Poetic Statements in Poet Companions Based on Some Poems

Yıl 2023, Sayı: 14, 13 - 32, 01.01.2023

Mahmoud Fallaha

https://doi.org/10.56288/siyer.1179712

Öz

Anahtar Kelimeler

أدب إسلامي، المعجم الشعري، الصحابة، التطور اللغوي، شعر صدر الإسلام

Bazı Şiirlerden Hareketle Şair Sahâbîlerde Manzum İfade

Öz

Araştırma, lafızların delaletiyle ilgili gelişmeleri bilmeyi, sebeplerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Aynı şekilde araştırma, şiirsel ifadenin tahlili konusuna giriş yapmayı ve her şairin dili ve hususi özellikleriyle ortaya çıkan sanatsal özelliklerini açıklamayı da hedeflemektedir. Çalışmada İslâm’ın başlangıç dönemine ait şiirsel metnin yapısı, döneme ait şiirlerden seçilen örneklere bakarak analiz edildi. Bu metodun tercih sebebi ise özel olarak İslami terimlerin ve genel olarak İslâmî öğretilerinin bu değişimdeki dilsel etkilerinin boyutunu tespit edebilmektir. Çünkü İslâmî davetin ortaya çıkması o dönemde bir dönüm noktası olarak ifade edilebilir. Örnek vermek gerekirse son Peygamberi destekleyen ve yeni dini savunmanın zorluklarına göğüs geren şair, kendisine yeni kimliğini kazandıran İslâm dinine mensubiyeti sebebiyle kendi kabilesine olan taassubunu bırakması, cenneti kazanma ümidiyle benliğini asabiyetten soyutlaması ve intikam duygularını terk etmesi gerekir. Bütün bu değişimler, yeni dinin öğretilerine bağlı kalan Arap şiirindeki yenilenmenin özelliklerinden birine işaret etmektedir. Yeni dinin etkisi o kadar güçlü olmuştur ki Arap şiiri “İslam şiiri" veya “İslam asrının başlangıcında şiir” adıyla anılır olmuştur. Araştırmada elde edilen sonuçlara göre İslâm dininin istılahları ve literatürü vasıtasıyla özelde İslâm şiirinde ve genelde Arap şiirinde sözsel bir değişim oluşturduğu söylenebilir. Bu gelişmeler, lafızların delaletinde küllî bir değişikliğe sebebiyet vermiştir. Bu değişim zaman zaman küllî (tam) bir değişiklik olduğu gibi zaman zaman yeni anlamın daralması veya genişlemesi şeklinde de görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslam edebiyatı, Şiirsel ifade, Sahâbîler, Dil gelişimi, İslam asrının başlangıcında şiir, أدب إسلامي، المعجم الشعري، الصحابة، التطور اللغوي، شعر صدر الإسلام

المعجم الشعري عند شعراء الصحابة دراسة تطبيقية على بعض أشعارهم

Öz

تهدف دراسة المعجم الشعري إلى رصد التطور الحاصل في دلالات الألفاظ وسبر أسبابها، كما تشكل دراسته مدخلاً أولياً لتحليل النص الإبداعي وبيان خصائصه الفنية التي تبرز تفرُّد كل مبدع في لغته أو أدبه. حيث قامت الدراسة بتحليل بنية لغة النص الإبداعي في عصر صدر الإسلام من خلال النظر في نماذج مختارة منها، لنتبين مدى التأثير اللغوي الذي أحدثته المصطلحات الإسلامية خصوصاً وتعاليمه عموماً في إحداث ذاك التطور. إذ شكل ظهور الدعوة الإسلامية نقطة تحول في الشعر العربي آنذاك، حيث إن تحمل أعباء نصرة آخر الأنبياء، والذود عن العقيدة الجديدة يفرض على الشاعر تجاوز قبيلته في سبيل انتمائه الجديد الذي منحه هويته الجديدة، والتخلي عن عصبيته وثأره طمعاً بالجنة، كل ذلك شكل أحد ملامح التجديد في الشعر العربي الذي تقيد بتعاليم الدين الجديد حتى تسمى باسمه: "الشعر الإسلامي" أو "شعر صدر الإسلام". ونتج عن هذه الدراسة أن الدين الإسلامي بأدبياته ومصطلحاته أحدث تغييراً معجمياً في الشعر الإسلامي خصوصاً وفي اللغة العربية عموماً، تلك التطورات أدت إما إلى تغيير كلي في دلالات الألفاظ حيث أبدلت معانيها بأخرى، أو تغيير جزئي ضاق معها المعنى الجديد أو اتسع.

