Okçular Tepesi’nin Komutanı Abdullah b. Cübeyr

Yıl 2022, Sayı: 12, 117 - 132, 01.01.2022

Mehmet Emin Demir

Öz

Abdullah b. Cübeyr, Evs kabilesine mensup, ensarın önemli isimlerinden birisidir. İslâm’ın Yesrib’de yayılmaya başladığı ilk zamanlarda Müslüman olarak İslâm’ın yayılması için mücadele veren ve bu uğurda büyük riskleri göze almasıyla bilinen bir kimsedir. Her ne kadar İkinci Akabe Biatı öncesinde iman etmiş olsa da öncesinde Hz. Peygamber’le görüşmek nasip olmamıştı. Hz. Peygamber’e erişmeye burada muvaffak olup ashâb arasındaki yerini aldı. İkinci Akabe Biati’nde yollarının kesişmesiyle iman ettiği peygamberinin yanından hiç ayrılmayıp onun mücadelesinde önemli vazifeler üstlendi. Bedir Savaşı’na iştirak ederek savaş sonunda Hz. Peygamber’in damadı Ebü’l-Âs’ı esir aldı ve savaş sonrasında Hz. Peygamber’in ricası üzerine fidye almadan onu serbest bıraktı. Uhud Savaşı’nda da kritik bir mevki olan Ayneyn Tepesi’ne yerleştirilen okçuların komutanlığı görevini üstlendi. Hz. Peygamber onlara ne olursa olsun buradan ayrılmamaları gerektiğini söylediğinde bunu ciddiyetle uyguladı. Savaşın ilk başlarında Müslümanların lehine gelişen hadiseleri iyi takip edip heyecana kapılmadı. Yenilmek üzere olan müşrik ordusunun kaçtığını gören maiyetindeki okçuların bazıları savaşın bittiğini zannederek tepeden inmeye başladıklarında o kendi yerini korudu. Fakat arkadaşlarının bir kısmı aynı istikrarı sağlayamadıklarından savaşın başından beri fırsat kollayan Hâlid b. Velîd tepedeki okçuların indiğini görünce birliği ile buraya hücum edip Abdullah b. Cübeyr başta olmak üzere birçok okçuyu şehit etti. İşte bu makalede cesur, cömert, yardımsever ve ileri görüşlü olmak gibi birçok güzel vasıfları kendinde barındıran Uhud’un meşhur okçusu Abdullah b. Cübeyr’in hayatı ve faaliyetleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Sahabe, Abdullah b. Cübeyr, Uhud, Okçular Tepesi

Commander of Archers’ Hill: ‘Abdullah b. Ḏj̲ubayr

Öz

‘Abd Allah b. Ḏj̲ubayr is one of the important names of the Ansar, a member of the al-Aws Tribe. He was known as a person who fought for the spread of Islam by becoming Muslim in the early days when Islam began to spread in Yat̲h̲rib and took risks for this regard. Although he had faith before The Second Aqabah Pledge, he had never been able to meet the Prophet. He was able to meet him here and took his place among the Companions. He never left the side of the prophet whom he believed in when their paths crossed during the Second Aqabah Pledge and took on important duties in his struggle. After participating in the Battle of Badr, he took Abu’l Âs prisoner at the end of the war and released him without ransom at the request of the Prophet after the war. He served as the commander of the archers on ‘Ayneyn Hill, which was a critical position during the Uḥud Battle. When the Prophet told them that they should not leave there no matter what happens, solemnly he fulfilled it. At the beginning of the battle, he was not getting excited by following events that happen in favour of Muslims. The archers, who saw that the army of polytheists who was about to be defeated had fled, began to leave from the hill thinking that the war was over, he retained his place. Because some of archers could not maintain the same stability, K̲h̲ālid b. al-Walīd, who has been looking for opportunity since the beginning of the war, when he saw the archers on the hill going down, he attacked there with his troop and they killed many archers, especially ‘Abd Allah b. Ḏj̲ubayr. In this article, the life, and activities of ‘Abdullah b. Ḏj̲ubayr the famous archer of Uhud who has many good qualities, such as being brave, generous, helpful and forward-thinking will be discussed.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, the Companions, ‘Abd Allah b. Ḏj̲ubayr, Uḥud, Archers’ Hill

