Tâhir el-Makdisî. Kitâbu’l-bed’ ve’t-târîh. thk. Clément Huart-Mahmud İsmail. 6 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 2010.
• Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali el-Mes‘ûdî. et-Tenbîh ve’l-İşrâf. thk. Abdullah İsmail Sâvî. Kahire: Dâru’s-Sâvî, 1938.
• Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali el-Mes‘ûdî. Mürûcu’z-zeheb ve me‘âdini’l-cevher. thk. Abdülemir Ali Mühennâ. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-’alâ li’l-Matbû’ât, 2010.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbakî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1991.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzzuddîn Aybeg. Kitâbu’l-vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavut-Tezkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2000.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîh’l-a‘yân. thk. Muhammed Berekât-Ammâr Reyhâvî. 23 Cilt. Beyrut: Risâletü’l-Âlemiyye, 2013.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Câmiu‘l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Târîhu’t-Taberî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ty.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî. Kitâbu’l-meğâzî. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2004.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmu’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavut, Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1990.
• Zetterstéen, Karl Vilhelm. “Abdullah b. Mutî‘”. İslâm Ansiklopedisi. 1/38. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1978.
• Zübeyrî, Zübeyr b. Bekkâr el-Kuraşî. Cemheretü nesebi Kureyş ve ahbâruhâ. thk. Abbâs Hânî el-Çerâh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2010.