Anahtar Kelimeler

أدب إسلامي, المعجم الشعري, الصحابة, التطور اللغوي, شعر صدر الإسلام

Kaynakça

• Abdülhay, Ahmed. eş-Şa‘iru ve’s-sulṭa. Kahire: îtrâk li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1382/2004.
• Ali, İbrahim Caber. el-Mu‘cemu’ş-şi‘riyyu baḥs̱un fi’l-ḥuḳûli’d-dilâliyyeti li’l-kelimeti fi’l-ḫitâbi’ş-şi‘riyyi. Amman: Emvâc li’n-neşri ve’t-tevzî, 1436/2015.
• Bağdâdî, Abdülkādir b. Ömer b. Bâyezîd. Ḫizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-ʿarab. thk. Abdusselam Muhammet Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1418/1997.
• Cum‘a, Hüseyn. er-Ris̱âu fi’ş-şi‘ri’l-câhiliyyi ve ṣadri’l-islâm. Dımaşk: Şam Üniversitesi, Arap Edebiyatı Fakültesi, Yüksek lisans Tezi, 1402/1982.
• Dâye, Fâyiz. İ‘lmu’d-dilaleti’l-a‘rabiyyi en-Naẓariyyeti ve’t-teṭbîḳ. Dımaşk: Dâru’l Fikr, 1416/1996.
• Ḍayf, Şevqî. Târîḫu’l-edebi’l-ʿarabî. Kâhire: Dârül’-Maʿârif, 1379/1960.
• Ebû Avde, Avde ḫalîl. et-Teṭavvuru’d-dilâliyyu beyne luġati’ş-şi‘ri’l-câhiliyyi ve luġati’l-ḳur’âni’l-kerîm. az-Zarka: Mektebetu’l-Menâr, 1405/1985.
• Ebû Sekîn, Abdulḥamîd Muḥammed. el-Mea‘cımu’l-arabiyyeti ve medârisuhâ ve menâhicuhâ. Kahire: el Fârûḳu’l-ḥadîsetu li-ṭıbâa‘ti ve’n-neşri, 1401/1980.
• Erdem, Sargon - Kılıç, Hulusi. "Abdullah b. Revâha". Türkey Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1/129-130. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Muhammed ʿavaḍ Murʿeb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, 1422/2001.
• Ferâhîdî, Ebu Abdurrahman Halîl b. Ahmed. el-‘Ayn. thk. Mehdi’l-Mehzumi - ibrahimi’s-Samuraʾi. Beyrut: Daru ve Mektebetü’l-Hilâl. t.s.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Hamevî. el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr li’r-râfiʿî. Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, t.s.
• Hâdî, Salâḥuddîn. el-Edebü fî aṣri’n-nübüvveti ve’r-râşidîn. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1407/1987.
• Haseneyn, Aḥmed Ṭâhir. “el-Mu‘cemu’ş-şi‘riyyu inde ḥâfiẓ İbrahim”. Mecelletu Fuṣûl 3/2 (1983).
• Huleybî, Ḫâlid b. Suûd. el-Binâu’l-fenniyyu fî şi‘ri behâuddîn el-emîrî. el-Eḥsâ: Nâdi’l-Eḥsâi’l-Edebî, 1430/2009.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî el-Basrî. Cemheretü’l-luġa. thk. Remzi Münir Beʿlebaki, Beyrut: Dârü'l-İlim Lil-meleyin, 1407/1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ er-Râzî el-Kazvînî. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdusselam Muhammet Harun. Beyrut: Dâru’l Fikr, 1399/1979.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed el-Hadramî. Dîvânü’l-mübtedeʾve’l-ḫaber fî eyyâmi’l-ʿarab ve’l-ʿacem ve’l-berber ve men âs̱erahüm min ẕevi’s-sulṭâni’l-ekber. thk. Halil şhade. Beyrut: Dâru’l Fikr, 1408/1988.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. eş-Şiir ve’ş-şu’arâ’. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423/2002.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî el-Ensârî. Lisânü’l-‘arab. Beyrut: Dâru’ Dâru Sâdir, 1414/1993.