Kaynakça

• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Meâlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. 5 Cilt. Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Belâzûrî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd ez-Zerkelî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1417.
• Erkoçoğlu, Fatih. “Tarih-Mekan İlişkisi: Uhud Savaşı’nın Mekanı Üzerine Bazı Mülahazalar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 / 1 (Haziran 2011): 319-350.
• Fâkihî, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak el-Mekkî. Ahbâru Mekke fî kadîmi’d-dehri ve hadîsihî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü Hadar, 1414.
• Fayda Mustafa. “Abdullah b. Cübeyr”. DİA. 1/93. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya Umerî. Riyad: Dârü Taybe, 2. Baskı, 1405.
• Hamîdullah, Muhammed - Avcı, Casim. “Uhud Gazvesi”. DİA. 42/54-57. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed en-Nemerî el-Kurtubî. ed-Dürer fî ihtisâri’l-Megâzî ve’s-Siyer. thk. Şevki Dayf. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed en-Nemerî el-Kurtubî. el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1412.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. 6 Cilt. Riyad: Dârü’r-Râye, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l-Hulefâ. thk. Azîz Bey ve dğr.. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’s-Sekâfiye, 3. Baskı, 1417.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişam el-Himyerî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Mustafa el-Bâbi’l-Halebî, 2. Baskı, 1375.
• İbn İshâk, Ebû Abdullâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr el-Muttalibî. es-Sîre (Kitâbü’s-Siyer ve’l-Meğâzî). thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1398.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Maârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 2. Baskı, 1992.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. el-Muntazam fî Târîhi’l-Mulûk ve’l-Umem. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ - Mustafâ Abdülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412.
• İbnü’l-Esîr İzzüddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. Üsdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. 8 Cilt. thk. Ali Muhammed Muavvid - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbnü’l-Kelbî, Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr (ö. 204/819). Nesebü Mead ve Yemenü’l-kebîr, thk. Nâcî Hasan. Beyrût: Mektebetü’l-Nahdati’l-Arab, 1408/1988.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrahim en-Nîsâbûrî. el-İknâ. thk. Abdullah b. Abdülaziz el-Cibrîn. 2 Cilt, 1408.
• İbrahîm el-Harbî, Ebû İshak İbrahîm b. İshak el-Bağdâdî. Kitâbu’l-menâsik ve emâkinu turuki’l-Hac. thk. Hamed el-Câsir. Riyad: Dârü’l-Yemâme, 1969.
• Kandemir, M. Yaşar. “Havvât b. Cübeyr”. DİA. 16/546. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kummî, Ebü’l-Hasen Ali b. İbrahim. Tefsîrü’l-Kummî. 1. Cildi. Kum: Müessesetü Dâri’l-Kitâb, 1303.
• Mağlus, Sami b. Abdullah. Siyer Atlası. çev. Abdullah Karakaş. thk. ve notlandırma Muhammed Emin Yıldırım. İstanbul: Siyer Yayınları, 5. Baskı 2014.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud Sehâte. 5 Cilt. Beyrut, 1423.
• Önkal, Ahmet. “Ayneyn”. DİA. 4/270. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Sa’lebî, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-Beyân. thk. Heyet. Cidde, 1436.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mirʾâtu’z-Zamân fî Tevârîhi’l-Aʿyân. thk. Muhammed Berekât ve dğr.. 23 Cilt. Dımeşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1434.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîdes-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Baskı, ts.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli ʾÂyi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Dârü Hicr, 1422.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir. Târîhu’r-Rusul ve’l-Mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dârü’l-Meârif, 2. Baskı, 1387.
• Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b. el-Hasen. Mecmau’l-beyân fî tefsîri'l-Kur'ân, Beyrut: Dârü'l-Murazâ, 1427/2006.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsnedü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dârü Hicr, 1419.
• Temir, Hakan. Nesep Atlası. İstanbul: İFAV Yayınları, 2021.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Alî en-Nîsâbûrî. Esbâbü’n-Nüzûl. Dârü’l-Islâh, 1412.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Alî en-Nîsâbûrî. thk. İsâm b. Abdilmuhsin el-Humeydân. et-Tefsîru’l-Basît, 1430.
• Vakıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vakıd el-Eslemî. el-Meğâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlmî, 3. Baskı, 1409.
• Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Siyerü A‘lâmi’n-nübelâ. nşr. Şuayb el-Arnaûd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.