• İbn. Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb el-Kurtubî el-Endelüsî. el-ʿİḳdü’l-ferîd. Beyrut: Darü’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1404/1984.
• İbnü’ş-Şecerî, Ebü’s-Saâdât Ziyâüddîn Hibetullah b. Alî b. Muhammed b. Hazma el-Alevî el-Hasenî. Muḫtârâtü şuʿarâʾi’l-ʿarab. thk. Mahmut Hasan Zenati. Mısır: Matbaatü’l-İʿtimat, 1344/1925.
• İslîm, Fârûḳ Aḥmed. Şi‘ru ḳureyşin fi’l-câhiliyyeti ve ṣadri’l-islâm. Dımaşk: Dâru Ma‘d li’ṭ-ṭıbâ ve’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1417/1997.
• Ḳâḍî, en-Nu‘mân Abdu’l-Müteâl. Şi‘ru’l futûḥu’l-islâmiyyeti fî ṣadri’l-islâmi. Mısır: Mektebetü’s-s̱iḳâfeti’d-dîniyyeti, 1426/2005.
• Kandemir, M. Yaşar. "Kâ ‘b b. Mâlik". Türkey Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/4-6. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kureşî, Ebû Zeyd Muhammed İbn Ebü’l-Hattâb. Cemheretü eşʿâri’l-ʿarab. thk. Ali Muhammedi’l-Becadi. Kahire: Nahdatu Mısır Liltibââ Ve n-Neşîr. t.s.
• Menfelûtî, Mustafâ Lutfî b. Muhammed Lutfî b. Muhammed Hasen Lutfî. en-Naẓarât. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Cedide, 1402/1982.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber es-Sümâlî el-Ezdî. et-Teʿâzî ve’l-merâs̱î. thk. İbrahim Muhammet Hasanü’c-Cemel. Kahire: Nehḍatu Mısır Li-Tibââ Ve n-Neşîr ve’t-tevzî, t.s.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed. Ṭılbetü’ṭ-ṭalebe. Matbaatü’l-ʿamira, 1311/1893.
• Polat, Salahattin. "Hassân b. Sâbit". Türkey Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/164. İstanbul: TDV Yayınları,1988.
• Râfiî, Mustafâ Sâdık b. Abdirrezzâk b. Saîd b. Ahmed b. Abdilkādir. Târîḫu âdâbi’l-ʿarab. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, t.s.
• Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir. Muḫtârü’ṣ-Ṣıḥâḥ. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammet. Beyrut: Mektebetul'Asriyyah, 1420/1999.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmet Ernaʾut - Türki Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1420/2000.
• Savran, Ahmet. “Kâ‘b b. Züheyr", Türkey Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/7-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Serîdî, el-Hüseyn. el-Mu‘cemu’ş-şi‘riyyu inde’l-bûṣirî muḳarabetün uslûbiyyetün fi’l-mîmiyyeti. Cezayir: Câmia‘ti’l-Cîlâliyyi Liyâbis Sîdî Bi’l-abbas, Dil ve Sanat Fakültesi, Doktora tezi, 2016/2017.
• Şeyho, Rızḳullah b. Yûsuf b. Abdulmesiḥ b. Ya‘ḳûb. Târîḫu’l-âdâbi’l-a‘rabiyyeti fi’l-ḳarni’t-tâsii‘ a‘şer ve’rubi‘’l-evveli mine’l-ḳarni’l- i‘şrîn. Beyrut: Dârü'l-Meşreḳ. t.s.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. Kuveyt: Vizarıtü'l-irşed, 1422/2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâġa. thk. Muhammed Basel Uyunu’s-Sud. Beyrut: Dâru'l Kütübil' İlmiyye, 1419/1998.
• Ziriklî, Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. Dımaşk: Dârü'l-İlim Lil-meleyin, 1422/2002.